Chữ "NHẤT" Trong Văn Chương VN

Chữ "Nhất" Trong Văn Chương


• Cáo Tật Thị Chúng
-- bài kệ của thiền sư Mãn Giác

Xuân khứ bách hoa lạc
Xuân đáo bách hoa khai
Sự trục nhãn tiền quá
Lão tùng đầu thượng lai
Mạc vị Xuân tàn hoa lạc tận
Đình tiền tạc dạ nhất chi mai.

Bản dịch của Ngô Tất Tố:

Xuân đi, trăm hoa rụng,
Xuân đến, trăm hoa khai
Đời thoáng ngang qua mắt
Tóc trên đầu bạc phai
Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết
Đêm qua, sân trước một nhành mai.


• Điếu văn của cụ Mạc Đỉnh Chi về cái chết của một vị Công chúa bên Trung Hoa:

Thanh thiên nhất đoá vân
Hồng lô nhất điểm tuyết
Thượng uyển nhất chi hoa
Giao trì nhất phiến nguyệt
Y!
Vân tán.
Tuyết tiêu.
Hoa tàn.
Nguyệt khuyết.

Tạm dịch:

Trời xanh chỉ có một cụm mây
Lò hồng chỉ có một điểm tuyết
Trong vườn chỉ có một đóa hoa
Trong giếng chỉ thấy một bóng trăng
Than ôi!
Mây rã.
Tuyết tan.
Hoa tàn.
Trăng khuyết.


• Em Đẹp Nhất
- thơ Nhật Vũ

Em đẹp nhất đêm nay em ơi
Đẹp như dáng tiên ca tuyệt vời
Đẹp như muôn vì sao lấp lánh
Hoa ngát hương tình anh ngất ngây
Em đẹp nhất đêm nay em ơi
Ngàn hoa thắm ghen môi em cười
Màu tú xanh hờn em mắt biếc
Hoa bướm say vì đôi mắt em
Đêm nay em đẹp nhất
Đêm nay em tuyệt vời
Đêm nay em đẹp nhất trên đời
Say mê anh sẽ ngàn đời yêu em
Ta dạo bước tango em ơi
Dìu theo khúc hoan ca tuyệt vời
Nhạc êm ru tình ta đắm đuối
Tay nắm tay tình lên mắt môi
Ta cùng hát câu ca yêu thương
Nguyền sẽ sống bên nhau trọn đời
Tình đôi ta ngàn năm thắm thiết
Em có anh và anh có em[/COLOR]

NHẤT


• An Nam nhất thốn thổ, bất tri kỷ nhân canh?
Điển tích: Bà Đoàn thị Điểm được vua sai giả làm cô hàng nước ở bến đò để lòe sứ giả Trung Hoa rằng nước Nam ngay cả cô hàng nước cũng hay chữ. Sứ Trung Hoa thấy bà có nhan sắc, lại lả lơi mời mọc, bèn buột miệng ghẹo:
"An Nam nhất thốn thổ, bất tri kỷ nhân canh" (Một tấc đất nước Nam, không biết bao nhiêu người cày).
Bà biết sứ giả Trung Hoa nhiếc xéo bà, nên đáp:
"Bắc quốc đại trượng phu, giai do thử đồ xuất" (Các bậc trượng phu đất Bắc, đều do ngả ấy mà ra)

• Ba tiêu nhất viện phong (quạt Ba Tiêu thổi gió đầy vườn)
• Bách văn bất như nhất kiến (trăm nghe không bằng một thấy)
• Bản nguyệt nhật phụng chiếu nội nhất khoản (Trong ngày này tháng này, vâng lệnh vua ban ra một điều khoản. - chiếu chỉ trong triều Nguyễn)
• Bộ nhất bộ hề khiên quân (những đoàn quân nối liền với nhau, đi từng bước một.)
• Cao nhất là núi Lam Sơn, có ông Lê Lợi trong ngàn bước ra
• Cung thân khoá tử thử nhất thân (một thân già nuôi dạy trẻ)
• Cứu nhất nhân, đắc vạn phúc (cứu một người là làm được vạn điều lành)

