Pháp tri vọng

[gioidinhhue]

II. PH�P TRI VỌNG.

T�y c�ng phu của mỗi h�nh giả m� c� kiến giải kh�c nhau, đ�i khi tr�i ngược nhau, về ph�p Tri vọng. Tuy nhi�n, nguy�n tắc căn bản chỉ l� một.

Ph�p biết vọng l� khi tọa thiền hoặc l�c đối duy�n x�c cảnh, niệm khởi l�n ta liền biết đ� l� vọng tưởng, kh�ng bị n� l�i dẫn. Kh�ng chạy theo vọng tưởng, vọng tự nhi�n biến mất, ngay đ� t�m liền an. Đ�y l� phương tiện cho những h�nh giả c� ch� tu h�nh nhưng chưa thấy t�nh, phải tạm d�ng phương tiện n�y để ph� chấp ng� về t�m. Đến khi vọng tưởng lặng dứt th� ph�p đối trị cũng dừng, đủ nh�n duy�n liền hội nhập tự t�nh.

Trong ph�p Biết vọng c� hai lối tu: Biết vọng liền bu�ng v� Biết vọng kh�ng theo.

A. BIẾT VỌNG LIỀN BU�NG.

1. C�ng phu bu�ng vọng:

�Bu�ng� l� một h�nh động của � thức, c� t�c � v� c� đối tượng r� r�ng. Khi một niệm dấy l�n, ta thầm nhủ đ� l� vọng v� khởi th�m niệm �bu�ng!�. Đ�y l� c�ng phu theo hữu vi, c� ph�n biệt đối tượng bu�ng l� vọng v� chủ thể bu�ng l� m�nh, tức c�n năng v� sở. Giai đoạn n�y tuy tu trong đối đ�i, nhưng rất cần cho những người sơ cơ, v� d� sao, tỉnh gi�c biết được h�nh tung bất định v� bản chất hư giả của vọng, kh�ng để vọng l�i cuốn, l� đ� tiến một bước tr�n đường đạo.

Trong thực tế, khi mới bắt đầu c�ng phu, ta kh�ng thể n�o xa l�a � niệm ph�n ranh năng- sở, lu�n lu�n ta thấy c� c�i vọng nổi l�n ở ph�a trước, rồi b�n trong ta hiện ra một c�i hay biết vọng, dường như c� c�i n�y biết được c�i kia. �C�i n�y� l� năng tri, �c�i kia� l� sở tri. Ta l�ng t�ng ở c�i năng sở n�y, cứ đem c�i năng tri năng vọng bu�ng c�i sở tri sở vọng. Khi sở tri biến mất, ta thấy cần thiết phải duy tr� c�i năng tri như người g�c cửa; m� kh�ng hiểu rằng, do c� niệm �duy tr� c�i năng tri�, n�n năng tri ấy đ� biến th�nh sở tri mất rồi! Năng đ� biến th�nh sở, n�n hết lớp vọng n�y lại nổi l�n lớp vọng kh�c. Đ�y l� lối bắn cung của Thạch Củng, một mũi bắn một con, n�n sau buổi tọa thiền, ta cảm thấy c� phần nặng nề mệt mỏi.

C�ng phu một thời gian, c� tiến bộ, tọa thiền ta thấy y�n ổn. Ta rất th�ch trạng th�i y�n ổn n�y n�n đ�m ra sợ vọng, tự nhi�n c� một c�i g� lu�n hờm sẵn, cứ lom lom nh�n v�o khoảng trống vắng đ�. Thật ra, trạng th�i trống vắng cũng chỉ l� sở tri, d� vi tế hơn. H�nh giả cần cảnh gi�c, v� dễ lầm nhận đ� l� bản t�m thanh tịnh của m�nh.

