Quan sát sự thay đổi ở Đông Nam Á

[Nhan]

Vũ Quang Việt


Chuyến đi L�o, Th�i Lan v� Miến Điện (Myanmar) suốt th�ng 10 vừa qua đ� cho t�i một c�i nh�n qua loa về những g� đang thay đổi ở ở đ�y.

R� nhất l� đồng tiền c�c nước tr�n đang l�n gi� so với đồng đ� la Mỹ. Ở L�o, một đồng USD trước đ�y l� 10 ng�n kip giờ chỉ c�n dưới 9 ng�n. Đồng Th�i cũng l�n gi�, trước kia khoảng năm 1997 c� l�c đ�la l�n gần 40 bạt giờ chỉ c�n 29 bạt (l�n gi� 15 % trong năm 2010). Ngay cả đồng ch�t (viết l� kyat) ở Miến Điện, giờ USD chỉ c�n dưới 900 so với hơn 1000 một năm trước. L� do l� c�c nước n�y c� tăng dự trữ, do xuất khẩu tăng so với nhập khẩu. Ở Th�i Lan hiện nay, để đối ph� với việc đồng bạt l�n gi�, Ng�n h�ng Trung ương Th�i đ� quyết định c� biện ph�p hạn chế nguồn vốn ngoại tệ n�ng đầu tư v�o Th�i, ra lệnh hạn chế cho c�c tổ chức b�n t�i sản t�i ch�nh cho người đầu tư nước ngo�i. Đồng tiền c�c nước kh�c như Phi, Indonesia v� Singapore đều thế cả. Những g� đang xảy ra ở những nước n�y ngược hẳn với những g� đang xảy ra ở Việt Nam. Tại Việt Nam, c�n c�n thương mại với nước ngo�i vẫn thiếu hụt rất lớn, thiếu hụt ng�n s�ch tiếp tục tăng mạnh, do đ� cung tiền tăng, lạm ph�t tiếp tục tăng cao (vẫn khoảng 10% năm 2010), v� tiền đồng tiếp tục mất gi�. Vấn đề ph�t triển nằm trong tiềm năng khủng khoảng.

C� thể n�i L�o l� trong những nước th�n thiện với Việt Nam nhất, kh�ng chỉ từ ch�nh phủ nhưng từ c�n bộ v� người d�n đ� c� quan hệ l�u đời, với rất nhiều người trong thời chiến đ� được gửi sang Việt Nam học tập ngay khi c�n nhỏ. L�o quyết định n�ng tầm của ng�nh thống k�, chức Tổng cục trưởng sẽ l�n ngang tầm chức thứ trưởng thứ nhất v� số nh�n vi�n c� thể tăng từ 60 l�n đến 1000. Họ n�i học tập Việt Nam để trong tương lai c� thể theo d�i ph�t triển từng tỉnh. T�i g�p � l� kh�ng n�n để c�c tỉnh tự t�nh, vẽ hươu, chạy đua b�o c�o tăng trưởng thống k� như ở Trung Quốc v� Việt Nam. T�i được mời sang tham dự hai ng�y hội nghị b�n về kế hoạch d�i hạn 10 năm ph�t triển ng�nh thống k� n�y. Ph� Thủ tướng Thứ nhất v� nhiều Bộ trưởng trong đ� c� Bộ trưởng Kế hoạch đ� ngồi suốt ng�y nghe trao đổi. Buổi s�ng ng�y h�m sau, l�c 5:00 s�ng Ph� Thủ tướng c�ng c�c Bộ trưởng cũng tham gia cuộc đi bộ hưởng ứng Ng�y Thống K�. Khoảng 15 ph�t cuối, �ng Ph� Thủ tướng k�u chạy bộ, t�i quan s�t thấy nhiều người chạy được một l�c th� le lưỡi đứng thở. Buổi chiều t�i ra xem �ng Thứ trưởng Kế hoạch c�ng một số c�ng chức đ�nh bi sắt v� uống bia. Họ vẫn c�n giữ t�c phong th�n t�nh của ng�y chống Mỹ. Ng�y h�m sau, cả một buổi s�ng l� buổi lễ cầu kinh Phật với một đo�n tăng lữ � a h�t kinh ngay trong hội trường Tổng cục Thống k�, k�o d�i đến cả tiếng, đ�nh dấu sự thay đổi, v� cầu may mắn. Cũng như mọi người, t�i ngồi kiểu xếp v�ng dưới nền nh�, � ch�n muốn chết, nhưng kh�ng ngờ cũng chịu đựng được. Kh�ng biết L�o c� tuy�n bố Phật gi�o l� quốc gi�o hay kh�ng.