• Đắc hoàng kim bách cân, như đắc Quý Bố nhất nặc (câu này trích trong Sử Ký Tư Mã Thiên, ý nói: được trăm cân vàng, không bằng được một tiếng ừ của Quý Bố)
Điển tích: đời Hán Sở phân tranh, tùy tướng của Hạng Võ tên là Quý Bố, là một người rất trọng chữ tín . Mỗi khi ông hứa với ai điều gì, không bao giờ ông để mất lời và thất hứa. Cho nên người đời xem lời hứa của Quý Bố rất có giá trị và ví là quý hơn trăm nén vàng vậy

• Đắc nhất nhật, quá nhất nhật (ý nói làm người thì vui sống hết một ngày đã là hạnh phúc, nghĩa đen: được một ngày, thì qua một ngày)
• Dầu chẳng vạn gia sanh Phật, cũng là nhất lộ phúc tinh - ca dao
• Độc nhất vô nhị

• Hiểm nhất lũy Thầy, thứ nhì đồng lầy Võ Xá
Điển tích: Trong lúc họ Trịnh xưng chúa ở miền Bắc, thì Nguyễn Hoàng được Trịnh Kiểm cho vào trấn thủ Thuận Hóa từ trước, gây dần thế lực, đến lúc vững mạnh cũng xưng chúa ở miền Nam. Rồi đôi bên gây nên cuộc Nam Bắc phân tranh, kéo dài đến non nửa thế kỷ. Họ đánh nhau liên miên, xây thành đắp lũy kiên cố, hiểm trở để phòng chống nhau.

Lũy Thầy tức là lũy Trường Dục, do Đào Duy Từ chỉ huy xây cất. Nhờ lũy này, quân Nguyễn mới chống cự được lâu dài với quân Trịnh phải lặn lội đường xa, vất vả nên ở thế bất lợi trong việc tiến quân đánh Nguyễn.

Võ Xá Thuộc huyện Quảng Ninh, phía Đông dinh là ruộng bùn lầy rất độc hại. Trước đây, trong lần đại chiến thứ tư, năm 1648, quân Trịnh bị quân Nguyễn tập kích tại vùng này, thiệt hại nặng nề.

Vì vậy dân gian mới có câu ngạn ngữ : "Hiểm nhất lũy Thầy, thứ nhì đồng lầy Võ Xá."

• Hoàng Lê Nhất Thống Chí (tên một bộ sử Việt Nam)
• Khá linh thố thủ nhất không phòng (một mình gối chiếc chăn đơn trong phòng)
• Không sợ nhất vạn, chỉ sợ vạn nhất (ý nói không sợ gì cả, chỉ sợ rủi ro)
• Lạc Dương thân hữu như tương vấn, nhất phiến băng tâm tại ngọc hồ.
• Lạc nhật bình sa lộ nhất quần: Chiều tà buông xuống, trên đường hiện rõ bóng hồng nhan.
• Làm thì chẳng sánh bằng ai, ăn thì thứ nhất thứ hai trong làng.
• Lộ bàng nhất vọng hề bái ương ương (vệ đường nhìn sâu thăm thẳm)
• Lưu quang bất khẳng nhất hối chiếu (thời gian không bao giờ chịu quay trở lại)
• Lưu quang nhất khứ bất phục chiếu (thời gian đã qua thì sẽ không bao giờ trở lại)
• Lý thuyết nhất quán (lời nói và lý lẽ đều đồng nhất, không có gì mâu thuẩn)

• Ngô đồng nhất diệp lạc, thiên hạ cộng tri thu (một lá ngô đồng rụng, thiên hạ biết mùa thu đã tới.)
Điển tích: Theo quyển Thái Bình ngự lãm, thì Ngô đồng còn gọi là vông, là một loại cây cao, lá to và xanh, gỗ dùng để làm dàn. Mathew's Chinese Dictionary ghi: cây vông, tên khoa học là Sterculia platanifolia, có thân thẳng tấp, rất đẹp, và theo truyền thuyết thì chim phượng hoàng chỉ chọn đậu trên cây ngô đồng mà thôi.