Như vậy, khởi đầu của c�ng phu l� c�n suy nghĩ lăng xăng, tức vọng c�n nhiều, kh� hơn th� vọng thưa bớt, sau đ� l� hết vọng. Cả ba giai đoạn vọng nhiều, vọng thưa v� hết vọng đều l� sở tri. Do c�n sở tri n�n c�i năng tri phải chực chờ m�i, kh�ng d�m lơi lỏng. V� như c� căn nh� s�u cửa (th�n s�u căn), một t�n trộm từ một cửa lẻn v�o nh� (một căn tiếp x�c với trần ph�t sinh thức, tức khởi niệm). V� nh� c� người g�c n�n ph�t hiện ra, t�n trộm liền trốn mất. Nhưng t�n n�y rất ranh ma, l�t sau n� lại từ cửa kh�c đột nhập v�o. Người g�c cứ phải canh chừng suốt ng�y đ�m, chờ c� trộm v�o liền điểm mặt. Canh cửa như thế chỉ được v�i ng�y th� kiệt sức, lăn ra ngủ. T�n trộm tha hồ v�o nh�, tha hồ ở bao l�u t�y th�ch. Đ�y l� l�c h�nh giả dụng c�ng theo hữu vi một thời gian vẫn thấy vọng ho�i, đ�m ra nghi ngờ ph�p tu n�y. Cho n�n, trong c�ng phu m� gia t�m tr�n bất cứ trạng th�i n�o cũng đều kh�ng đ�ng, d� gia t�m để bu�ng vọng hay để biết m�nh đang hết vọng. Vọng tự sanh tự diệt, chỉ l� hư ảo, l� rỗng kh�ng, n�n kh�ng cần bạo động t�c � l�n n�. Bu�ng vọng một c�ch triệt để, bu�ng lu�n cả � niệm ph�n ranh người bu�ng v� đối tượng bu�ng, bu�ng trong trạng th�i v� vi, th� mới c� cơ hội để trực gi�c ph�t sinh. Ch�ng ta sẽ đi s�u v�o điểm n�y trong phần kế tiếp.

http://www.hoalinhthoai.com/?option=book_store&view=detail&book_id=50&ml_id=661&page=1

[gioidinhhue]

2. Năm giai đoạn bu�ng vọng:

N�i về l� th� gi�c ngộ kh�ng qua thứ lớp, gi�c ngộ l� Phật, m� l� ch�ng sanh. Tuy nhi�n, n�i về sự th� trong c�ng phu phải trải qua nhiều tr�nh tự. Ở đ�y, ch�ng t�i tạm ph�n chia 5 giai đoạn từ thấp l�n cao. Sự ph�n chia n�y chỉ c� t�nh c�ch tương đối, v� chỉ c� vai tr� của những cột mốc tạm dựng tr�n đường:

a) Giai đoạn 1: Người mới tu, nhờ đọc kinh s�ch v� nghe giảng m� hiểu được mọi tư tưởng t�nh cảm đều l� vọng tưởng hư dối. L�c tọa thiền thấy vọng khởi, người ấy nghĩ “bu�ng!”. C� khi kh�ng tỉnh gi�c kịp, bị vọng dẫn l�i một l�c mới quay về. Cũng c� khi vọng lẫy lừng, bu�ng kh�ng hết, phải quở mắng: “ M�y đ� dẫn ta đi lu�n hồi nhiều kiếp, giờ lại muốn l�i ta đi nữa sao?”. Đ�y l� giai đoạn chăn tr�u, tr�u c�n t�nh hoang d� n�n cần kết hợp d�y v�m l� giới luật. Vọng l� sở tri, người bu�ng vọng l� năng tri; năng sở ph�n biệt r� r�ng.

b) Giai đoạn 2: H�nh giả hiểu được sở l� vọng, năng cũng l� vọng. Đem vọng bu�ng vọng th� đến bao giờ mới xong ? Do vậy, khi vọng khởi, họ biết v� bu�ng; khi hết vọng, họ bu�ng lu�n c�i biết vọng ấy.

c) Giai đoạn 3: Cả năng vọng v� sở vọng đều được xa l�a, nhưng c�n một c�i lom lom nh�n chừng v� thấy m�nh đang xa l�a. C�i lom lom ấy cũng l� vọng, d� vi tế, n�n phải bu�ng lu�n.