Ở Đ�ng Nam �, về mặt ch�nh trị quốc tế th� r� r�ng l� đang c� chuyển biến mạnh, kh�ng chỉ l� th�i độ muốn thay đổi của Mỹ v� ch�nh l� th�i độ của c�c nước như Việt Nam v� Miến Điện đ� mở cơ hội cho Mỹ h�nh động nhằm c� vai tr� đ�ng g�p mạnh hơn v�o an ninh của khu vực, trong ch�nh s�ch ph�ng hộ nhằm đối ph� ch�nh s�ch b�nh trướng thiếu tr�ch nhiệm của Trung Quốc. Mỹ đ� tuy�n bố trở lại Ch�u � v� sẽ c� vai tr� t�ch cực trong việc bảo vệ lợi �ch của họ ở đ�y. Li�n tiếp c�c cuộc họp ở mức cao cấp nhất đ� diễn ra trong năm 2010.



C�n tiếp

[Nhan]

Cuộc họp thượng đỉnh ASEAN với sự tham dự của Nga, Mỹ, Trung Quốc v� Nhật đ� đ�nh dấu những bước tiến quan trọng trong việc đem vấn đề h�a b�nh ở Biển Đ�ng th�nh nội dung của chương tr�nh nghị sự của tổ chức khu vực n�y v� tạo được sự quan t�m đặc biệt của Mỹ, đặt Trung Quốc v�o thế kh�ng c�n muốn l�m g� th� l�m. Như vậy về mặt ngoại giao, Việt Nam đ� th�nh c�ng bước đầu. Vấn đề Biển Đ�ng chắc chắn sẽ nằm trong nghị tr�nh của năm tới khi Indonesia l�m chủ tịch. �ng Marty Natalegawa, Ngoại trưởng Indonesia, một nước kh�ng c� tranh chấp biển đảo ở Biển Đ�ng đ� tuy�n bố như sau về biển Đ�ng khi hội nghị kết th�c ở Việt Nam : “ Kh�ng n�n c� chỗ cho ch�nh trị vũ lực v� ch�nh s�ch ngoại giao ph�o hạm. Tất cả phải được giải quyết bằng biện ph�p h�a b�nh… Ch�ng ta nhận ra rằng, h�a b�nh v� ổn định trong khu vực l� qu� gi� v� do đ� c�c tranh chấp tr�n biển Đ�ng phải được giải quyết một c�ch h�a b�nh, phải được giải quyết th�ng qua ngoại giao v� phải được giải quyết theo quy định của luật ph�p quốc tế ”. Quy tắc ứng xử ở Biển Đ�ng đ� được c�c nước ASEAN v� Trung Quốc k� kết năm 2001 c� thể được b�n để biến th�nh hiệp định, l�m cơ sở luật ph�p cho h�nh xử của c�c nước trong tương lai, d� kh�ng đưa đến việc giải quyết tranh chấp.

Bộ Ngoại giao Mỹ cũng như Việt Nam tuy�n bố l� kh�ng t�m c�ch “ ngăn cản ” sự “ trỗi dậy ” của Trung Quốc. Nhưng đ�y chỉ l� tuy�n bố để kh�ng g�y căng thẳng với nước lớn n�y chứ vấn đề “ ph�ng hộ ” l� ch�nh s�ch đương nhi�n của Mỹ v� hầu hết c�c nước ASEAN, chỉ c� điều ch�nh s�ch n�y kh�ng nh�n Trung Quốc như kẻ th�, hay địch thủ cần “ be bờ ” chống lại m� t�m c�ch hợp t�c với Trung Quốc v� h�a b�nh v� ph�t triển nhưng với y�u cầu l� Trung Quốc c� th�i độ h�nh xử của một nước lớn c� tr�ch nhiệm.

