Chút Phận Linh Đinh

Chút Phận Linh Đinh

Hồ Biểu Chánh

http://hieusach.vn/upload/s/20131016...30x920.w.b.jpg

LỠ BƯỚC THƯƠNG NGƯỜI KHÔNG DÁM NGÓ, NHỚ LỜI CÁM NGHĨA PHẢI LÀM KHUÂY
Mùa thu vừa qua, mùa đông đã tới. Cỏ đổi xanh ra đỏ, cây rụng lá phơi nhành. 1 buổi sớm mai chúa nhật, ở Hải Phòng bầu trời mù mịt, gió phất lạnh lùng. Mưa phùn phay pháy, cảnh thêm buồn, đường sá bẩy lầy đi lấm cẳng. Người đi chợ, tay xách giỏ, tay dấu trong vạt áo, bươn bả bước mau cho bớt lạnh; sắp xa phu, mình mặc áo tơi, đầu đội nón lá, nghễu nghến ngoài đường mà rước khách.
Đồng hồ gõ 11 giờ. Đường từ chợ xuống bến tàu thiên hạ đi dập dìu. Kẻ đi bộ thì choàng áo lạnh, tay che dù, người đi xa thì ngồi trong mui, mình phủ bố. Đã vậy mà còn có kẻ vác rương mà chạy. Xe chở hàng, bánh lăn rầm rầm chen lấn giành nhau đi trước, làm cho người đi bộ phải nép 2 bên lề mà tránh.
Tại bến tàu đi Tây, thiên hạ lại còn lao nhao lố nhố hơn nữa: đầu này máy cất hàng lên tàu quây tiếng rầm rầm, đầu nọ kẻ khiêng rương lên thang kêu nhau hè hụi.
Trên bờ thì đàn bà bồng con đứng chung với mấy ông già chống gậy. Mỗi người đều chong mắt ngó xuống tàu; dựa mé sông thì trẻ trai chen lấn với đàn ông, chộn rộn chàng ràng giành nhau đứng trước.
Chiếc tàu ở Hải Phòng sửa soạn trở về Tây nhúm lửa khói lên nghi ngút. Những người giàu sang mua giấy đi Pháp đã đem hành lý xuống rồi nên ra đứng chống tay lan can mà chơi. Phía trước mũi có mấy trăm lính đã xuống tàu từ hồi sớm mai, nên đứng lóng nhóng ngó lên bờ, kẻ chỉ chỏ vui cười, người lấy khăn lau nước mắt. TRời càng trưa thiên hạ xuống tàu càng thêm đông. Cách 1 lát thấy có 4 cái xe kéo chạy xuống nữa. Cái xe đi trước không có ai ngồi duy chở cái rương lớn trên nắp có đề nhãn như vầy:
Monsieur LÊ HIỂN VINH Médecin auxiliaire Marseille Cái xe kế đó thì có 1 người ngồi. Chừng xe ngừng, mở tấm bố phủ rồi người ấy bước ra, thì thấy 1 người đàn ông trạc chừng 32 hoặc 35 tuổi, mặt mày sáng láng, bộ tướng gọn gàng, đầu đội nón nỉ màu xám, mình choàng áo mưa màu "nu", không rõ mặc áo gì. Nhưng mà thấy lòi 2 ống quần ra thì biết y phục toàn bằng nỉ xám.
Ai thấy cái rương lớn cũng đều ngó mà hễ ngó thấy nhãn đề trên nắp rương rồi thì tự nhiên biết người ấy tên là LHV.
Cái xe tới sau nữa lại có 1 ngưới đàn bà ngồi với 1 đứa con gái nhỏ chừng 12 tuổi. Người đàn bà này với đứa con nhỏ đều mặc áo lạnh, song y phục tầm thường chứ không phải đồ tốt, mà gương mặt coi không được vui. Còn cái xe sau chót thì 1 tên gia đinh vạm vỡ ngồi, xe vừa ngừng nó liền nhảy xuống rồi lật đật chạy phụ với tên xa phu tới trước đó mà khiêng cái rương đem xuống.
Lê Hiển Vinh tay dắt con gái, miệng kêu tên gia đinh ấy mà hỏi rằng:
- Em biết phòng of qua không?
- Dạ con biết. Cái phòng số 7 ông chỉ cho con hồi sớm mai đó phải không?
- Ừ, phải. Em biểu sắp xa phu khiêng rương xuống trước đi rồi em ở dưới tàu chơi mà coi chừng. Chừng tàu gần chạy qua xuống rồi em sẽ lên.
-Vâng.
Tên trai ấy phụ với hai đứa xa phu khiêng rương lên thang. Đứa con gái mới hỏi LHV rằng:
- Bây giờ mấy giờ đó ba?
LHV móc đồng hồ trong túi ra coi rồi đáp rằng:
- 11 giờ 3 khắc!
Người đàn bà đi chung 1 lượt hồi nãy đó là Đoàn Thu Vân vợ of Hiển Vinh, mới bước lại gần mà nói rằng:
- Tàu 1 giờ mới chạy, if vậy thì minh còn nói chuyện chơi được hơn 1 giờ nữa.
LHV day lại cười, rồi cúi xuống ôm mặt con mà hun chụt chụt và dặn rằng:
- Ba đi rồi, con ở nhà phải ráng mà học, chớ đừng có ham chơi nghe hôn con. Má con dạy biểu con phải nghe lời, if con cứng đầu cứng cổ, ba giận không thèm về nhà đa.
Con nhỏ nắm tay, níu áo cha nó rồi cười nói rằng:
- ba về mau mau nghe hôn ba, ba đừng có gạt con với má đa. Ở nhà con ráng học đặng năm nay con thi lấy bằng sơ học cho ba coi.
LHV nghe con nói như vậy thì cuối xuống hun nữa, rồi mới day lại dặn vợ rằng:
- Mình phải nhớ lời dặn nhé! Thế nào mình cũng ở ngoài này chờ tôi, chớ đừng về Sài Gòn, bởi vì mình về ông già càng giận thêm chớ không ích gì.
"Mà mình cũng nhớ hỏi thăm coi chị hai Thình chỉ đem cho Thu Ba đi đâu; if biết chỗ thì mướn người ta đem nó ra mà nuôi: phải ráng mà tìm nó chớ đừng bỏ nó tội nghiệp.
Thu Vân nghe mấy lời chồng dặn thì rưng rưng nước mắt, nghẹn ngào trong cổ, không nói chi được hết. Hiển Vinh thấy vợ buồn, không muốn dặn dò chi nữa bèn kiếm chuyện khác mà nói rằng:
- Chiếc tàu này lớn, đi vững quá. Hồi sớm mai tôi rủ mình xuống coi chơi mình không chịu đi, phòng rộng rãi, chớ không lủm tủm như mấy chiếc tàu nhỏ vậy.
TV cứ lặng thinh hoài, 1 lát lấy khăn lau nước mắt 1 lần. HV thấy vậy trong lòng đau đớn không biết chừng nào, không dám ngó vợ nhìn con, cứ day mặt qua phía chiếc tàu rồi kiếm chuyện khác mà nói nữa rằng:
- Ở ngoài Bắc có thứ mưa phùn khó chịu quá, mình lạnh hôn? If có lạnh thì đem con về.
TV lắc đầu rồi nói nhỏ rằng:
- Không lạnh đâu. Ở đặng coi tàu chạy chơi.
TV nói ở chơi mà giọng nghe buồn thảm lắm; làm cho HV chịu không được; muốn kiếm chuyện nói cho vợ con giải buồn, mà sợ nói ra tiếng bệu bạo rồi vợ con càng buồn thêm nữa, nên đứng trân trân, không nói chi đuợc.
May lúc ấy tên xa phu đem rương lên phòng rồi trở xuống. HV móc túi lấy tiền trả bớt cho 3 cái xe, còn 1 cái thì cầm lại đó đặng cho vợ con về.
Hàng hoá đã cất lên tàu hết rồi, nên máy không quay nữa. Những người đi đưa bà con, anh em đi Sài Gòn, hoặc đi Tây, rảnh rang nên đi xuống tới dưới tàu, thì lần lần cũng đã trở lên bờ. HV móc đồng hồ ra coi nữa, thấy đã 12 giờ rưỡi rồi, day lại nói với vợ rằng:
- Gần tới giờ xuống tàu rồi, mẹ con ở nhà mạnh giỏi nhé, tới đâu tôi gởi thơ tới đó cho mà hay, đừng có buồn, mình ráng ở nhà chịu cực vài 3 năm tôi sẽ về, không hại chi đâu mà sợ.
Thu Vân ngó chồng đáp rằng:
- Em cũng chúc anh đi mạnh giỏi.
Nàng nói có mấy lời mà nước mắt tuôn như mưa, không nói chi được nữa. Hiển Vinh đau đớn quá, nên lật đật ôm con hun, rồi bước lại thang đi xuống tàu, không dám ngó mặt vợ. Con nhỏ thấy cha đi, lại thấy mẹ khóc, tuy nó chưa hiểu vợ biệt chồng, cha lìa con đau đớn là thế nào, nhưng nó cũng mủi lòng, nên đứng ngó theo cha mà nước mắt tuôn rơi không cầm lại được.
Hiển Vinh lên khỏi thang rồi đi khuất, me con TV ngó hoài mà không thấy nữa.
Cách chừng 5 phút, bỗng thấy tên gia đinh coi khiêng rương xuống hồi nãy bước lại thang mà trở lên bờ. Con nhỏ tên là Thu Cúc, lật đật ngoắt tay kêu mà hỏi rằng:
- Ba em đâu mất rồi anh Bảy?
- Ông còn ở trong phòng.
- Tàu chưa chạy, sao ba không ra đứng ngoài mà chơi như họ đó, lại ở trong phòng làm chi vậy?
- Ổng cất đồ 1 chút rồi ổng ra.
Thu Cúc nghe nói vậy thì mừng nên chong mắt ngó cái cửa chỗ đầu thang hoài, có ý trông cha ra đứng đó, đặng cho mình thấy mặt thêm giây lát nữa. Mưa tuôn lác đác, gió thổi lao xao, mẹ con Thu Vân mặc áo lạnh, tay che dù, mà nước mưa ướt mặt, hơi gió lồng lạnh lẽo. Thu Cúc đứng tựa 1 bên mẹ mà núp gió, song mắt cứ ngó xuống tàu hoài. Cách 1 hồi TV chỉ dưới tàu và trên từng trên mà nói với con rắng:
- Kìa ba con kia kìa! Con thấy hôn? Đứng gần ông Tây đội nón nỉ xám đó.
TC ngó theo tay of mẹ, chừng dòm thấy được cha rồi, thì mừng rỡ hết sức, nên tay thì ngoắt, còn miệng thì kêu:
- Ba, ba! Ba đi mạnh giỏi nghe hôn ba! Sao ba lên đứng đó?
TV nói rằng:
- Xa quá, con nói ba con không nghe đâu. Phòng of ba con gần chỗ đó nên đứng đó.
TC đáp rằng:
- Vậy mà nãy giờ con dòm chỗ đầu cái thang đó hoài chớ!
- Chỗ đó cửa xuống tàu. Phòng of ba con ở tầng trên chứ không phải ở chỗ đó.
