Tác giả: Will Durant
Người dịch: Nguyễn Hiến Lê
Vài lời thưa trước
Trước đây tôi đã đăng bài Tựa của người dịch[1], tôi cũng trích đăng Ấn Độ và Phật Thích Ca[2] gồm trọn chương I, trọn chương II và tiết 1 của chương V. Dưới đây, tôi sẽ tiếp tục đăng phần còn lại của cuốn Lịch sử văn minh Ấn Độ này.
Để các bạn tiện theo dõi, tôi xin được nhắc lại là tác phẩm Lịch sử văn minh Ấn Độ nằm trong tập
I: Di sản phương Đông, bộ Lịch sử văn minh của Will Durant, mà tập này xuất bản trước đệ nhị thế chiến, Ấn Độ lúc đó gồm cả các nước Ấn Độ, Pakistan và Bangladesh ngày nay. Cụ Nguyễn Hiến Lê dịch cuốn Lịch sử văn minh Ấn Độ từ bản Pháp dịch do nhà Rencontre ở Lausanne (Thuỵ Sĩ) xuất bản; ở đây, tôi tham khảo bản tiếng Anh The Story of Civilization, Volume I: Our Oriental Heritage[3], Book two: India and Her Neighbors, từ trang 422 đến trang 683, để nếu cần, tôi sẽ hoặc sửa lỗi hoặc chú thích, hoặc cả hai.
GF.
Chân lí cao cả nhất là chân lí này: Thượng
Đế hiện diện ở trong vạn vật. Vạn vật là muôn
hình vạn trang của Thượng Đế. Không nên
tìm một đấng thần linh nào khác… Chúng ta
cần một tôn giáo tạo những con người cho ra
con người… Bạn nên bỏ những tôn giáo thần bí
làm cho bạn suy nhược đi, và bạn nên cương
cường… Trong năm chục năm sắp tới đây…
chúng ta nên từ bỏ hết các thần linh khác
trong trí óc ta đi. Chỉ có mỗi một đấng Thượng
Đế có ý thức, là nòi giống của chúng ta, đâu đâu
cũng có bàn tay của Ngài, bàn chân của Ngài,
cặp tai của Ngài; Ngài bao trùm hết thảy… Sự
sùng bái chính đáng nhất là sự sùng bái vạn
vật chung quanh ta… Chỉ người nào giúp đỡ
vạn vật mới thực sự là thờ phụng Thượng Đế.
-VIVEKANADA
NIÊN BIỂU LỊCH SỬ ẤN ĐỘ
Trước Công nguyên
… ..…..4000….Văn minh tân thạch khí ở Mysore.
….. …..2900….Văn minh Mohenjo-daro.
… . …..1600….Dân tộc Aryen xâm chiếm Ấn Độ.
1000 – 500….Các kinh Veda (Phệ Đà) xuất hiện.
..800 – 500….Upanishad (Các bài thuyết giáo).
..599 – 527….Mahavira, giáo tổ đạo Jainisme (Kì Na giáo).
..563 – 483….Phật Thích Ca
……... …500….Sushruta, y sĩ.
… …...…500….Kapila và triết lí Sankhya.
… ...……500….Các Purana đầu tiên
… ...……329….Hi Lạp xâm chiếm Ấn Độ.
… ...……325….Vua Hi Lạp Alexandre rời Ấn Độ.
..322 – 298….Triều đại Maurya.
..302 – 185….Chandragupta Maurya.
..302 – 298….Mégasthènes ở Pataliputra.
..273 – 232….Açoka (A Dục).
Sau Công nguyên
….… . ....120….Kanishka, vua xứ Kushan.
….…... …120….Charaka, y sĩ.
...320 – 530….Triều đại Gupta.
...320 – 330….Chandragupta I.
...330 – 380….Chamudragupta.
...380 – 413….Vikamaditya.
...399 – 414….Pháp Hiển qua Ấn Độ.
...100 – 700….Các đền chùa và bích hoạ ở Ajanta.
….…... …400….Kalidasa, thi sĩ và kịch tác gia.
...455 – 500….Hung Nô xâm chiếm Ấn Độ.
.……... …499….Aryabhata, toán học gia.
...505 – 587….Vaharamihira, thiên văn gia.
...598 – 660….Brhamagupta, thiên văn gia.
...606 – 648….Vua Harsha-Vardhana.
...608 – 642….Pulakeshin II, vua Chalukyan.
...629 – 645….Huyền Trang qua Ấn Độ.
...629 – 650….Srong-tsan Gampo, vua Tây Tạng.
...630 – 800….Hoàng kim thời đại ở Tây Tạng.
….… .. …639….Srong-tsan Gampo dựng kinh đô Lhasa.
….… ...…712….Dân tộc Ả Rập xăm chiếm xứ Sindh.
….… .. …..75….Vương quốc Pallava thành lập.