Kavi Chongkittavorn, nh� b�nh luận Th�i tr�n tờ Nation (2/11/2010) đ�nh gi� l� “…Việt Nam, kh�p lại một năm l�m nước chủ tịch, v� thật đ�ng tự h�o khi nh�n lại ” v� “ quang vinh đ�ng được ghi cho sự kh�n kh�o ngoại giao của c�c nh� l�nh đạo Việt Nam trong việc th�ch thức y�u s�ch của Trung Quốc ở Biển Nam Trung Hoa sau 8 năm bất động kể từ khi k� kết Tuy�n bố về H�nh xử ở Biển Nam Trung Hoa ”. Điều nhận x�t n�y t�i nghĩ l� kh�ng qu� đ�ng.

Nhưng đấy mới chỉ l� bề ngo�i. Th�nh quả quan trọng nhất của ngoại giao năm 2010 kh�ng phải chỉ l� những lời tuy�n bố m� l� việc h�nh th�nh thể chế hợp t�c qu�n sự đ� đạt được tại hội nghị c�c Bộ trưởng Quốc ph�ng cộng (ADMM+) gồm c�c nước ASEAN, Ấn Độ, Mỹ, Nga, Nam H�n, T�n T�y Lan, Trung Quốc v� �c. Thiết chế n�y chỉ ra đời v�o năm 2006, c�ch đ�y 4 năm v� lần đầu ti�n được mở rộng như thế v�o năm 2010, đ� lập ra năm nh�m l�m việc (working groups), đ� l� : bảo vệ ho� b�nh, an ninh biển, y tế qu�n sự v� chống khủng bố.



Nh� độc t�i Than Shwe duyệt binh ở
thủ đ� Naypyidaw (ảnh AFP).
Miến Điện (Myanmar) c� một vị thế quan trọng v� n� l� nước gi�p ranh Trung Quốc, v� l� con đường duy nhất nối miền Nam Trung Quốc với Ấn Độ Dương. Theo tin đồn về th� Trung Quốc đ� thiết lập căn cứ qu�n sự, từ năm 1992, hoặc c�c trạm tr�n c�c đảo ở biển Andaman nằm trong Ấn Độ Dương để theo d�i c�c hoạt động hải qu�n của Ấn Độ. Điều m� nh� nghi�n cứu Andrew Selth ở Griffith Asia Institute sau khi xem x�t tư liệu đ� b�c bỏ [1]. Việc Trung Quốc c� quan hệ hợp t�c về qu�n sự v� c�c l�nh vực kh�c với Miến Điện l� điều kh�ng thể chối c�i v� Trung Quốc l� nước độc nhật c� li�n hệ mật thiết với Miến Điện khi nước n�y bị c� lập ho�n to�n kể từ 1990 khi b� Aung San Suu Kyi bị bắt giam v� đảng của b� bị cấm sau khi thắng cử với 81% phiếu. Miến Điện trong hai mươi năm đ� bị c� lập. Đầu tư nước ngo�i trong thời gian n�y cộng lại chỉ khoảng 16 tỷ trong đ� 10 tỷ USD l� từ Th�i Lan. Vai tr� quan trọng của Trung Quốc được c�c nh� quan s�t nhấn mạnh, nhưng chỉ l� b�n v� kh� v� b�n h�ng h�a rẻ tiền. Đầu tư của Trung Quốc kh�ng đ�ng kể. 40% xuất khẩu của Miến Điện (khoảng 7 tỷ USD) l� v�o Th�i Lan, chủ yếu l� b�n kh� đốt. So với hai mươi năm trước đ�y, khi c� mặt lần đầu ở Miến Điện, t�i thấy thủ đ� cũ Yangon kh�ng c� g� thay đổi, v�i ba khu cao ốc cao cấp tư nh�n mới được x�y b�n với gi� 200 ng�n USD một căn hộ c� diện t�ch 1500 sf (gần 140 m�t vu�ng, ch� th�ch của Diễn Đ�n), c�c cơ sở nh� nước lớn đẹp vẫn đ�ng cửa kh�ng thể cho thu� sau khi rời tới thủ đ� mới. Một t�a nh� cao c� thể 15-20 tầng cho thu� l�m văn ph�ng vẫn chưa c� ai thu�. N�i chung, ph�t triển v� đầu tư lớn nhất ở Miến vẫn l� việc x�y dựng thủ đ� Naypyidaw, c�ch thủ đ� cũ 5 tiếng l�i xe tốc độ 100 km/giờ tr�n xa lộ gần như kh�ng người đi, qua những khu vực hết ruộng l� đồi v� bụi c�y nhưng rất �t l�ng mạc v� con người. Thủ đ� mới cũng rất lạ l�ng l� c�c c�ng sở c�ch xa nhau rất xa, chỉ thấy xa lộ v� c�y nhưng khi đi s�u mới thấy nh�. Bộ n�y c�ch bộ kia cũng rất xa. Từ kh�ch sạn ở tới Bộ Kế hoạch l�m việc cũng mất 25 ph�t l�i xe với tốc độ 100 km/giờ. Kh�ng c� g� ở cạnh khu kh�ch sạn để c� thể đi ăn mua b�n dễ d�ng. C� thể coi những người phải đến l�m việc ở đ�y l� đi biệt xứ.