- Đi xích ra ngoài đặng gần cầu 1 chút coi ba có nói chuyện chi hôn má.
Hai mẹ con lần lần đi nới ra gân chiếc tàu.
Hiển Vinh đứng trên ta cứ lấy tay ngoắt hoài chớ không nói chi hết. Thình lình nghe tiếng chuông rung dưới tàu, rồi thấy người ta chen chỗ cái thang, giành nhau mà trở lên bờ. Cách chẳng bao lâu thổi súp-lê nghe rền tai rồi mở dây. Tàu quạt máy nghe rầm rầm, hai ống khói thấy khói lên đen kịch. Thu Vân với Thu Cúc, mắt nhỉn Hiển Vinh không dám nháy, nước mắt chảy có giọt theo gò má rồi hoà với nước mưa. HV đứng trên tàu cũng ngó vợ con trân trân, cặp mặt ướt dầm, nhưng sợ vợ con thấy nên không dám lấy khăn lau.
Tàu lần lần dang ra giữa sông, mỗi tiếng chân vịt quạt nước nó làm đau đớn TV cũng như nó quạt trong gan ruột. Tàu đứng sững ngay giữa sông rồi rề rề chạy tới. TV ngó theo thì thấy chồng cũng còn đứng chỗ đó mà ngoắt mình. Cô bủn rủn tay chơn chịu không nổi nữa, nên sập dù dầm mưa để ngó cho dễ. TC cũng dầm mưa đứng ngoắt mà kêu "Ba" om sòm. Phía sau lưng họ vợ con of lính xuống đó đưa chồng, đưa cha cũng đều khóc hết thảy. Tàu chạy đã xa rồi, dòm không thấy rõ người ở dưới tàu nữa, thiên hạ lần lần kéo nhau đi về.
2 mẹ con TV che dù ngồi chồm hổn tại đó mà ngó theo hoài, không chịu về với họ. Tàu chạy khuất rồi, duy còn thấy khói bay xa xa mà thôi, mà TV cũng không về, ngồi tại đây mà trí nhớ ở dưới chiếc tàu, thấy mình đứng tựa 1 bên chồng, thấy chồng hun con, thấy con níu tay chồng, nghe chồng ở nhà dặn ráng nuôi con, nghe chồng chúc ở nhà mạnh giỏi, nghe biểu đi về kẻo lạnh, thấy chồng đưa tay mà ngoắt mình, tai cứ lóng nghe, mắt cứ ngó thấy hoài, nên đứng dậy mà đi về không được.
TC thấy thiên hạ về hết rồi, duy còn có 1 cái xe kéo chờ đó mà thôi, nên ngó mẹ mà nói nhỏ nhỏ rằng:
- Thôi đi về má. Ba đi rồi mình còn ở đây làm gì? Mình về nhà chờ ba cũng được mà.
TV nghe tiếng con nói dường như tỉnh giấc mộng, nên vùng đứng dậy rồi dắt con đi lại xe. Đi mới được vài bước, cô ta lại đứng lại, ngó mông phía tàu chạy, lấy khăn lau nước mắt rồi thở ra. TC thấy mẹ như thế thì cũng buồn nghiến trong lòng, nên đứng nắm tay mẹ không biểu về nữa. Mẹ con đứng ngó trước mặt thì thấy dưới sông mênh mông dòng nước, trên trời mù mịt vừng mây, người đã buồn mà cảnh lại thêm buồn, nước mênh mông đưa khách biệt ly, mây mịt mù che người lưu lạc...
2 mẹ con nhìn cảnh và nhìn nhau mà khóc, khóc 1 hồi nữa rồi mới chịu lên xe về.
Hiển Vinh làm việc tại nhà thương Hải Phòng mấy năm nay mướn 1 căn phố trệch tại đường Bonnal ở với vợ con. Thu Vân dắt con về đến nhà thì đồng hồ đã gõ 3 giờ. Thằng Bảy về trước phụ với vú già dọn dẹp quét tước trong nhà, bởi vậy TV bước vô thì thấy bàn ghế đã sắp đặt chỗ nào để hốc nấy, chớ không còn lộn xộn như mấy bữa trước nữa. Trời lạnh quá nên mẹ con TV vô nhà rồi thì vú già đóng cửa lại liền.
TV nằm co ro trên ván, biểu vú già đi lấy mền đem ra đắp cho nàng. Thằng 7 vặn đèn lên rồi đi ra nhà sau. Vú già cũng dắt Thu Cúc ra nhà sau thay quần áo. TV nằm lim dim, trong trí cứ tưởng tới chồng, thấy chồng đứng dưới tàu, thấy tàu lướt ra khơi rồi bị gió dập sống dồi chổng mũi hụp lái, nghiêng qua lắc lại. 1 giây lâu cô mở mắt ra nhìn trên bàn viết thì thấy mấy cuốn sách of chồng hay đọc còn sắp trên bàn, cái ghế ban đêm chồng hay ngồi viết cũng còn để đó, hình vật còn đây mà nhớ người đi vắng, thì chín chiều ruột thắt lã chã dòng châu. Chiều bữa ấy nàng không ăn cơm, làm cho Thu Cúc không vui nên cũng không ăn được.
Tối lại khí trời càng lạnh hơn lúc ban ngày. TV đắp mền nằm thiêm thiếp rồi ngủ quên, chiêm bao thấy chồng về dặn rằng:
- Mình ở nhà mạnh giỏi, phải ráng mà dạy con, tôi d8i vài ba năm tôi về, đừng có buồn.
Đồng hồ gõ 10 giờ, làm vỡ tan giấc mộng. TV thức dậy ngồi suy nghĩ rằng:
- Chồng mình vỉ mình nên phải lướt biển băng ngàn, mà lập chút công danh, đặng chuộc tội bất hiếu. Khi trước mình cảm cái tình of chồng rất nặng, rồi sau mình mang cái nghĩa of chồng rất dày, trót hơn 10 năm nay mình chưa hề trả được. Nay chồng mình muốn vẹn niềm phụ tử, muốn trọn đạo phu thê, nên bước chân ra đi, chẳng biểu mình làm việc chi khó, duy dặn mình đừng buồn rầu, phải ráng nuôi con chờ ngày sum hiệp, if mình nằm co mà khóc hoài thì té ra mình trái ý chồng mình lắm, thương chồng thì phải nghe lời chồng, chớ thương chồng mà trái ý chồng thì thương nỗi gì.
TV nghĩ như vậy nên lấy khăn lau nước mắt rồi kêu vú già biểu dọn cơm mình ăn. Thu Cúc đang nằm thiu thiu ngủ trong buồng nghe tiếng mẹ nói nên thức dậy chạy ra, rồi mẹ con ăn cơm với nhau, cũng như ngày thường, không buồn thảm nữa.

NẶNG CHỮ TÌNH THUYỀN QUYÊN THẤT TIẾT, NGHIÊM GIA PHONG, NGHỊCH TỬ LY HƯƠNG
Ông thấy thuốc Lê Hiển Vinh từ biệt vợ con xuống tàu sang Pháp quốc đây là con of ông cựu hội đồng Lê Hiển Đạt ở Nha Mân thuộc tỉnh Sa Đéc.
Ông Lê Hiển Đạt là người tánh tình chân chánh, cư xử nghiêm nghị, bình sanh ông làm việc gì thì ông suy xét chính chắn rồi ông mới làm, mà hễ ông làm thì phải thành tựu được ông mới nghe, chứ ông không chịu vụt chạt, vui đâu chúc đó như thiên hạ. Khi còn trai, ông hay kén vợ, mà thiệt ông kén cũng giỏi, nên vợ chồng về ở với nhau tâm đầu ý hiệp, chẳng có đôi lứa nào bằng.
Ông cưới vợ 5 năm sau mới sanh Lê Hiển Vinh rồi thôi, chớ không đẻ thêm lần nào nữa. Khi Hiển Vinh được 8 tuổi, bà đau sơ sài ít ngày rồi chết thình lình. Ông lẻ bạn buồn não vô cùng, mà sợ chắp nối không bằng người xưa, nên ông ở 1 mình nuôi con, không thèm cưới vợ khác.
Ông có 1 đứa con, nên ông cưng lắm, nhưng cách cưng con of ông chẳng phải ông muốn vật gì ông cho vật ấy, con muốn nói sao ông nghe theo vậy như thiên hạ. Ông cưng con mà lại nghiêm nghị với con, đêm ngày ông chỉ biểu đường ngay nẻo phải cho con, ông khuyến con phải ráng học cho giỏi đặng làm vinh hiển tông môn. Bữa nào con nói tiếng chi sái hay là con học bài quên, thì ông căng nằm dài mà đánh đòn, dầu ai năn nỉ xin cho mấy đi nữa ông cũng không dung thứ. Nhờ ông nghiêm trị như vậy, nên Lê Hiển Vinh mới 14 tuổi mà thi đậu vào trường lớn Mỹ Tho. Học ở MT mãn 2 năm rời chàng mới lên trường Chasseloup Laubat. Ở Sài Gòn ông có quen ông Phán Nguyễn Văn Kim, gốc ở Nha Mân, nên ông gởi gắm Hiển Vinh cho ông phán đặng mấy bữa chúa nhật HV ra chơi có chỗ ăn chỗ nghỉ.
Ông Phán Kinh lại còn quen 1 thầy cựu thông ngôn toà án Trà Vinh tên là Đoàn Thanh Bạch cũng có gởi ông 1 đứa cháu gái tên là Đoàn Thu Vân, tuổi cũng xấp xỉ với LHV đang học tại Nhà trắng, chúa nhật ông Phán Kim cũng rước ra chơi cho thong thả.
Vợ chồng ông phán Kim không có con, nên ông thấy HV tánh tình mềm mỏng ông thương. Còn bà thấy Thu Vân dung hạnh đoan trang bà mến.
Bởi vậy hễ chúa nhật có 2 trẻ ra trường thì ông thường hay dắt HV đi chơi. Còn bà ở nhà dạy TV hoặc vá may, hoặc làm bánh. HV với TV gặp nhau tại nhà ông Phán trong mấy tháng đầu thì hơi bợ ngợ bởi vậy tuy đến bữa cơm ngồi ăn chung với nhau 1 mâm, song ai giữ phận nấy, chẳng hề nói chuyện với nhau mà cũng chẳng hề dám ngó nhau cho chán chường.
Vợ chồng ông Phán Kim thấy 2 trẻ nhỏ đứa nào tánh nết cũng khít khao nên hai ông bà chẳng nghi ngại chi hết. Mỗi bữa chúa nhật hai trẻ gặp nhau hoài, cho đến bãi trường đứa nào về xứ nấy mà cũng chưa quen với nhau. Chẳng hiểu trong lúc bãi trường ở nhà 2 đứa nó đổi trí thế nào, mà đến chừng khai trường chúng nó trở lên Sài Gòn gặp nhau lần đầu, thì TV lại chào HV và hỏi thăm bác dưới nhà mạnh giỏi hay không, còn HV mừng rỡ, thuật chuyện đi đường thấy tàu đụng ghe chìm cho TV nghe, hai đằng không bợ ngợ kiêng dè như trước.