….750 – 780….Xây dựng các đền chùa Borobudur ở Java.
.…….....…760….Đền Kailasha.
....788 – 820….Shankara, triết gia phái Vedanta.
....800 -1300….Hoàng kim thời đại ở Cao Miên.
....800 -1400….Hoàng kim thời đại ở Rajputana.
….….....…900….Vương quốc Chola thành lập.
..973 – 1048….Alberuni, nhà bác học Ả Rập.
………......993….Dựng thành Delhi.
..997 – 1031….Vua Hồi giáo[1] Mahmoud tỉnh Ghazni.
………....1008….Mahmoud xăm lăng Ấn Độ.
1076 – 1126….Vikramaditya Chalukya.
……....…1114….Bhaskara, toán học gia.
……....…1150….Xây dựng đền Angkor Vat (Đế Thiên) ở Cao Miên.
……....…1186….Dân tộc Thổ Nhĩ Kì xâm chiếm Ấn Độ.
1206 – 1526….Triều đại các vua Hồi giáo ở Delhi.
1206 – 1210….Vua Hồi giáo Kutbu-d Din Aibak.
1288 – 1293….Marco Polo ở Ấn Độ.
1296 – 1315….Vua Hồi giáo Alau-d Din.
……....…1303….Alau-d Din chiếm Chitor.
1325 – 1351….Vua Hồi giáo Muhammad bin Tughlak.
……....…1336….Thành lập vương quốc Vijayanagar.
1336 – 1405….Timur (Tamerlan).
1351 – 1388….Vua Hồi giáo Firoz Shah.
………....1398….Timur xâm chiếm Ấn Độ.
1440 – 1518….Kabir, thi sĩ.
1469 – 1538….Baba Nanak, người thành lập các môn phái Sikh.
1483 – 1530….Babur thành lập triều đại Mông Cổ.
1483 – 1573….Sur Das, thi sĩ.
………....1498….Vasco de Gama tới Ấn Độ.
1509 – 1529….Kishna deva Raya trị vì vương quốc Vijayanagar.
……....…1550….Người Bồ Đào Nha chiếm thành Goa.
1530 – 1542….Humayun.
1532 – 1624….Tusi, thi sĩ.
1524 – 1545….Sher Shah.
1555 – 1556….Humayun vừa phục hưng thì băng.
1560 – 1605.…Akbar (A Cách Bá).
……....…1565….Vương quốc Vijiyanagar sụp đổ ở Talikota.
……....…1600….Công ty Đông Ấn thành lập.
1605 – 1627….Jehangir.
1628 – 1658….Shah Jehan.
……....…1631….Hoàng hậu Mumtaz Mahal chết.
1658 – 1707….Aurang Zeb.
……....…1674….Người Pháp thành lập Pondichery.
1674 – 1680….Raja Shivaji.
……....…1690….Người Anh thành lập Calcuta.
1756 – 1763….Chiến tranh Anh-Pháp ở Ấn Độ.
……....…1757….Trận Plassey.
1765 – 1767….Robert Clive, thống đốc Bengale.
1772 – 1774….Warren Hastings, thống đốc Bengale.
1786 – 1793….Huân tước Cornwallis, thống đốc Bengale.
1788 – 1795….Vụ xử tội Warren Hastings.
1798 – 1805….Hầu tước Wellesley, thống đốc Bengale.
1828 – 1835….Huân tước Cavendish-Bentick, toàn quyền thống đốc Ấn Độ.
………....1828….Ram Mohun Roy thành lập giáo phái Brahma-Somaj.
……....…1829….Bãi bỏ tục suttee (hoả thiểu quả phụ).
1836 – 1886….Ramakrisna.
…....……1857….Các cipaye nổi loạn.
…....……1858….Ấn Độ thuộc về Hoàng gia Anh.
……....…1861….Rabindranath Tagore sanh.
1863 – 1902….Vivekananda (Narendranath Dutt).
……....…1869….Mohandas Raramchand Gandhi sanh.
……....…1875….Dayananda thành lập giáo phái Arya Somaj.
1880 – 1884….Hầu tước Ripon, phó vương Ấn Độ.
1899 – 1905….Huân tước Curzon, phó vương.
1816 – 1921….Huân tước Chelmsford, phó vương.
……....…1919….Amritsar.
1921 – 1926….Huân tước Reading, phó vương.
1926 – 1931….Huân tước Irwin, phó vương.
……....…1931….Huân tước Willingdon, phó vương[2].
……....…1935….Sắc lệnh Chính phủ Ấn Độ (thành lập Liên bang Ấn).
1945 – 1946….Hội nghị Simla và hội nghị New Delhi.
…....……1947….Ấn Độ tách ra thành Hindoustan (Ấn) và Pakistan (Hồi)[3].
…....……1948….Ấn Độ độc lập – Gandhi bị ám sát.
TVEB