C�n tiếp

[Nhan]

Hầu hết vi�n chức nh� nước vẫn ở một m�nh c�n gia đ�nh ở lại Yangon, thủ đ� cũ. Vi�n chức nh� nước do đ� chỉ biết l�m việc. Tiền lương thấp nhất l� 80 USD một th�ng. Lương cấp gi�m đốc, cục trưởng v�o khoảng 200 USD một th�ng. Tuy nhi�n họ kh�ng phải trả tiền thu� nh� v� tiền điện nước. Ngo�i ra họ c� thể được cấp đất khoảng 60 m2 với gi� rẻ, x�y nh�, do một c�ng ty thầu nh� nước chỉ định, tốn tất cả khoảng 5 ng�n USD. T�i đ� c� dịp đến thăm một căn nh� như thế. Người c�ng chức ở Miến Điện do đ� chỉ biết c� l�m việc, kh�ng thể v� kh�ng được ph�p c� việc l�m th�m. Phải n�i l� sau 20 năm bị c� lập hầu hết c�ng chức vẫn n�i tiếng Anh kh� giỏi, rất th�ng thạo m�y t�nh v� l�m việc chuy�n cần. Điều nhận x�t n�y l� dựa v�o thời gian 2 tuần l�m việc trực tiếp h�ng ng�y với khoảng 40 người trong một hội trường lớn, được chia ra th�nh từng nh�m li�n quan đến c�c hoạt động kinh tế kh�c nhau, để đ�nh gi� v� t�nh to�n lại to�n bộ c�c chỉ ti�u kinh tế của Miến Điện. Họ đề nghị t�i sang l�m việc lần thứ hai (sau lần giảng dạy năm ngo�i) cũng l� giảng dạy. Nhưng t�i đ� đề nghị l� c�c cuộc giảng b�i sẽ rất v� �ch nếu như kh�ng trực tiếp xử l� số liệu. T�i cũng ngạc nhi�n l� cấp l�nh đạo đồng �, v� kể cả cấp vụ trưởng v� gi�m đốc ngồi c�ng v�o b�n với nh�n vi�n l�m việc n�y. Tất cả số liệu l� từ dưới b�o c�o l�n được cộng lại; ngo�i trừ số liệu từ thu chi ng�n s�ch c� thể kiểm chứng, c�c số liệu kh�c đều đ�ng ngờ. Dựa v�o kết quả điều tra chi ti�u hộ gia đ�nh được Li�n Hợp Quốc thực hiện từ năm ngo�i, t�i đ� d�ng ch�ng để đ�nh gi� lại c�c số liệu b�o c�o. Kh� c� thể tưởng tượng được những sự kh�c biệt rất lớn m� ch�nh họ cũng ngạc nhi�n. Kh� c� tưởng tượng l� chi ti�u gạo tr�n đầu người khi điều tra chỉ khoảng 13 kg một th�ng nhưng b�o c�o th� gấp ba. Tất nhi�n c�ng việc chưa ho�n th�nh v� c�n cần kiểm chứng với c�c bộ, tăng trưởng kinh tế ở đ�y sơ bộ t�nh kh�ng thể qu� hơn 6% (chủ yếu l� do x�y dựng thủ đ� mới v� sản xuất kh� đốt) nhưng trong 5 năm nay b�o c�o tăng trưởng năm n�o cũng tr�n dưới 10%.