Từ đó về sau, HV và TV quen với nhau rồi mỗi bữa chúa nhật gặp nhau khi thì TV cậy HV cắt nghĩa bài giùm cho cô làm, khi thì HV cậy TV kết nút áo of chàng, song hai đàng cũng giữ gìn nghiêm nghị, đáng việc nói mới nói, phải chỗ cười mới cười, chớ chẳng bao giờ có tiếng lả lơi, hoặc có mòi bất chánh.
Nhưng if ai để ý rình coi, thì ắt sẽ thấy bữa nào HV ra nhà ông phán trước, mà TV chưa ra, thì chàng không chịu thay đổi quần áo. Chàng cứ ra ô trước cửa dòm chừng hễ thấy dạng TV ngồi xe kéo gần tới, thì mặt mày chàng tươi rói. Có khi ở nhà ông Phán, chàng nằm dưới ghế đọc sách, nàng ngồi trên ván thêu khăn, 1 lát chàng che sách rồi liếc ngó trộm nàng, 1 lát nàng ngước mắt ngó ra đường, mà mỗi lần ngó ra đường thì nàng đều ngó chàng. Nhiều lúc 2 mắt gặp nhau, thì cả 2 đều day chỗ khác, coi có mòi thẹn thùa e lệ. Người thông hiểu tâm lý ái tình thấy cử chỉ of hai trẻ như vậy thì biết ngay rõ ràng lòng dạ of chúng. Nhưng vì vợ chồng ông phán già cả lại vô ý, nên không dè việc chi hết. Tuy vậy 2 trẻ dầu thương nhau thì thương trộm, dầu nhớ nhau thì nhớ thầm, chớ cũng chưa tỏ tình với nhau bao giờ.
Hiển Vinh học trường Chasseloup Laubat đã 2 năm rồi thi đậu lãnh bằng tốt nghiệp. Chàng chở rương ra nhà ông phán Kim sửa soạn mà về, lại gặp Thu Vân cũng đem rương ra đó.
Vợ chồng ông phán nghe HV thi đậu mừng rỡ lăng xăng. TV nghe tin nàng cũng vui mừng. Song nàng ngồi mà ngó HV chớ nàng không nói chi hết.
Ông phán hỏi HV thi đậu rồi tính đi làm thông ngôn , ký lục hay làm thầy giáo? Chàng tỏ rằng cha of chàng đã nhứt định hễ chàng thi đậu rồi thì phải ra Hà Nội học trường thuốc thêm 4 năm nữa, chớ không chịu cho làm việc liền. TV nghe nói như vậy chúm chím cười, coi bộ nàng đắc ý lắm. Sáng bữa sau, HV chở rương ra xe lửa mà về. TV cũng về cùng 1 ngày, song nàng để chàng đi rồi nàng mới đi sau.
Ra tới nhà ga hai đàng gặp nhau, tuy không hẹn trước mà HV cũng không lấy làm lạ. TV mượn HV mua giấy xe lửa giùm, rồi 2 trẻ mới dắt lên xe, mỗi người ngồi 1 cái băng đâu mặt vời nhau. Từ khi lên xe cho tới lúc xe lửa chạy, 2 trẻ ít nói chuyện với nhau. Mà có nói thì nói chuyện qua loa, chớ không nói chuyện cao xa.
Xe chạy xuống tới Bến Lức rồi liệt máy không chạy được nữa. Thầy xếp ga phải đánh dây thép về Sài Gòn đặng kêu đầu máy khác xuống kéo.
Trong lúc xe nằm chờ, hành khách ngồi gần 2 trẻ đều xuống đất đi chơi. HV với TV ngồi trên xe mới hỏi thăm việc nhà nhau. Chừng ấy TV mới hay HV là con of ông Lê Hiển Đạt, lúc đó đương làm nghị viên hội đồng quản hạt, nhà ở Nha Mân, có 1 cái lò gạch lớn, bán gạch ngói mỗi năm lời ba bốn ngàn đồng lại có ruộng đất nhiều, mỗi năm huê lợi tới năm sáu ngàn giạ lúa. Mà cũng chừng ấy HV mới hay TV là con ông Đoàn Thu Long ở Tiểu Cần, thuộc tỉnh Trà Vinh, cha mẹ nàng đã khuất sớm, có để lại cho nàng 2 ngàn đồng bạc. Chú of nàng là Đoàn Thanh Bạch, cựu thông ngôn toà án, ở tại Ba Se, lãnh bạc giữ giùm và đem nàng về nuôi. Vả chú of nàng giàu lớn, có 5 người con trai mà không con gái, nên vợ chồng ông cưng nàng, nuôi nàng làm con cho nàng đi học, thường nói ngày sau cũng chia cho nàng 1 phần ăn như mấy đứa con trai vậy.
Xe lửa ráp đầu khác chạy xuống tới Mỹ Tho, thì 10h 30 rồi, tàu Sa Đéc còn đậu chờ hành khách, còn tàu Trà Vinh thì đã chạy trước từ bao giờ rồi... TV lấy làm bối rối không biết liệu lẽ nào. HV nghĩ nàng là phận gái, để nàng bơ vơ 1 mình tại Mỹ Tho tội nghiệp, nên chàng còn bần dùng thì tàu Sa Đéc mở dây chạy tuốt. Hai trẻ cùng thế phải vô khách sạn mướn mỗi đứa 1 căn phòng mà nghỉ chờ sáng bữa sau rồi sẽ hay.
Hiển Vinh là trai có tài, Thu Vân là gái có sắc. Hai đàng gần 2 năm tuy không nói ra, song đã vấn vít mối tình trong lòng rồi. Hôm nay gần gũi nhau nơi xứ lạ, không ai biết mình là ai, ăn chung với nhau, không dễ giữ nết dằn lòng cho đặng, bởi vậy nhân cái cảnh ngộ ấy mà bày tỏ ý với nhau, rồi trong khoảng đêm vắng canh khuya, mới chỉ non thề biển, đón gió rước mưa, đến sáng bữa sau, lúc dắt nhau xuống tàu kẻ đi Sa Đéc, kẻ về Trà Vinh, thì cả 2 đều bịn rịn bâng khuâng, dường như không muốn chia lìa nhau vậy.
Đến lúc khai trường, HV lên Sài Gòn trước đặng lấy giấy tàu ra Hà Nội học trường thuốc. Bởi vậy chàng không gặp mặt Thu Vân được, chừng TV lên tới nhà ông Phán, nghe bà phán nói Hiển Vinh đã đi Hà Nội cách nữa tháng trước rồi, thì nàng buồn dàu dàu. HV ra Bắc Việt mà học, hễ trí rảnh rang thì thường nhớ gương mặt, bàn tay, giọng cười, tiếng nói, bộ đứng tướng đi of Thu Vân hoài. Chàng thường ước nguyện thi đậu thầy thuốc rồi thì chàng sẽ thưa với cha đặng đi cưới TV cho cànhg. Dầu có chỗ nào giàu có, xinh đẹp hơn nữa chàng cũng không màng.
Chàng học được hơn ba tháng, bữa nọ chàng tiếp được thơ of TV. Chàng đọc thơ mà nước mắt nhỏ giọt, mổ hôi ướt đẫm. Vì trong thơ TV khóc và tỏ cho chàng biết rằng nàng đã có thai hơn 5 tháng, và nàng quyết tự vận mà chết, đặng khỏi nhục tông môn khỏi bị chú rầy, và khỏi hổ ngươi với thiên hạ. HV tuy khóc, mà chàng không thèm suy nghĩ chi hết. Chàng đọc thơ rồi liền lấy giấy viết trả lời cho nàng. Chàng xin nàng tha lỗi chàng đã ép liễu nài hoa hôm nọ, nên ngày nay nàng phải xủ tiết ô danh. Chàng thề với nàng rắng thế nào chàng cũng rửa danh dự cho nàng, thế nào chàng cũng làm cha đứa nhỏ trong bụng, chàng hứa với nàng rắng chàng sẽ viết thơ cho cha xin cha xuống Sa Đéc tỏ thiệt với ông Đoàn Thanh Bạch, rồi xin cưới nàng cho chàng. Chàng lại dặn nàng phải bỏ trường ra nhà ông phán Kim, tỏ thiệt cho ông bà phán biết, rồi xin ở lại đó mà chờ tin tức.
Chàng viết thơ cho nàng rồi, chàng viết luôn cho cha và cho ông phán Kim mỗi người 1 bức thơ, y như lời chàng hứa với nàng. Cách hơn 1 tháng chàng tiếp được thơ of nàng nói rằng nàng đã ra ở tại nhà ông phán Kim rồi, vợ chồng ông phán cũng thương thân nàng, nên chẳng có lới nặng nhẹ chi hết. Cách hơn 1 tháng nữa chàng tiếp được 1 bức thơ khác of nàng tỏ rằng chẳng biết cha of chàng có nói gì hay không, mà chú thím of nàng lên kiếm nàng rồi đánh chưởi và cấm tuyệt đối không coh về nhà nữa.
Chú thím nàng lại liệng hai ngàn đống bạc of cha nàng hồi trước mà trả lại cho nàng. Mỗi lần được thơ nàng thì HV trả lời liền và lần nào viết thơ cho nàng chàng cũng thề thốt sẽ làm cho vẹn vẽ phận nam nhi, dầu thế nào chàng cũng cứu chữa danh dự of nàng, chàng khuyên nàng phải ráng chịu hổ ngươi ít tháng, đợi bãi trường chàng về rồi sẽ hay.
Chàng trông thơ of cha hết sức, mà từ ngày chàng tỏ việc TV thì chàng không được bức thư nào nữa hết, duy chỉ có mỗi tháng chàng được 1 cái măng-đa 10 đồng bạc mà thôi. Còn vài ba tháng nữa bãi trường thì chàng được tin nàng đã sanh 1 đứa con gái tại nhà bảo sanh Chợ Lớn. Nàng đặt tên đứa nhỏ là Thu Ba. Cách ít ngày chàng được thơ of nàng nói nàng bịnh nên không có sữa cho con bú nàng phải mướn vú nuôi con.
Người ta thường nói ngày qua tháng lại như thoi đưa àm Hiển Vinh trông gần hụt hơi mới tới bãi trường. Tàu vừa ghé bến Sài Gòn thì chàng lên xe chạy riết qua nhà ông phán Kim. Vợ chồng ông phán Kim thì mừng rỡ, còn HV với Thu Vân thì người đứng dựa trên bàn, người ngồi trên góc ván mà khóc. Bi lụy 1 hồi rồi mới chịu lo tính. HV bước lại bồng con mà hun, bà phán thấy vậy mủi lòng nên bà ứa nước mắt. HV bồng con ngồi trên ghế và nói với TV trước mặt vợ chồng ông phán rằng:
- Tôi vẫn biết cha tôi nghiêm nghị lắm, hễ tôi làm việc chi trái đạo nghĩa thì không khi nào cha tôi dung thứ. Tôi về đây chắc là bị đòn.
"Tuy vậy mà việc tôi làm thì tôi chịu, thà tôi chết chứ tôi thề quyết chẳng khi nào để cho người đàn bà vì tôi mà xủ tiết ô danh.
"Qua nói đây có ông phán bà phán làm chứng cho qua dầu thế nào qua cũng phải chuộc cái lỗi of qua. Qua là người có học không lẹ qua khiếp nhược đến nỗi để cho phận em có con mà không chồng, còn con Thu Ba có mẹ mà không cha đâu."