d) Giai đoạn 4: H�nh giả đang trong trạng th�i vắng lặng thanh tịnh, nhưng lại c�n một niệm biết m�nh thanh tịnh. Đ�y l� lớp vọng rất vi tế, giai đoạn m� Duy thức học gọi l� “thường chuyển như bộc lưu”. Một d�ng th�c, ở xa tưởng như dải nước đồng nhất, nhưng thật sự l� tập hợp chuyển động của v� số giọt nước li ti. Lớp vọng vi tế n�y như chuyển động của những giọt nước li ti ấy, m� nếu kh�ng tinh tế nhận ra, h�nh giả tưởng m�nh đ� thể nhập tự t�nh. Do vậy, cần hết sức thận trọng.

e) Giai đoạn 5: H�nh giả thấy nghe hiểu biết c�c ph�p r� r�ng m� kh�ng khởi một niệm n�o. Đ�y l� giai đoạn r� r�ng thường biết m� bặt hết c�c duy�n, l� tự biết trong trạng th�i v� vi, l� tri kiến v� kiến. Đ�y ch�nh l� thấy biết của tự t�nh, bặt hết l� tự t�nh định tức giải tho�t, r� r�ng thường biết l� tự t�nh huệ tức gi�c ngộ. Đ�y cũng l� cảnh giới của Thiền sư Duy T�n “ba mươi năm sau thấy n�i s�ng vẫn l� n�i s�ng”, của Thiền sư Thiền L�o “trăng trong m�y bạc hiện to�n ch�n”. C�c Ng�i ở trong cảnh động m� vẫn bất động, biết r� tất cả c�c ph�p một c�ch như thị m� kh�ng x�m phạm c�c ph�p, kh�ng n�i tu m� chẳng phải kh�ng tu, l�m tất cả v� ch�ng sinh m� cũng như kh�ng l�m.

[gioidinhhue]

BIẾT VỌNG KH�NG THEO.

“Kh�ng theo” cũng l� một h�nh động của � thức, nhưng kh�ng c� t�c � v� kh�ng cụ thể. Khi một niệm khởi l�n, ta biết đ� l� vọng tưởng, kh�ng d�nh mắc tr�n n�, vọng tự nhi�n lặng. C� thể n�i, kh�ng theo vọng nghĩa l� kh�ng c� chủ � t�c � tr�n vọng, cũng kh�ng d�nh mắc để bị vọng l�i k�o, chỉ đơn thuần BIẾT đ� l� vọng, thế l� vọng tự mất. Chỉ cần r� vọng, kh�ng cần l�m g� kh�c, ngay đ� đ� l� gi�c.

Trong kinh Niệm Xứ, Phật dạy ch�nh niệm tr�n mười s�u loại t�m h�nh sinh diệt, tựu trung cũng chỉ một chữ BIẾT: T�m tham biết c� tham, kh�ng tham biết kh�ng tham, s�n si... cũng như vậy. Phật kh�ng dạy phải diệt t�m tham hay giữ t�m kh�ng tham, m� chỉ cần BIẾT. Mười s�u loại t�m h�nh ch�nh l� vọng tưởng ở đ�y muốn n�i.

Ph�p Biết vọng kh�ng theo l� một lối tu nhẹ nh�ng, nhưng cần c� ki�n nhẫn v� � ch�. Bởi v� trong giai đoạn đầu, do ch�ng ta quen để t�m dong ruổi lăng xăng như vượn chuyền c�nh, n�n kh�ng theo vọng n�y th� lại c� vọng kh�c tiếp tục nổi l�n. Cứ bền ch� nhận diện ch�ng, một thời gian ch�ng sẽ thưa dần. Biết r� vọng l� hư dối tức từng bước ch�ng ta ph� chấp ng� về t�m; nếu ngo�i giờ tọa thiền, ch�ng ta qu�n chiếu về sự giả hợp của th�n v� cảnh, đ� l� ch�ng ta đang đi tr�n đường gi�c ngộ v� ng�. Khi đủ thời tiết nh�n duy�n, ch�ng ta sẽ c� cơ hội nhận ra bản t�m thanh tịnh thường nhi�n của ch�nh m�nh. C� thể n�i, ph�p Biết vọng ph� hợp với kinh điển, c�ng xem kinh c�ng r� th�m ph�p tu, c�ng tu lại c�ng s�ng được � kinh. Đ�y l� l� do v� sao ch�ng ta cần thực hiện phương ch�m “Thiền-Gi�o song h�nh”.