• Ngư thủy nhất đường (cá nước một nhà)
• Người sao nhất hẹn thì nên, người sao chín hẹn thì quên cả mười
• Nhất ẩm nhất trác, mạc phi tiền định - Dương tử (miếng uống, miếng ăn đều không phải do trời sắp đặt sẵn)
• Nhất ẩm nhất trác, sự giai tiền định - Mạnh tử (miếng ăn miếng uống là do trời đã định sẵn)
• Nhất anh nhì ả, chả còn ai hơn.
• Nhất bạch, nhì thanh, tam hoàng, tứ hắc (tính theo màu sắc để nhận ra loại trầm tốt: trắng, xanh, vàng, đen
• Nhất bại đồ địa
• Nhất bản vạn lợi (một vốn vạn lời)
• Nhất bộ nhàn đình bách cảm thôi (một bước dạo chơi thong thả, dâng tràn bao niềm cảm xúc)
• Nhất cá phụ nữ nhất diện la, tam cá phụ nữ bán đài hí (ý nói: một người phụ nữ là một cái trống, ba người phụ nữ mà gặp nhau thì náo nhiệt như một nửa cái rạp hát)
• Nhất cá thị phong lưu thiếu niên khách, nhất cá thị thâm khuê thiếu niên hôn (một người là chàng trai trẻ, hào hoa phong nhã, một người là người trẻ tuổi, giam mình trong đời sống gia đình)

• Nhất cầm nhất hạc 一 琴 一 鶴 : Một cây đàn, một con hạc
Điển tích: Triệu Hiện (có bản chép là Triệu Thanh Hiến,) đời Tống, người rất thanh liêm chánh trực. Lúc làm Tri Phủ ở đất Thục, đi đâu ông cũng mang theo một cây đàn và một con hạc. Người ta gọi ông là Thiết Diện Ngự Sử. Sau nầy, người ta dùng điển này để nói đến đức tính làm quan mà thanh liêm và sống bình dân.

• Nhất cận thị, nhị cận giang
• Nhất cao là núi Ba Vì. thứ ba Tam Đảo, thứ nhì Độc Tôn.
• Nhất cao là núi Tản Viên, nhất sâu là vũng Thủy Tiên cửa Vừng
• Nhất cao là núi Tản Viên, nhất thanh nhất lịch là tiên trên trời
• Nhất con trai, nhì tiến sĩ (một con trai bằng hai ông tiến sĩ)
• Nhất cử lưỡng tiện (một công đôi việc)
• Nhất cử nhất động (cử động nhỏ nào cũng bị xoi mói, ý nói bị quản thúc nghiêm ngặt)
• Nhất dạ đầu phát bạch (điển tích: ông Ngũ Tử Tư)
• Nhất dạ đế vương
• Nhất dạ ngũ giao sinh lục tử (vua Minh Mạng)
• Nhất dạ phu thê bách nhật ân
• Nhất đại ca hậu
• Nhất đại đăng khoa, nhị động phòng hoa chúc dạ
• Nhất đại danh kỷ Lý Sư Sư
• Nhất đại Hoàng hậu
• Nhất đen nhì đỏ
• Nhất đẹp là gái Sông Cầu, khéo ăn khéo nói, khéo hầu mẹ cha
• Nhất dương chỉ (Vương Trùng Dương búng một cái thì Âu Dương Phong bị phế võ công ngay)
• Minh triều đệ nhất mỹ nhân (người đẹp số một cuối đời Minh, là Trần Viên Viên, vì bà mà Ngô Tam Quế phải mang tiếng Hán gian suốt đời)
• Đệ nhất dâm tặc (chỉ Điền Bá Quang trong truyện Tiếu Ngạo Giang Hồ)
• Đệ nhất mỹ nam tử (chỉ Phan An, ông này nổi tiếng đẹp trai nhất, ngang ngửa với Tống Ngọc)
• Nhất dương chỉ, nhị thiên đường, tam tông miếu, tứ đổ tường