Thu Vân ngồi cúi đầu mà khóc không nói chi hết.
Hiển Vinh về nhà, vừa bước vô tới cửa thì ông Lê Hiển Đạt rút roi rượt đánh chửi om sòm rằng:
- Mày là quân mèo đàng chó điếm thì ra ngoài chợ ở, không được phép vô nhà tao nữa, cái dòng of tao không có nhơ nhuốc như mày. Mày đừng có về đây mà lây tiếng xấu cho tao.
Hiển Vinh khóc lạy cha chừng nào, cha chàng càng đánh thêm chừng nấy, nên chàng muốn nói mà không nói được tiếng chi hết.
Ông đuổi xô chàng ra ngoài đường, rồi đóng cửa lại, không cho chàng vô. Chàng cùng thế phải đi lại nhà quen ở gần mà ở đậu. Người lối xóm ai thấy tánh ông hội đồng Đạt gắt gao cũng phiền, rồi thấy thân Hiển Vinh bối rối cũng thương, bởi vậy có người lại nhà ông hội đồng mà năn nỉ ông, nói rằng bắt bẻ đánh con sao đành, việc đã lỡ ra rồi còn rầy rà chi nữa; khi không mà có dâu, có cháu nội, vậy cũng là có phước, chớ chấp kinh quá thì phải rẻ đôi lứa of trẻ nhỏ, dường ấy cũng tội nghiệp cho chúng nó lắm. Người ta nói như vậy thì đúng lý, nhưng vì tánh of ông hội đồng không như tánh người khác, bởi vậy ông cự hẳn không chịu nghe ông nói quyết rằng Hiển Vinh ngày nào còn học thì ông còn cho tiền hoài, song ông nhứt định dứt tình cha con, hễ ông còn sống thì ông cấm tuyệt không cho HV thấy mặt ông nữa.
Hiển Vinh cậy đủ mặt băng bối of ông nói giùm, mà ông cũng không xiêu lòng. Chàng lấy làm bối rối ưu phiền, 1 bên là thảo thân, 1 bên là danh dự chàng không biết liệu lẽ nào. Chàng suy nghĩ mấy ngày rồi rơi nước mắt mà trở lên Sài Gòn, thuật việc nhà cho ông phán với Thu Vân nghe.
Thu Vân đau lòng hết sức, song nàng giả vui cứ theo khuyên chàng chẳng nên vì nàng mà lỗi đạo làm con. Nàng nói rằng phận nàng côi cút, dầu xấu hay tốt hay là chết sống cũng chẳng quan hệ chi, chớ phận chàng có 1 cha già, if làm trái ý cha thì tội ắt lớn lắm. HV đáp rằng đã biết làm con mà nghịch cha thì là trọng tội, nhưng bây giờ cha đã giận rồi cha đã cấm tuyệt không cho thấy mặt nữa, vậy thì chàng phải nhắm mắt đưa chơn mà bước trong đường đời, để coi tạo hoá khiến thân phận chàng ra thế nào, chớ chàng không có thể nào lìa nàng và con Thu Ba được.
Tối lại, ông phán bà phán ngủ hết, chị vú tên là hai Thình dỗ con Thu Ba ngủ trong buồn. HV với TV nằm trên bộ ván phía trước nói chuyện với nhau. Chàng tính đem nàng ra Bắc Việt mà ở với chàng, còn nàng thì cứ khuyên chàng phải bỏ mẹ con nàng đặng khỏi nghịch ý cha nữa.
Nói chuyện đến khuya, chàng mòn mỏi ngủ quên. Nàng lén ngồi dậy mở cửa đi ra ngoài. Chàng nghe cửa mở 1 cái kẹt, lật đật ngóc đầu mà dòm. Chàng thấy nàng đứng dưới gốc me, rút sợi dây lưng ra ngậm miệng rồi nhắm nhía muốn leo lên cây me. Chàng biết nàng tính tự vận nên lật đật xô cửa chạy ra. Nàng thấy việc đã lậu rồi nên đứng khựng mà khóc. Chàng hỏi nàng muốn làm việc gì vậy. Nàng khóc tỏ thiệt rằng muốn chết phứt cho rồi, đặng chàng khỏi mang tội thất hiếu.
Hiển Vinh đứng vịn vai nàng mà khóc, chàng biết lòng dạ nàng chừng nào, càng kính trọng nàng chứng ấy.
Chàng phải khuyên ànng hết sức, nàng mới bỏ không tính chuyện tự vận nữa.
Lụi hụi không bao lâu kế tới ngày khai trường, HV sửa soạn đem vợ con đi ra Bắc, chị 2 Thình cũng sẵn lòng đi theo Thu Vân. Nhờ có 2 ngàn đồng bạc of chú nàng trả lại đó nên nàng khỏi đói lạnh.
Giấy tàu mua xong rồi thì con Thu Ba lại đau ban nên xuống tàu không tiện. Thu Vân tính ở lại chờ con mạnh rồi mẹ con sẽ ra sau. HV sợ nàng ở lại buồn rầu rồi nàng tự vận nữa, nên chàng không chịu cứ nài nỉ biểu nàng phải đi 1 lượt. Vợ chồng ông phán chịu lãnh chị vú với con Thu Ba, chừng nào con TB mạnh rồi ông sẽ mua giấy tàu giùm cho chị vú đem ra sau.
HV gởi bạc lại cho ông phán rồi vợ chồng từ giã con xuống tàu ra Bắc. Chàng tới Ha Nội rồi đánh dây thép cho ông phán hỏi thăm con TB đã mạnh hay chưa, ông phán trả lời nó đã mạnh rồi, có lẽ kỳ tàu sau ra được.
Đến kỳ tàu sau, HV xuống Hải Phòng đón rước, thì không có chị vú. Chàng đánh dây thép hỏi ông phán thì ông không trả lời. Chàng nóng nảy, lớp đánh dây thép, lớp gởi thơ, đón 2, 3 kỳ tàu mà không thấy chi hết.
HV viết thơ cho người bạn học cũ cậy lại nhà ông phán Kim hỏi thăm giùm. Cách ít ngày người ấy trả lời nói rằng vợ chồng ông phán trong ba ngày mà chết hết, còn chị vú không biết đâu. Vợ chồng HV khóc mà chịu.
Đến bãi trường, HV để TV ở lại Hà Nội, còn chàng về Sài Gòn trước thăm cha, sau tìm con luôn thể. Chàng tìm con không được, mà cũng không thể về nhà cha được. Chảng trở ra vợ chồng rất buồn. may trong ít tháng sau TV sanh được 1 đứa con gái nữa, đặt tên là Thu Cúc, nên vợ chồng mới khuây lảng được chút đỉnh.
Hiển Vinh mỗi tháng đều được 1 cái măng-đa 10 đồng bạc. Mỗi tháng chàng đều có viết thơ về thăm cha, song chẳng hề được thơ of cha bao giờ. Khi học đủ 4 năm thi đâu thầy thuốc rồi. HV về thăm cha, tưởng cha đã nguôi ngoai hết giận chẳng dè về đến nhà cha lại đánh đuổi nữa. HV buồn ý trở ra Hà Nội, xin bổ làm thầy thuốc ngoài Bắc rồi vợ chồng hẩm hút ở xứ người, không dám léo về Nam nữa.
Đến năm 1917, con Thu Cúc được 12 tuổi, bề trên mới sai HV đi qua Pháp giúp trong mấy dưỡng đường trị bịnh cho lính và thợ. HV dụ dự không muốn đi. Thu Vân khuyên chồng thừa dịp ấy qua Pháp quốc học thêm lấy coh được bằng bác sĩ, may ra cha vui lòng hết giận hờn nữa.
Hiển Vinh nghĩ vợ có vốn liếng vài ngàn dẫu mình có đi vợ ở nhà cũng chẳng hại gì, nên chàng mới chịu đi quyết lập công danh đặng chuộc tội thất hiếu. Bởi duyên cớ như vậy nên mẹ con Thu Vân mới đưa Hiển Vinh xuống chiếc tàu "Hải Phòng" mà đi Tây đó.

NGHE CHỒNG MẤT, VỢ HIỀN LO ĐÁP NGHĨA, THƯƠNG CON THƠ, MẸ YẾU PHẢI HỒI HƯƠNG.
Trời chưa tối, nhưng vì mưa tuôn lác đác, gió thổi lao xao, khí trời lạnh lẽo, nên Đoàn Thu Vân biểu vú già đóng cửa rồi nhúm 1 lò lửa để cho ấm trong nhà.
Thu Cúc vặn đèn lên rồi lại ngồi học nơi bàn viết of cha. Thu Vân nằm trên ván gần đó, tai nghe con học mà trí lại nhớ chồng.
Cách 1 hồi lâu Thu Vân nghe có tiếng giầy bước vô cửa, kế nghe tiếng gõ cửa lộp cộp.
Nàng hỏi:
- Ai đó?
Ở ngoài có tiếng trả lời: "Thơ".
Thu Cúc lật đật chạy lại mở cửa. Có 1 người thò tay vô mà đưa 1 phong thơ rồi bỏ đi liền. TC 1 tay khép cửa, còn 1 tay đưa thơ lên coi và nói rằng:
- Úy! Thơ of ba gởi về má à! Chữ of ba đây, mà con dấu đóng ở Sài Gòn.
Thu Vân lồm cồm ngồi dậy đưa tay ra, có ý biểu con trao thơ cho mình coi.
Nàng xem ngoài bao, thiệt quả chữ of chồng. Nàng chúm chím cười rồi xé bao rất kỹ lưỡng và rút thơ ra xem.
"Trên tàu "Hải Phòng", ngày 30-12-1917 "Em ôi, Hồi sớm mai này tàu vô Sài Gòn. Kỳ tàu trước qua đã có viết thơ cho cha mà tỏ việc qua đi Tây, và xin cha lên đón đặng cho qua thăm 1 chút, vì tàu không đậu lâu nên qua về Nhà Mân không kịp. Qua chờ đến trưa mà không thấy cha xuống tàu. Buổi chiều nay đi coi sổ mấy nhà khách sạn hết thảy, cũng không thấy chỗ nào có biên tên họ of cha. Ấy vậy thì đủ biết đến ngày nay cha cũng chưa hết giận.
Em ôi! Qua xét phận qua, thiệt qua mang chữ bất hiếu oan lắm. Qua giữ cho trọn cái danh dự of nam nhi of qua, chớ qua có làm nhục nhã tông môn chỗ nào đâu mà cha giận nên cha đành bỏ qua. Cha với qua mà xa nhau, ấy là tại mỗi người hiểu nghĩa danh dự 1 cách riêng. Theo ý cha thì phận làm trai chừng tính lập gia thất, phải chờ cha mẹ kiếm chỗ rồi cậy mai đến nói mà cưới cho đủ lễ, if chẳng làm như vậy thì xấu hổ cho cha mẹ. Còn theo qua thì phận làm trai if rủi bị tơ tình vương vấn, mà làm cho hư danh tiết 1 người đàn bà, thì dầu thế nào cũng phải đền lại cái danh tiết of người ta, if không làm như vậy thì mình là bợm bãi chớ không phải học trò. Tuy qua không dám nghị luận tánh ý of cha, song trong trí qua đoán chắc rằng qua không có lỗi.