C� thể quan s�t thấy sự chờ đợi thay đổi của nh�n vi�n nh� nước nhưng kh�ng thấy họ tỏ ra h�o hức, v� c� thể n�i kh�ng biết chuyện g� sẽ xảy ra v� những người nắm quyền hiện nay sẽ h�nh động như thế n�o sau cuộc bầu cử v�o ng�y 7 th�ng 11 năm nay. Tuần cuối c�ng t�i ở đ� th� đường d�y internet cả nước coi như bị cắt. Khi trở lại Yangon t�i phải đến cơ quan Li�n Hợp Quốc, được đối xử như ngoại lệ, để sử dụng internet nhưng cũng rất chậm. Ch�nh quyền cũng ra lệnh kh�ng cho b�o ch� v� quan s�t vi�n c�c nước ngo�i, kể cả tổ chức ASEAN gửi người v�o theo d�i bầu cử. Chỉ c� những người ở đ� sẵn mới được theo d�i v� cũng phải đứng xa ph�ng bỏ phiếu 50 m�t. Theo Hiến Ph�p mới th� 25% đại diện ở Quốc hội sẽ do Qu�n đội bổ nhiệm. Đ�y l� Hiến Ph�p học theo Indonesia thời Suharto. C�c tướng l�nh hiện đang nắm quyền từ Thủ tướng đến Bộ trưởng đ� từ bỏ qu�n đội để ra tranh cử. Chỉ ngoại trừ Tư lệnh Qu�n đội. �ng ta c� thể được Quốc hội đề cử th�nh Tổng Thống. Chức Thủ tướng cũng bị b�i bỏ.

D� g� giới ngoại giao thế giới mong muốn l� c�c đảng ph�i kh�c Đảng do Qu�n đội lập ra c� cơ hội tranh cử v�o 75% ghế trống kia v� sẽ c� một tiếng n�i nhất định thay v� kh�ng c� tiếng n�i như hiện nay. Hai mươi năm c� lập cũng kh�ng thể thay đổi được Miến Điện th� bất cứ một thay đổi n�o cũng c�n tốt hơn hiện nay, nhất l� c�c nước T�y phương v� Ấn Độ muốn l�i k�o Miến ra khỏi v�ng kiềm tỏa của Trung Quốc. Qua quan s�t sơ s�i t�i thấy Miến Điện rất c� tinh thần quốc gia. Kh�ng thấy c� chỉ dấu lộ liễu về hoạt động của Trung Quốc. Nh�n v�o thống k� cũng thấy vai tr� của Trung Quốc, đầu tư của họ c�n nhỏ b�, c� thể n�i l� kh�ng đ�ng kể. Th�i độ của người Mỹ đối với Miến Điện cũng đ� c� thay đổi giống như sự cố gắng tiếp cận với Việt Nam trong thời gian qua. Đ� l� sự vận h�nh của ch�nh s�ch an ninh “ph�ng hộ.” Cũng v� thế m� Li�n Hợp Quốc đ� mở ra c�c hoạt động hợp t�c với Miến Điện v� v� thế m� t�i mới c� dịp trở lại sau 20 năm, dưới tư c�ch một tư vấn độc lập.

Vũ Quang Việt
1.11.2010


[1] Ai muốn theo d�i kỹ hơn, c� thể đọc b�i Chinese Military Bases in Burma: The Explosion of a Myth của Andrew Selth.