Đối với những h�nh giả c� duy�n nhiều đời với Thiền t�ng, khi tọa thiền biết vọng, họ c�n nhận ra điều n�y: Khi c� vọng v� khi kh�ng vọng ta đều biết, biết nhưng kh�ng c� t�c � tr�n vọng. Kh�ng c� t�c � n�n kh�ng c�n đối đ�i, kh�ng c�n ph�n biệt người biết (l� m�nh) v� đối tượng biết (l� trạng th�i c� vọng hay kh�ng vọng). Kh�ng c�n ph�n ranh năng v� sở, chủ thể v� đối tượng, th� ngay tức khắc ở trong trạng th�i nhất như. V� sao được như thế ? - Bởi v� vọng tưởng l� huyễn nhưng lu�n ở trong như, vọng v� chơn chỉ l� hai mặt của một thực thể v� b�nh đẳng trong Như t�nh; cũng như s�ng r� r�ng l� nước, muốn t�m nước phải ngay s�ng m� t�m. Đ�y l� � nghĩa m� Phật dạy trong ph�p Qu�n t�m tr�n t�m: Bao nhi�u vọng niệm sinh rồi diệt đều nằm trong v�ng �nh s�ng của ch�nh niệm, kh�ng tho�t khỏi ch�nh niệm d� ta kh�ng t�c �. Đ�y cũng l� mũi t�n của M� Tổ, một mũi bắn một bầy. C�ng phu như thế n�y, người tu rất thảnh thơi, �t tốn c�ng sức m� kết quả lại tốt đẹp; v� tu trong tinh thần v� vi, do nh�n v� sanh n�n được quả Phật thường trụ. Dĩ nhi�n, cần giản trạch với lối dung vọng của ph�m phu. Dung vọng l� mặc t�nh để vọng khởi l�n v� l�i dẫn ta quay cuồng theo c�c cảnh, đ� l� thất niệm, l� gốc tạo nghiệp khiến quẩn quanh trong lục đạo. C�n biết vọng m� kh�ng t�c � l� tỉnh gi�c thường xuy�n để nhận diện mọi h�nh tung của vọng, l� ch�nh niệm tr�n từng đợt sinh diệt của t�m, l� lối tu ch�n ch�nh đưa đến gi�c ngộ v� giải tho�t.

[gioidinhhue]

Ch�ng ta c� thể d�ng bốn c�u kệ sau đ�y của Thiền sư Huyền Gi�c, để �p dụng v�o c�ng phu Biết vọng kh�ng theo:

Tỉnh tỉnh lặng lặng phải

Tỉnh tỉnh t�n loạn sai

Lặng lặng tỉnh tỉnh phải

Lặng lặng h�n trầm sai.

Tỉnh tỉnh lặng lặng phải: Một niệm dấy l�n, ta tỉnh gi�c biết r�. Biết nhưng kh�ng t�c �, kh�ng khởi th�m niệm “bu�ng” hay “kh�ng theo”, n�n l� lặng. Tỉnh tỉnh l� huệ, lặng lặng l� định, tức định - huệ đồng thời, thể - dụng kh�ng hai.

Tỉnh tỉnh t�n loạn sai: Tỉnh l� biết c� vọng khởi, nhưng lại th�m niệm “kh�ng theo” n�n c� t�c �, l� t�n loạn, tức sai với � chỉ.

Lặng lặng tỉnh tỉnh phải: T�m y�n tĩnh lặng lẽ nhưng vẫn r� r�ng biết khi c� vọng hay kh�ng vọng. Biết tất cả m� kh�ng c� một niệm, kể cả niệm “ta đang y�n tĩnh”.