Ví dầu đôi ta ân ái với nhau 1 giây lát, không có thai nghén chi, rồi qua bỏ em, qua cũng còn mất danh dự thay, huống chi em đã lỡ có con, if qua bỏ em thì qua phải mang tội làm cho nhơ danh 1 người đàn bà, rồi lại mang tội làm cho đứa nhỏ không có cha nữa thế thì qua làm sao đặng.
Ôi thôi, vì qua buồn nên qua nhắc chuyện cũ cho hả hơi 1 chút, chớ không phải qua ăn năn việc of qua đã làm đâu. Cái tội thất hiếu of qua thì qua xin cậy Phật Trời soi xét. Dầu cha không thương đi nữa, đôi ta cứ giữ 1 lòng kính trọng cha luôn.
Qua chắc 1 ngày kia Phật Trời cũng xui khiến lòng cha tự hồi mà hết giận đôi ta nữa.
Em ơi! Vì qua xét lời em khuyên phải, nên qua mới ra đi đây. Vậy em ở nhà em phải thề cho qua coi chừng cho con nó học.
Mỗi tháng qua gởi cho em phân nửa số lương để tiêu dùng, còn vốn of em thì em để hậu thân, đừng có ham lời cho vay cho nợ mà khó lòng.
Em cứ ở đấy chờ qua, chớ đừng về Sài Gòn. Ở nhà if có chuyện chi bối rối thì em cậy thầy ba Thiện tính giùm cho. Qua đi đến đâu sẽ gởi thơ đến đấy cho em hay.
Thu Cúc con oi! Con phải ráng học nghe hôn, nhứt là con phải làm vui lòng má con luôn luôn, if ba hay con trái ý má con thì ba buồn lắm đa. Ba gởi hun con 1 ngàn cái.
LÊ HIỂN VINH"
Thu Vân đọc thơ chồng thì ứa nước mắt, nhưng vì có con đứng gần đó nên nàng phải gượng làm khuây, không nỡ khóc.
Con Thu Cúc đợi mẹ đọc thơ rồi nó mới lấy mà đọc. Chừng đọc rồi nó đút vô bao tử tế trả lại cho mẹ, rồi đi lại bàn viết ngồi chốngt ay lên trán, mắt ngó trong sách mà trí lại nghĩ đến chuyện of cha.
Thu Vân kéo gối mà nằm, tay cầm phong thơ, tay gác qua trán suy gnhĩ. Trong nhà im lìm, duy có đồng hồ treo trên vách tiếng nghe lắc cắc mà thôi. Thình lình con Thu Cúc hỏi mẹ rằng:
- Sao mà ông nội giận ba hoài vậy má?
- Con hỏi làm chi?
- Thấy ba viết thơ nên con hỏi cho biết.
Thu Vân thở ra đáp rằng:
- Tại ba con... ở với má, nên ông nội con giận.
- Ông nội có giận má không?
- Giận chớ.
- Từ hồi trước tới bây giờ má có gặp ông nội lần nào không?
- Không.
- Không có gặp mà sao ông nội giận?
- Tại ba con ở với má, mà ông nội con không có cưới, ông nội con nói má là đồ hư, nên ông nội con giận.
- Hư giống gì! Tại má không về cho ông nội ngó thấy nên ông nội giận chớ gì. Ông nội già không má?
- Năm nay đã sáu mươi mốt hay là sáu mươi hai tuổi gì đó rồi.
- Phải mà ba má dắt con về ông nội, con ngoáy trầu cho ông nội ăn, con bưng nước cho ông uống, trong ít bữa thì chắc ông nội hết giận. Má biết nhà ông nội hôn?
- Không.
- Để chừng ba về con nói với ba dắt con về ông nội, đặng thăm ông nội cho biết.
Thu Vân nghe con nói như vậy thì tức cười nên day qua ngó con rồi nói rằng:
- Con léo về đó ông nội đánh nứt đít chớ; rất đỗi ba con kia còn phải đòn hết dám về nữa thay.
- Không đánh đâu, ông nội thương con lắm. Lâu lâu con thấy ba viết thơ gởi cho ông Lê Hiển Đạt ở Nha Mân, Sa Đéc, phải ông nội đó hôn má?
- Phải.
- Sao ba viết thơ thăm ông nội hoài, mà không viết thơ cho bà nội?
- Bà nội con còn đâu mà viết.
- Chết rồi hả má?
- Ừ.
- Một lần má nói ông ngoại, bà ngoại chết hết, té ra bà nội chết nữa.
- Thôi, con lo học bài rồi ngủ đặng sáng đi học.
Thu Cúc nghe mẹ biểu liền cúi xuống học bài.
Thu Vân giở bức thư of chồng ra xem nữa.
Đồng hồ gõ 8h. Thu cúc xếp sách vở rồi vô mùng ngủ. Thu Vân xếp bức thư bỏ vào túi rồi cũng tắt đèn đi ngủ với con. Con mới vô mùng 1 lát thì đã ngủ khò, còn mẹ nằm lim dim tính việc này, nhớ chuyện nọ, nên ngủ không được.
Đến 11h, Thu Vân ngồi dậy, rồi bước ra ngoài. Nàng vặn đèn lên đọc thơ nữa; đọc 1 hồi rồi nàng lấy giấy viết thơ cho chồng:
"Hải Phòng ngày 6 tháng giêng năm 1918 Anh ôi, Em mới tiếp được thơ of anh, em hay tin anh đi đường bình an em mừng lắm.
Từ ngày anh xuống tàu đi rồi mẹ con em ở nhà cũng vô sự; con Thu Cúc tuy nhắc anh hoài, song nó cũng siêng học như thường.
Em xin anh để trí thong thả lo lập chút công danh đặng cha vui lòng hoặc may hết giận đôi ta nữa. Anh chẳng nên buồn về tánh ý of cha mà thêm lỗi, mà cũng chẳng nên lo cho thân phận of em mà nhọc lòng.
Em đã nói với anh rằng anh đã lấy tư cách quân tử mà cứu danh dự cho em thì tự nhiên em phải lo làm cho tròn đạo vợ. Xin anh đừng lo chi hết.
Kính chúc anh lộ trình êm sóng, đáo xứ bình an.
Thu Vân"
Thu Vân viết thơ rồi không biết chàng đi tới đâu mà gởi thơ theo, bởi vậy nàng ngồi bàng hoàng 1 hồi rồi xếp bức thơ mới viết đó mà đút chung với bức thơ of chồng.
Cách chừng 10 bữa nữa nàng tiếp được 1 tấm "Carte postale" of Hiển Vinh gởi về. Coi con dấu thì biết gởi tại Singapour.
Nữa tháng sau, nàng lại tiếp được 1 tấm "Carte postale" khác gởi tại Colombo.
Nàng được tấm "Carte postale" sau này hồi 10h sớm mai, nàng còn ngồi xem hình và nhìn chữ of chồng, thình lình có 1 cái xe ngưng ngay cửa, nàng vừa ngước mặt ngó ra thấy thấy Ba Thiện là người bạn thân thiết of chồng ở trên xe nhảy xuống, rồi xăm xăm đi vô nhà.
Thu Vân được tin of chồng đương mừng, kế thấy người bạn of chồng tới nhà, có ý muốn đem tin lành ấy mà khoe, nên thầy Ba vừa bước vô cửa thì nàng liền nói rằng:
- Thầy Ba, tôi mới được "Carte postale" of ông thầy thuốc đây, ổng gởi tại Colombo. Chắc bữa nay ông khỏi Port Said rồi.
Thầy ba Thiện đứng khựng tại cửa châu mày mà hỏi rằng:
- Từ hồi sớm mai tới giờ chị có nghe việc chi không?
- Việc chi? Tôi có nghe việc chi đâu!
- Chiếc tàu "Hải Phòng" đi qua Địa Trung Hải bị tàu lặn Đức bắn chìm rồi.
- Úy! Trời oi! Thiệt như vậy hay sao? Ai nói với thầy đó?
- Có dây thép đánh cho Chánh phủ hồi hôm. Từ hồi sớm mai cho tới bây giờ ai cũng đều hay biết, ông chủ tôi nói lại cho tôi hay, nên tôi lật đật chạy lại đây.
- If vậy chồng tôi chết rồi còn gì!...
Thu Vân ngồi khoanh tay trên ván mà khóc dầm.
Thầy ba Thiện kéo ghế mà ngồi, mặt có vẻ buồn, song không nói chi hết.
Thu Vân khóc 1 hồi rồi hỏi rằng:
- Tàu chìm nhưng thầy có nghe nói có chiếc tàu vớt giùm hành khách hay không?
Thầy ba Thiện nhăn mặt lắc đầu đáp rằng:
- Dây thép nói rõ lắm, nói chiếc "Hải Phòng" bị bắn trong lúc ban đêm, mà lại trời dông mưa, bởi vậy không có tàu nào cứu kịp. Chiếc "Hải Phòng" chìm, mất tích từ bạn tàu tới hành khách cộng hơn 500 người, đều chết ráo, không sót 1 người nào.
Thu Vân than khóc nữa. Con Thu Cúc đi học về, vừa bước vô cửa, thấy mẹ ngồi khóc kể rấm ra rấm rít nó không hiểu có việc chi, nên đứng khựng lại mà ngó, Thu Vân kéo con lại ôm trong lòng rồi khóc và nói rằng:
- Cha con chết rồi, con ơi! Tàu lặn Đức bắn chiếc "Hải Phòng" chìm, nên cha con chết rồi. Thôi mẹ cũng chết cho rảnh, chớ sống mà làm gì!
Thu Cúc thấy mẹ khóc cũng khóc theo, song thầy ba Thiện liếc ngó nó thì thấy mặt nó không buồn lắm, dường như nó không tin lời mẹ nó vừa nói.
Thầy ba Thiện muốn an ủi Thu Vân nên kiếm lời nói rằng:
- Tuy dây thép nói như vậy, song mình cũng chẳng vội tin lắm. Vậy xin chị hãy bớt buồn rầu, để chờ ít ngày nghe lại cho rõ rồi mới dám chắc. Không biết chừng ở bển họ mới nghe thấp thố, rồi họ đánh dây thép nói bướng như vậy; tàu nào bị bắn cũng có vớt được hành khách, có lý nào chiếc "Hải Phòng" chìm mà người dưới tàu lại chết hết đi.
Thầy nói như vậy rồi từ giã mà về.
Thu Vân biết lời thầy ba Thiện luận đó là hữu lý, nhưng nàng cũng không bớt buồn rầu được. Nàng cứ nằm khóc hoài, buổi chiều biểu con ở nhà, không cho đi học nữa. Sáng bữa sau nàng sai thằng Bảy đi mua các thứ nhựt báo Tây, Nam mới xuất bản đem về cho nàng đọc. Tờ báo nào cũng đều nói chiếc "Hải Phòng" bị tàu lặn bắn chìm trong Đia Trung Hải, hết thảy người trong tàu đều chết chìm không còn sống sót 1 người nào.