• Nhất giang lưỡng quốc nan phân Thuyết, Tứ nguyệt tam vương triệu bất Tường
Nghĩa là : Một sông hai nước (Việt - Pháp) không thể thương thuyết, bốn tháng ba vua điềm chẳng lành. (cuối 2 câu có tên hai ông Thuyết và Tường).
Nguyên nhân: Sau khi vua Tự Đức mất, quyền hành ở triều đình Huế thuộc về hai ông Tôn Thất Thuyết và Nguyễn Văn Tường. Hai ông này trong bốn tháng đã phế và lập 3 vua : Dục Đức, Hiệp Hòa và Kiến Phúc. Lúc đó lại là lúc đang có sự tranh chấp giữa Pháp và Việt, nên dân gian bèn đặt ra hai câu đó để ám chỉ việc đó.

• Nhất giang xuân thủy hướng đông lưu
• Nhất kiếm chấn giang hồ
• Nhất nặc thiên kim (một lời hứa đáng giá ngàn vàng - tích Quý Bố)
• Nhất nam viết hữu, thập nữ viết vô (có một người con trai thì ghi là có, có mười con gái đều cho là không có)
• Nhất nghệ tinh, nhất thân vinh
• Nhất ngôn bất trúng, vạn sự bất thành (lời nói đầu mà sai thì về sau nói chả ai nghe, làm việc gì cũng không được)
• Nhất ngôn cửu đỉnh
• Nhất ngôn ký xuất, tứ mã nan truy
• Nhất ngon là đầu cá gáy, nhì ngon là cơm cháy nồi gang
• Nhất nhân chi hạ, vạn nhân chi thượng (ý nói quyền cao chức trọng, dưới một người mà trên cả thiên hạ)
• Nhất nhật bất kiến như tam thu hề (một ngày không gặp mặt thì dài như ba năm)
• Nhất nhật tại tù, thiên thu tại ngoại (một ngày trong tù, dài đăng đẳng như ngàn ngày tự do thoải mái bên ngoài tù)
• Nhất nhật tam thu (một ngày dài như 3 thu, ý nói nỗi mong chờ của đôi tình nhân)
• Nhất nhật thanh nhàn, nhất nhật tiên (nhàn hạ được một ngày thì ngày đó là tiên)
• Nhất nhật thiên lý (một ngày đi ngàn dặm, ý khen một con ngựa tốt)
• Nhất nữ bất giá nhị phu (một gái thì khg thể thờ hai chồng)
• Nhất nữ hơn hai, nhì trai hơn một (theo ông bà thì trong hôn nhân, trai gái hợp nhau nhất là gái hơn trai 1 tuổi hoặc là trai hơn gái 2 tuổi)
• Nhất nước, nhì phân, tam cần, tứ giống.
• Nhất phá sơ lâm, nhì đâm hà bá (anh hùng nhất là khai hoang nơi rừng rú, thứ nhì là trừ giống cá dữ nơi sông hồ)
• Nhất phạn thiên kim (một miếng cơm đáng giá ngàn vàng)
• Nhất quán cổ kim (xưa nay là số một, ý nói người tài ba)
• Nhất quỷ, nhì ma, thứ ba học trò
• Nhất quyền xuất, nhất mạng vong (một quyền đánh ra phải chết 1 người, ý nói người võ công cao cường, giống như ý của câu Nhất kiến phong huyết hoặc Nhất kiếm phong huyết)
• Nhất sĩ nhì nông, hết gạo chạy rong, nhất nông nhì sĩ.
• Nhất sơn bất tàng nhị hổ (một núi không chứa hai cọp)
• Nhất thì sợ kẻ anh hùng, nhì thì sợ kẻ bần cùng cố thây
• Nhất tiễn song điêu (một công đôi việc)
• Nhất tiếu khuynh thành
• Nhất tiếu thiên kim (một nụ cười đáng giá ngàn vàng)
• Nhất triêu nhất tịch (một sớm một chiều, chỉ thời gian ngắn ngủi)
• Nhất trọng nhất khinh (bên nặng bên nhẹ, chỉ sự thiên vị, thiếu vô tư)