Lặng lặng h�n trầm sai: H�n trầm ở đ�y chỉ chung ba trạng huống mờ mịt của t�m thức, từ nhẹ đến nặng gồm V� k� (lơ mơ), H�n trầm (kh�ng biết g� chung quanh) v� Th�y mi�n(ngủ gục). Nh� Thiền gọi l� “hang động của quỷ”.

N�i chung, tọa thiền đ�ng ph�p l� tỉnh v� lặng phải đi đ�i, định- huệ đồng đẳng, tỉnh gi�c biết r� vọng khởi m� kh�ng t�c � g� tr�n vọng. C� thể n�i, tọa thiền l� chỉ ngồi tỉnh biết, kh�ng phải ngồi dụng c�ng nhưng cũng kh�ng phải chẳng dụng c�ng; v� dụng c�ng l� hữu vi t�c �, m� chẳng dụng c�ng l� dung t�ng vọng tưởng. Ch�ng ta kh�ng thể d�ng ng�n ngữ diễn tả c�ch h�nh tr� như thế n�o, chỉ tạm n�i l� “Biết tất cả m� kh�ng khởi niệm”. H�nh giả n�n kh�o hội lấy.

Để l�m s�ng tỏ th�m lối tu vốn dĩ vi mật n�y, xin tr�ch dẫn b�i kệ của một Thiền sư đời Tống:

Học đạo du như thủ cấm th�nh

Tr� ph�ng lục tặc dạ tinh tinh

Trung qu�n ch�a tướng năng h�nh lệnh

Bất động can qua trị th�i b�nh.

Nghĩa:

Học đạo giống như giữ cấm th�nh

Ng�y ngừa lục tặc, tối tinh tinh

Trong Qu�n ch�a tướng hay h�nh lệnh

Chẳng động gươm đao trị th�i b�nh.

Người học đạo giống như người giữ một th�nh cấm c� s�u cửa, kh�ng cho giặc v�o l�m loạn, ng�y đ�m đều tỉnh gi�c, tinh r�ng kh�ng xen tạp. Trong đội qu�n c� vi�n ch�a tướng chỉ huy canh g�c bố ph�ng nghi�m mật, nhưng đặc biệt l� chẳng động gươm đao m� thi�n hạ tự th�i b�nh. Cấm th�nh s�u cửa dụ cho th�n người c� s�u căn, nếu kh�ng r�ng r� ng�y đ�m canh giữ, th� s�u trần như s�u loại giặc sẽ thừa cơ hội đột nhập. Vi�n ch�a tướng l� tr� dụng hằng soi của mỗi người, lu�n tỉnh lu�n s�ng. Nhưng v� sao kh�ng cần đến gươm đao m� vẫn y�n ổn?- Kh�ng động gươm đao nghĩa l� v� vi, l� h�nh động v� h�nh. Mọi vọng tưởng ph�t sinh do s�u căn tiếp x�c s�u trần, như lũ giặc t�m cơ hội quấy ph�. Người tu chỉ cần lu�n tỉnh gi�c biết r� l�c n�o vọng sinh, l�c n�o vọng diệt. Chỉ cần biết l� vọng tự lặng m� kh�ng cần khởi th�m niệm n�o, n�n n�i kh�ng sử dụng vũ kh� m� giặc tự lui binh.

Tr�n đ�y l� một v�i vấn đề đ�ng g�p trong c�ng phu từ kinh nghiệm bản th�n. Mong rằng tất cả ch�ng ta, khi thực h�nh ph�p Biết vọng, cần nắm vững yếu l� để c�ng phu được nhẹ nh�ng. Ch�nh trong c�ng phu nhẹ nh�ng m� c� kết quả ấy, ch�ng ta mới đến gần chỗ vốn dĩ b�nh y�n xưa nay. Chỗ đ� kh�ng phải ở nơi đ�u xa vời khiến ch�ng ta phải nhọc l�ng t�m cầu, đuổi bắt; n� ở ngay tại đ�y v� b�y giờ, nếu t�m ta lặng lẽ m� hằng tri. Đ�y l� điều thật đơn giản nhưng cũng thật diệu kỳ, m� mỗi thiền giả phải tự m�nh thể nghiệm.