Tuy Thu Vân chắc chồng đã chết chìm rồi song đêm nào nàng cũng vái thầm trời đất phò hộ cho tánh mạng chồng nàng được vững vàng, khiến xui trong đêm bi thảm giữa biển ấy có 1 chiếc tàu vớt chồng nàng, chớ if chồng nàng chết thì chẳng những là mẹ con nàng bơ vơ, mà bên chồng nàng lại phải tuyệt hậu nữa.
Nàng van vái rồi trông đợi tin chồng. Nàng trông cho đến 1 tháng rưỡi mà không tiếp được thơ of chồng, lại có ông quan năm mời nàng đến mà cho hay rằng thầy thuốc Lê Hiển Vinh tháp tùng chiếc tàu "Hải Phòng" bị tàu lặn bắn chìm, nên biệt tin.
Nàng hết trông đợi được nữa. Nàng bèn nấu 1 mâm cơm cúng chồng, rồi mẹ con xé vải may tang phục mà mặc.
Càch vài bữa có thầy ba Thiện đến thăm. Thầy thấy nàng buồn thì kiếm lời khuyên giải, rồi hỏi nàng bây giờ nàng tính về xứ hay là ở đây kiếm phương thế làm ăn.
Thu Vân đáp rằng:
- Khi ông thầy thuốc ra đi ổng căn dặn tôi phải nương náu ở đây mà chờ ổng. Ngày nay chẳng may ông đã khuất rồi, tôi chẳng còn trông mong chi nữa.
"Nhưng trước khi tôi theo chồng tôi xuống cửu tuyền tôi phải đáp nghĩa cho chồng tôi xong rồi mới chết. Thầy là bạn thiết of chồng tôi chắc thầy cũng đã rõ biết chồng tôi vì tôi mà nghịch ý cha. Cũng vì chuyện ấy nên chồng tôi mới đi Tây mà bỏ mạng đây.
"Vậy bây giờ tôi phải làm thế nào cho con nhỏ of tôi nó được gần ông nội nó, làm thế nào cho ông nội nó bớt giận cha nó và đem lòng thương nó rồi tôi sẽ chết.
Thầy ba Thiện gật đầu mà nói rằng:
- Mấy lời chị nói, tôi kính phục lắm. Song tôi xin chị đừng có chết theo chồng. Chết chi vậy? Bây giờ anh đã khuất rồi chị phải sống mà nuôi con chớ.
Thu Vân đáp rằng:
- If ông nội nó chịu nuôi rồi, thì có tôi nữa cũng không ích gì.
- Dầu không ích, chớ cũng không hại.
- Hại lắm chớ! If có tôi thì ông nội nó nhớ việc xưa hoài, làm sao cho ông nguôi cái giận of ông được.
- Theo ý tôi, hễ chị chết thì chị có lỗi với anh lắm.
- Lỗi chỗ nào? Chồng tôi vì danh dự of tôi mà phải lỗi đạo cha con rồi đến đỗi phải táng mạng nữa. Bây giờ tôi đành tham sống mà không lo trả nghĩa cho chồng tôi hay sao?
Thầy ba Thiện thấy Thu Vân đã quyết chí, thầy không dám cãi nữa, nên thầy lắc đầu chịu thua.
Thu Vân có cho vay tiền ngày tiền tháng nên nàng phải ở nán lại mà đòi, nhưng vì nàng buồn rầu quá nên đòi tiền chưa rồi mà nàng đã nhuốm bịnh, da mặt vàng ẻo, hình dạng ốm nhách. Nàng sợ chết ở xứ người, con không thể gặp mặt ông nội được, nên nàng bươn bả bán đồ đạc, tom góp tiền bạc được 1 ngàn rưỡi đồng rồi định tháp tùng chiếc tàu "Orénoque" mà về Sài Gòn.
Thầy ba Thiện thấy nàng bịnh nhiều, sợ đi đường sá không kham, nên thầy theo can gián xin nàng ở nán lại uống thuốc cho mạnh rồi sẽ đi. nàng vì sợ chết nên không chịu nghe, túng thế thầy phải chiều lòng mua giấy tàu giùm rồi đưa mẹ con nàng xuống tàu.

SẮP TỚI NHÀ, TOAN LO KẾ SÁCH, GẶP NGƯỜI CŨ, VỘI HỎI CON THƠ.
Trời biển mênh mông, gió trăng man mác. Giữa lừng trời trăng treo gương vặc vặc, trên mặt biển gió thổi sóng lao xao; trăng dọi nước vàng, nước chào trăng lố xố.
Chiếc tàu "Orénoque" chỉ mũi hướng nam mà chạy, rượt trăng tách nước, lướt gió tuôn sương. Lối 12 giờ khuya, bạn tàu với hành khách đều an giấc, duy về phía sau lại có hai người Tây còn nằm trên ghế nói chuyện với tiếng chân vịt quạt quạt đùng đùng hoài mà thôi.
Mẹ con Thu Vân trải chiếu nằm trên "boong" đắp mền mà ngủ. Thu Cúc ngủ được 1 giấc rồi mở mắt ra thấy mẹ đầu choàng khăn, mình mặc áo lạnh, chơn quấn mền nỉ đương ngồi khoanh tay ngó ra biển. Nó lần lần nồgi dậy hỏi mẹ:
- Má chưa ngủ sao?
- Chưa.
- Bữa nay má còn mệt nữa hay không?
- Bữa nay má bớt mệt, mà trong mình bần thần dã dượi và ớn lạnh quá. Sao con không ngủ đi, mới nửa đêm con thức dậy làm chi?
Thu Cúc lặng thinh không trả lời, Thu Vân hỏi như vậy rồi cũng bỏ qua, cách 1 hồi lâu, Thu Cúc lại hỏi:
- Mình về Sài Gòn rồi tìm đến nhà ông nội mà ở hay là đi đâu má?
Thu Vân day qua ngó con, ứa nước mắt mà nói rằng:
- Phải đành liều về nhà ông nội con chớ biết đi đâu bây giờ.
Thu Vân ngừng 1 hồi rồi nói tiếp:
- Này con, con còn nhỏ dại, lẽ thì má không nói việc nhà cho con biết. Ngặt vì cha con đã mất rồi má thì bịnh hoạn không biết chết bữa nào. Vậy má phải nói chuyện gia đạo of mình cho con rõ, đặng phòng khi má chết thình lình thì con biết rõ bà con bên nội, bên ngoại mà tìm. Bà con bên má chẳng có ai đông, duy có 1 người chú ruột tên là Đoàn Thanh Bạch ở Ba Se, thuộc tỉnh Trà Vinh.
"Còn phía bên nội of con thì có 1 ông nội con, tên là Lê Hiển Đạt ở Nha Mân, thuộc tỉnh Sa Đéc, hồi trước có làm hội đồng. Ông nội con giàu có lớn, có ruộng đất, có lò gạch, ông sanh có 1 mỉnh ba con đó mà thôi, chớ không có con nào khác. Bà con hai bên có bao nhiêu đó, con phải ráng mà nhớ.
"Thuở nay má tuy có chú, ba con tuy có cha, mà cũng như không, bởi vì ba với má hồi trước gặp nhau, hai bên đều ghét hết thảy. Chú of má thì từ má, còn ông nội of con thì từ ba con, nên ba con không biết chú of má là ai, má cũng chưa gặp mặt ông nội con lần nào. Chớ chi ba con mạnh giỏi, thì chẳng nói làm chi, ngặt vì ba con mất rồi vậy nên má tính đem con về cho ông nội con, đặng như rủi má có chết thì con có chỗ mà nương nhờ, và ông nội con cũng có chút cháu hủ hỉ.
"Ông nội ghét ba với má lắm, quyết định không cho ba với má thấy mặt. Vậy má tính về tới Nha Mân, má với con phải giấu giếm, đừng nói thiệt là con cháu chi hết , phải lập thế làm tôi tớ lân la dọ tình ý, chừng nào ông nội con hết giận rồi sẽ tỏ thiệt chớ không nên nói liền.
"Má còn nói cho con biết việc này nữa; con có 1 người chị tên là Thu Ba, lớn hơn con 1 tuổi.
"Hồi đó mới được bốn năm tháng thì ba với má lạc mất nó, mười mấy năm nay nó biệt tích không biết đâu mà tìm. Bây giờ về tới Sài Gòn má sẽ lo hỏi thăm tin tức of chị con. Còn phận con thì phải nhớ con có 1 chị, đặng ngày sau may gặp nhau con hiểu mà nhìn. Hồi nhỏ nó giống con lắm, bây giờ lớn chắc nó còn giống nhiều hơn nữa. Má có khai sanh of nó trong rương song ba con chưa nhìn nó được.
Lúc Thu Vân nói Thu Cúc ngồi chăm chỉ lóng tai nghe. Chừng mẹ nói dứt lời, nó liền cúi mặt xuống mà nói rằng:
- Má lo việc nhà làm chi. Má lo đây rồi má mệt nữa đa.
- Việc nhà of mình con đã biết rõ hết.
- Sao con biết? Ai nói với con?
- Ba nói.
- Nói hồi nào?
- Hồi ba gần đi Tây. Chiều chiều ba dắt con đi chơi, ba nói rõ hết.
- Ba con nói như thế nào?
- Ba cũng nói như má mới nói đó vậy. Mà ba lại có nói rằng tuy ba cưới má ông nội không chịu song sau ba có làm hôn thú rành rẽ rồi.
"Còn phận con thì ba có khai sanh hẳn hoi, duy có 1 mình chị Thu Ba hồi đẻ không có ba, sau lạc mất nên ba chưa nhìn chị làm con được. Ba dặn if rủi ba có chết con phải khuyên má dắt con về ông nội đặng con nhìn. Ví dầu ông nội không chịu nhìn con thì chừng ông trăm tuổi già, con phải đem khai sanh ra đối chiếu mà lãnh gia tài, chớ đừng để cho người dưng ăn uổng. Ba lại còn dặn chừng nào con khôn lớn, hễ gặp ai lớn hơn con 1 tuổi mà mặt mày hoặc bộ tướng giống con thì con phải hỏi thăm gốc gác coi có phải chị Thu Ba hay không. If phải thì con phải nhìn.
"Như chị ấy nghèo thì con phải nuôi chị, vì chị lạc mất từ hồi nhỏ, chắc là chị cực khổ lắm, if con ăn gia tài of ông nội mà không ngó ngàng đến chị thì tội nghiệp cho chị lắm.
- Ba con có dặn mấy việc đó hay sao?
- Thưa có.
Thu Vân ngồi ngẫm nghĩ 1 hồi rồi lấy vạt áo lau nước mắt má nói rằng:
- Ba con lo xa quá. Sao mà biết chết nên dặn con như vậy!... Mà má nghĩ người ở đời phải lấy tình nghĩa làm trọng, chớ tiền of mà sá gì. Má muốn sao ông nội con vì tình máu thịt mà thương con nên nhìn con, chớ má không muốn dùng luật pháp mà giành gia tài of ông nội con.
"Vậy má tính về tới Nha Mân, má với con phải giả dạng kẻ nghèo khổ rồi lập thế vô ở đợ với ông nội con.
"Hễ vô được trong nhà rồi thì con phải ăn ở cho khéo léo, phải làm thế nào cho ông nội con đem lòng thương con.