• Nhất trù mạc triển (bó tay không có một kế gì nữa, không tìm ra được manh mối)
• Nhất trường xuân mộng (một giấc mơ xuân, chỉ sự vinh hoa phú quý đều là hư ảo)
• Nhất tự lục nghì
• Nhất tự nhập công môn, cửu ngưu tha bất xuất
• Nhất tự thiên kim (một chữ đáng giá ngàn vàng)
• Nhất tự vi sư, bán tự vi sư (một chữ cũng là thầy, nửa chữ cũng là thầy)
• Nhất tướng công thành vạn cốt khô (sự nghiệp của một vị tướng được xây dựng trên cái chết của hàng vạn sanh linh)
• Nhất túy giải thiên sầu
• Nhất vợ nhì trời
• Quang âm nhất trịch vô hồi qua (thời gian đã qua thì sẽ không bao giờ trở lại. Câu này giống câu "Lưu quang nhất khứ bất phục chiếu". Quang âm = lưu quang = thời gian.)
• Tam xích kiếm, nhất nhung yên: Một thanh kiếm ba thước, một yên ngựa quý.
• Tay bưng đĩa muối tay bợ sàng rau, thủy chung như nhất, ai giàu mặc ai.
• Thái Sơn nhất trịch khinh hồng mao: Khi phóng tay ném, thì Thái Sơn có thể nhẹ như một cọng lông hồng.
• Thập tải luân giao tầm cổ kiếm, nhất sinh đê thủ bái hoa mai – thơ Cao Bá Quát
• Thập tử nhất sinh (mười phần chết, 1 phần sống, ý nói nguy hiểm vô cùng)
• Thỉnh chiếu lệ cải cấp Bộ bằng nhất đạo: Xin chiếu chỉ của vua để ban hành một bộ luật cải cách.
• Thoái nhất bộ, tự nhiên khoan (lùi một bước thì lòng được thanh thản, ý nói nhịn được thì nên nhịn, hoặc không nên gấp gáp)
• Thông minh nhất nam tử
• Thứ nhất là hổ mang hoa, thứ nhì hổ lửa, thứ ba mai gầm.
• Thứ nhất là mồ côi cha, thứ nhì gánh vải, thứ ba ngược đò (3 thứ khổ nhất trên đời)
• Thứ nhất ngồi lì, thứ nhì đồng ý. (ý nói những người lười biếng)
• Thứ nhất quận công, thứ nhì không khố. (được ăn cả, ngã về không)
• Thứ nhất rượu đã ngà ngà, thứ nhì chàng ở phương xa mới về.
• Thứ nhất thịt bò tái, thứ nhì gái đương tơ
• Tiền hậu bất nhất (trước sau không giống nhau, ý nói người không có lập trường)
• Tiêu Thập Nhất Lang
• Trăm hoa quý nhất là lan, nhất danh nhất giá là quan trong triều
• Vi vũ giang lâu địch nhất thanh (tiếng sáo vang dội lại giữa lúc những giọt mựa rơi rả rít bên ngoài lầu tựa mé sông)
• Vô phi nhất chẩm mộng trung xuân (không lẽ đó là một giấc mơ xuân tình hay sao?)

• Chiều chiều ra chợ Đông Ba
Ngó về hàng Bột trông ra hàng Đường
Nhìn mai, ngắm liễu, xem hường
Cô nào đẹp nhất xin nhường cho tôi

• Thấy nàng anh cũng muốn thương
Sợ e nhất mã lưỡng cương khó cầm
Theo anh cho ấm tấm thân
Khỏi qua non nọ khỏi lần núi kia

• Em ơi chị bảo câu nầy
Nhất mặn là muối nhất cay là gừng
Nhất cao là núi Tam Từng
Chị còn đạp đổ nữa rừng cỏ may
Nhất đẹp là núi Sơn Tây
Chị còn chẳng tiếc nữa giây bìm bìm

• Thứ nhất vợ dại trong nhà
Thứ nhì trâu chậm, thứ ba rựa cùn
Vợ dại thì đẻ con khôn
Trâu chậm lắm thịt, rựa cùn chịu băm?!?

ST