"Mà má biết trong mình má bịnh nặng lắm sợ má sống không được tới ngày ông nội con thương con, vậy nói cùng mà nghe, if rủi mà có nhắm mắt mà theo ba con đi nữa, thì con phải nhớ mấy lời má mới dặn con đây mà làm, nghe không con.
Con Thu Cúc cười mà đáp rắng:
- Má cứ nói chuyện chết hoài! Má chết rồi con làm sao nhìn chị Thu Ba cho được. Con có biết chị ấy đâu! Má vui vẻ đặng trong mình khoẻ khoắn mà dắt con về ông nội chớ. Má đừng lo, hễ con gặp ông nội con nói chuyện thì ông nội thương con liền.
Thu Vân nghe con nói như vậy nàng cũng cười, rồi mẹ con nằm xuống mà ngủ.
Thu Cúc tánh ham vui, chưa biết lo, nên hễ nằm xuống thì ngủ liền, còn Thu Vân phần thì thương vì nỗi chồng, phần thì lo nỗi con, trong trí không an, nên nằm thao thức cho đến sáng mà ngủ cũng chưa được.
Tàu "Orénoque" tới bến Sài Gòn vào 4h chiều.
Thu Vân trong mình nóng nóng lạnh lạnh song phải gượng gạo mướn cu li vác rương lên bờ rồi kêu 1 cái xe kiếng chở rương qua chở Bến Thành, tính lên nhà ngủ "Lục Tỉnh" mà ở đỡ. Xe chạy qua gần khỏi cầu Khánh Hội, Thu Vân bỗng thấy ba người đàn ông với 1 người đàn bà đương ngồi tại đầu cầu. Nàng quay đầu lại mà nhìn rồi kêu người đánh xe bảo ngừng xe lại. Xe đương xuống dốc cầu bị trớn, ngừng không được, nên phải chạy xuống gần hết dốc rối mới ngừng. Thu Vân bèn biểu người đánh xe ngoắt kêu người đàn bà ngồi trên đầu cầu hồi nãy. Người đàn bà ấy đi lại, ba người đàn ông cũng đi theo sau. Khi họ đi gần tới xe, thì thấy người đàn bà tuổi chừng 40, miệng rộng, da đen, đầu choàng 1 chiếc khăn vải rằn, mình mặc 1 cái áo bà ba, vải đen và 1 cái quần vải đen cũ.
Chừng người ấy tới, Thu Vân mới ló đầu ra mà hỏi rằng:
- Xin chị cho phép tôi hỏi thăm 1 việc. Tôi nhớ mày mạy chị là chị hai Thình, không biết có phải không?
Người đàn bà ấy chưng hửng đứng nhìn Thu Vân trân trân rồi cười mà đáp rằng:
- Phải, tôi là hai Thình. Xin lỗi cô, không biết cô ở đâu, tôi quên.
Thu Vân vừa nghe người ấy xưng mình là hai Thình, thì nàng vội vã mở cửa xe và leo xuống mà nói rằng:
- Tôi hồi trước ở nhà ông phán Kim; tôi mướn chị nuôi vú, chị quên hay sao? Con nhỏ of tôi ở đâu? Chị báo hại quá! Hồi đó chị biệt mất, làm vợ chồng tôi đón chị hết sức rồi trông cũng mỏi hơi. Con nhỏ of tôi bây giờ ở đâu?
Chị hai Thình cười ngỏn ngoẻn rồi đáp rằng:
- Thế cô là cô ba hồi đó ở nhà ông phán Kim. Lâu quá nên tôi quên. Mà bây giờ sao cô ốm dữ vậy?
Thu Vân châu mày hỏi rằng:
- Tôi hỏi con nhỏ tôi đâu! Dầu chị có mắc việc gì chị ra không được, thì chị cũng phải gởi thơ cho vợ chồng tôi hay, đặng có lập thế rước con tôi, chớ sao chị bặt tin như vậy?
- Thủng thẳng rồi tôi nói cho cô nghe mà. Hồi cô đi cô gởi tiền cho ông phán đặng ông ấy mua giấy tàu cho tôi đi sau. Thiệt cô đi ba bốn bữa, con nhỏ hết bịnh. Tôi nói với ông phán mua giấy tàu cho tôi đi, ông phán lần lựa cứ nói chưa có tiền hoài. Rồi kế ông đau mất; cách vài bữa vợ ông đau cũng mất nữa. Tôi có tiền đâu đặng mua giấy tàu mà đi.
- Dầu 2 vợ chồng ông phán không đưa tiền đi nữa thì chị cũng đánh dây thép cho tôi hay đặng tôi gởi tiền khác về cho chị đi, chớ sao chị lại nín mất ở trong này?
- Tôi có biết cô ở đâu mà đánh dây thép.
- Còn con nhỏ of tôi đâu? Năm nay nó được bao lớn?
- Nó chết lâu rồi.
- Chết hồi nào?
- Lâu quá tôi có nhớ đâu.
Thu Vân ứa nước mắt, đứng ngẫm nghĩ 1 hồi rồi nói rằng:
- Nó đau bịnh gì mà chết? Chị có khai tử hay không?
Hai Thình bợ ngợ 1 hồi rồi day mặt chỗ khác và nói rằng:
- Tôi không nhớ... Lâu quá ai nhớ được.
Thu Vân thấy bộ Hai Thình ái ngại mà lại nghe lời đối đáp lôi thôi nên trong lòng phát nghi, nàng bèn nói rằng:
- Chị nói thiệt cho tôi nghe đi mà, chị giấu làm chi. Tôi chắc con tôi không chết. Vậy chị biết nó ở đâu, chị chỉ giùm cho tôi, tôi cho tiền chị xài.
Hai Thình đứng lặng thinh. Con ngựa kéo xe đi tới 2,3 bước, làm cho người đánh xe phải chạy lại trước đầu mà níu nó. Ba người đàn ông đi theo Hai Thình hồi nãy ngồi chồm hổm trên lề đường, dụm đầu lại nói chuyện song mắt cứ ngó theo phía xe kiếng đậu hoài. Hai Thình ngẫm nghĩ 1 hồi rồi nói mơn trớn với Thu Vân rằng:
- Hồi nãy tôi sợ cô rầy nên tôi phải nói dối, chớ thiệt em không có chết.
- Vậy chớ nó ở đâu bây giờ?
- Thiệt nó ở đâu tôi không biết; để thủng thẳng coi. Có lẽ tôi hỏi thăm cũng ra mối mà. Cô bây giờ ở đâu?
- Tôi ở ngoài Bắc mới về tới đây. Bây giờ tôi đi kiếm khách sạn mướn phòng mà nghỉ 1 bữa cho khoẻ, rồi tôi đi về dưới Sa Đéc.
- Cô ở khách sạn thiên hạ rần rộ nghỉ giống gì đặng. Thôi, cô vô nhà tôi mà nghỉ.
- Nhà chị ở đâu?
- Tôi ở trong Bàn Cờ.
- Cô không biết hay sao? Bàn Cờ ở phía Ô Mai đó. Tôi ở nhà lá, song không chật lắm. Cô với em vô đó nghỉ được. Ở nán vài bữa đặng tôi dọ hỏi coi con Thu ba bây giờ ở đâu.
Thu Vân suy nghĩ nàng phải nhờ Hai Thình mới tìm Thu Ba được. Vừa về tới Sài Gòn mà gặp được Hai Thình, ấy là dịp may; vậy phải theo chị ta đặng biết nàh mà cậy chị ta kiếm con.
Thu Vân bèn biểu Hai Thình lên xe mà đi. Hai Thình trở lại từ giã 2 người đi với chị ta rồi lên xe và biểu người đánh xe chạy thẳng vô Bàn Cờ.
Xe vô tới ngang cửa, Hai Thình biểu ngừng lại, rồi mời Thu Vân vô nhà. TV dặn người đánh xe chờ, rồi mẹ con đi theo Hai Thình.
Trong khi Hai Thình móc chìa khoá trong túi ra mở cửa thì Thu Vân đứng ngoài ngó mông. Thuở ấy ở xóm Bàn Cờ nhà cửa thưa thớt, chớ không phải đông đặt như bây giờ. Nhà Hai Thình ở cách nhà hai bên cả 1 hai chục thước.
Ấy là 1 túp nhà lá nhỏ và thấp, cửa bằng ván, vách cặp bằng lá dừa. Tuy nhà tum húm, song phía trong có 1 bộ ván dầu với 1 cái bàn và ít cái ghế. Nhà nghèo mà sạch sẽ, vén khéo.
Thu Vân vô nhà rồi, liền hỏi rằng:
- Đâu chị nói thiệt cho tôi biết coi con Thu Ba of tôi ở đâu.
- Khoan. Để tôi nấu nước chế trà cho cô uống.
- Thôi thôi. Tôi không khát nước. Chị làm ơn nói chuyện con Thu Ba cho tôi nghe.
- Cô nóng nảy quá. Để thủng thẳng tôi nhớ coi... Ờ ờ tôi nhớ hồi đó tôi đau, hết sữa, phần không biết cô ở đâu mà trả em lại cho cô. Túng thế tôi phải năn nỉ với chị chín Hô chỉ nuôi giùm.
- Chị chín Hô ở đâu?
- Chỉ ở gần 1 bên tôi. Chỉ thấy em Thu Ba thiếu sữa khóc hoài chỉ mới làm ơn bồng về nuôi khuấy sữa bò cho nó bú.
- Chị chín Hô bao lớn?
- Chị lớn mà. Hồi đó sồn sồn, lớn bộn rồi.
- Bây giờ biết làm sao tìm chỉ cho ra?
- Để sáng mai tôi lên Tân Định tôi hỏi thăm coi có ai biết chị ấy bây giờ ở đâu hay không. Cô đừng lo, chắc tôi hỏi ra mà.
- Hồi chị cho con nhỏ tôi đó, nó được mấy tháng.
- Bảy tám tháng gì đó.
- Chẳng giấu chị làm chi, ở nhà tôi trước khi đi Tây thì căn dặn tôi đừng có quên dọ tin tức con Thu Ba trong giây phút nào. Nay ở nhà tôi chẳng may mất rồi, tôi lại càng lo làm cho vừa ý chồng hơn nữa. If chị kiếm giùm được con Thu Ba cho tôi, thì tôi cám ơn chị lắm. Ví như họ muốn đòi tiền công nuôi nó bao nhiêu tôi cũng sẵn lòng thối lại cho họ. Miễn là tôi được gặp con tôi thì thôi, tốn hao chút đỉnh cũng không sao.
- Tôi hứa với cô tôi tìm được thì chắc được, cô đừng lo mà! Thôi, cô ở đây rồi sáng mai cô đi với tôi lên Tân Định mà hỏi thăm. Có cái lên trời thì tôi lên không được, chớ trong lục tỉnh này có chỗ nào mà tôi tìm không tới.
Thu Vân được tin con như vậy thì nàng mừng rỡ vô cùng. Chẳng phải là nàng tránh sự tốn hao, nhưng vì nàng muốn ở gần Hai Thình đặng hỏi thăm chuyện of con nữa, nên nàng mới bằng lòng trả tiền xe rồi đem rương vô nhà hai Thình mà ở đậu.

NGHE TIN CON, KHẤP KHỞI LÒNG VÀNG HAY BIỆT TÍCH, CHAN DẦM LỤY NGỌC.
Trời vừa chạng vạng tối, đèn khí ngoài đường đã cháy sáng trưng. Thu Vân đưa tiền cho hai Thình đi ra chợ mua thịt, trứng vịt, lạp xưởng đem về dọn cơm ăn. Hai Thình đi đã lâu rồi mà chưa thấy về, nên mẹ con Thu Vân dắt nhau ra đứng dựa lộ xem chừng và hứng mát luôn thể.
Ngoài đường thiên hạ qua lại dập dìu, kẻ đi bộ thì tẻ hai bên, người ngồi xe kéo hoặc xe kiếng thì chạy chính giữa. 1 lát lại có 1 cái xe hơi chạy ngang qua 1 cái vù, bụi bay lấp mặt, kèn bóp vang tai.
Thu Cúc đứng ngó người ta, ngó xe, 1 hồi rồi nói với mẹ rằng:
- Sài Gòn vui quá má hả! Phải ba còn, ba đem mình về torng này ở thì vui biết chừng nào.
Thu Vân cúi xuống ngó con, nàng không trả lời mà mặt coi buồn nghiến. Cách 1 lát nàng nói rằng:
- Phân mẹ con mình như vậy, con còn mong vui làm chi nữa con. Má bây giờ không muốn vui sướng chi nữa hết, duy muốn sao tìm được chị of con và muốn sao cho ông nội of con biết thương hai con thì đủ rồi.
Thu Vân nói tới đó, bỗng thấy 2 chiếc xe kéo ngừng trước mặt 1 lượt. nàng dòm ra xe thì thấy hai Thình, tay bưng đồ, đương leo xuống xe, còn trên cái xe kia thì có 1 người đàn ông, đầu đội nói da bìa lớn, minh mặc áo bành tô vàng, quần vải đen, đương thò tay trong túi móc tiền trả tiền xe.
Hai Thình dòm mẹ con Thu Vân rồi cười ngỏn ngoẻn mà nói rằng:
- Bất nhân quá! Hồi nãy tôi đi quên chỉ hộp quẹt cho cô đặng ở nhà đốt đèn giùm, để trong nhà tối mò. Có ở nhà tôi nó mới về đây.
Người đàn ông trả tiền xe kéo rồi bước lại dở nón chào Thu Vân.
Hai Thình nói với chồng rằng:
- Cô thầy thuốc ở ngoài Bắc mới về, hồi nãy tôi nói với mình đó. Mình có hộp quẹt thì vô trước đốt đèn đi. Chồng of hai Thỉnh tên hai Rỗ, không nói chi hết lầm lũi đi vô nàh đốt đèn. Thu Vân dắt con đi theo hai Thình vô sau. Đèn đốt tỏ rõ, coi kỹ lại, mới thấy mặt hai Rỗ thiệt rỗ chằng.
Hai Thình nhúm lửa nướng lạp xưởng, chiên hột vịt rồi dọn cơm ra vợ chồng ăn với mẹ con Thu Vân.
Thu Cúc cứ theo ngó hai Rỗ hoài, coi bộ nó không vui.
Chừng ăn cơm rồii, TC ngồi ngó quanh quất trong nhà rồi hỏi nho nhỏ mẹ rằng:
- Mình ngủ đây hay sao má?
- Ừ, ngủ đỡ đây đặng sáng đi kiếm chị con sớm.
- Ngủ đây con sợ quá.
- Sợ giống gì?
- Nhà sao mà cửa vách gì coi cũng óp quá. Ban đêm họ vô giựt đồ mình rồi làm sao. Hễ má kiếm được chi hai con rồi, má dắt chỉ đi về ông nội với con nghe hôn má.
-Ừ.
- Dì hai ở nhà đây nói mờ ơ quá con sợ tìm không ra.
- Để tìm thử 1 vài bữa coi. Má vái linh hồn of ba con mách bảo chỉ dẫn cho má tìm, hễ ba con giúp thì chắc tìm được.
- Phải a! Để chừng đi ngủ con vái ba con. Mẹ con nói với nhau mới bao nhiêu đó kế hai Thình bước ra hỏi Thu Vân muốn đi chợ chơi hay không?
Thu Vân nói rằng trong mình không được giỏi, phần thì đi tàu mệt, nên tính nghỉ cho khoẻ đặng sáng mai đi hỏi thăm con Thu Ba cho sớm.
Hai Thình bèn lấy 1 chiếc chiếu trắng còn mới trải trên ván, Thu Vân mở rương lấy mền gối ra sửa soạn mà ngủ. Trong lúc dọn chỗ ngủ thì Thu Vân hỏi hai Thình rằng:
- Anh hai ảnh đi chơi chừng nào về?
- Ối! Nó đi sáng đêm hơi nào mà hỏi. Có khi nửa đêm nó về, có khi nó đi chơi rồi ngủ luôn nhà anh em.
- Ảnh đi chơi sáng đêm như vậy rồi làm sao ảnh đi làm cho được?
- Nó làm cai nên có dễ 1 chút. Coi cho người ta làm, chớ có làm lụng gì mà mệt.
Thu Vân nói chuyện lôi thôi 1 hồi rồi ngủ khò. Hai Thình htấy vậy khép cửa đi ra lộ, chọc chú chệt bán mì, chú la rân 1 hồi, rồi mới chịu vô đóng cửa ngủ.
Trời vừa rựng sáng, mẹ con Thu Vân thức dậy rửa mặt gỡ đầu sẵn sàng, đợi hai Thình dậy đặng đi tìm con Thu Ba. Ai dè hai Thình ngủ tới mặt trời mọc cao mú mới chịu dậy, mà dậy rồi lại bần dùng không chịu đi liền, khuyên Thu Vân để đi chợ về nấu cơm ăn rồi sẽ đi. Thu Vân nóng tìm con, nên nài nỉ chị đi liền, nói rằng đi hỏi thăm 1 chút, dầu được dầu không rồi sẽ đi chợ luôn, nghĩ cũng không trễ gì.
Hai Thình đi ra lộ đón kêu 1 cái xe kiếng, còn Thu Vân ở nhà mở rương lấy cái hộp cẩn ra mà đưa cho con Thu Cúc ôm. Chừng có xe rồi, hai Tình mới khép cửa lên xe đi với mẹ con Thu Vân.
Khi ra tới xe, Thu Vân hỏi hai Thình rằng:
- Nhà chị khoá cửa bỏ đó, có rương đồ of tôi ở trỏng không biết có hại gì hay không?
Hai Thình đáp rằng:
- Không có sao đâu mà cô sợ. Ai dám vô đó lấy. Chẳng giấu cô làm chi, ở nhà tôi nó hung lắm, miệt Bàn Cờ này điếm đàng đều sợ nó hết thảy, không đứa nào dám tới nhà khuấy phá mà cô sợ.
Xe chạy được 1 khúc đường, hai Thình thấy Thu Cúc ôm cái hộp cẩn, không biết là hộp chi, nên hỏi rằng:
- Em ôm cái hộp gì vậy? Sao không để ở nhà ôm theo làm chi cho mất công?
Thu Vân ơ hờ nên đáp thiệt tình rằng:
- Ờ cái hộp đựng đồ riêng of tôi, có tiền bạc chút đỉnh ở trỏng, nên đem theo đặng gặp con Thu Ba mà họ nài phải chuộc nó thì có sẵn mà trả cho họ.
Hai Thình chúm chím cười, 1 lát mới hỏi rằng:
- Từ hồi đó tới bây giờ cô ở luôn ngoài Bắc hay là có về trong này lần nào?
- Tôi ở luôn trọn 14 năm, mới về lần thứ nhứt đây.
- Cô ở ngoài làm ăn khá hôn?
- Ở nhà tôi làm việc nhà nước lãnh lương mà ăn, chớ có làm việc chi đâu mà khá.
- Tôi thấy người nào ở ngoài Bắc về cũng khá. Cô cũng có dư năm ba ngàn chớ?
- Đâu có dữ vậy! Vợ chồng tôi tiện tặn lắm, nên đủ ăn đó là may.
- If cô không có vốn liếng, bây giờ ông thầy thuốc mất rồi cô làm sao mà nuôi con?
- Tôi đem nó về giao cho ông nội nó.
- Cô tính lấy chồng khác hay sao?
- Không.
Thu Vân nói tiếng "không" giọng nghe buồn thảm lắm.
Hai Thình không rõ tâm sự of người, nên thấy người ta buồn chị lại tưởng người ta mắc cỡ, nên chị ta cười.
Xe chạy qua khỏi chợ Tân Định 1 khúc rồi tới 1 cái đường hẻm, hai bên có hai dãy phố cũ đâu mắt với nhau. Hai Thình biểu người đánh xe ngừng lại. Chị leo xuống và nói với Thu Vân rằng:
Hồi trước tôi với chị Chín ở trong đường hẻm này đây cho tới con nhỏ năm sáu tuổi tôi mới về dưới Bàn Cờ. Để tôi hỏi thăm coi. Cộ đi vô với tôi chơi.
Thu Vân biểu con ngồi trên xe giữ cái hộp cẩn, rồi nàng leo xuống đi với hai Thình vô đường hẻm . Buổi sớm mai trong đường hẻm người lớn con nít lao nhao lố nhố, người lớn ngồi trước cửa nói chuyện om sòm, con nít chạy qua chạy lại trững giỡn inh ỏi.
Hai Thình hăm hở đi trước, Thu Vân chậm rãi theo sau.
Hai Thình đi ngang qua mỗi căn phố đều dừng lại mà dòm. Mấy người đàn bà ngồi chơi trước cửa ai thấy mặt lạ cũng đều ngó. CHừng đi gần cùng đường hẻm, hai Thình đứng lại chờ Thu Vân đi tới rồi chị ta chỉ tay vô 1 căn phố bên phía tay mặt nói với Thu Vân rằng:
- Đây, hồi trước chị Chín ở căn này đây. Không biết bây giờ chỉ còn ở đây hay không.
Chị ta mới nói láp đáp mấy lời, bỗng có 1 người đàn bà mập ú, nước da đen trạy, mũi gãy đầu sói, tuổi chừng lối 50, bận áo túi vải rắn, quần vải đen nhục nhục, chơn mang guốc, tay xỉa thuốc, ở trong phố bước ra ngó hai Thình lườm lườm và hỏi cụt ngủn rằng:
- Nói giống gì? Kiếm ai?
Hai Thình cũng gnó người ấy & hỏi rằng:
- Dì ở căn phố này bao lâu nay vậy dì?
- Hỏi chi vậy?
- Tôi muốn hỏi coi chị Chín hồi trước ở căn phố này bây giờ đi đâu mà.
- Chị Chín nào?
- Chị Chín răng hô đó mà.
- Nói lôi thôi như vậy ai biết chị Chín nào.
- Vậy chớ dì có biết người nào dọn đi rồi dì dọn lại đây hay không> - Hồi trước con xẩm bán đậu hủ ở đây mà.
- Dì dọn lại đây hồi nào?
- Ba năm nay.
- If vậy chị Chín đã dọn đi mất lâu rồi. Hồi trước tôi cũng ở trong đường hẻm này. Để tôi kiếm hết mất căn phố coi còn người nào quen hay không.
- Kia kìa, có bà già gánh nước bả ở căn phố đóng cửa đó, bả hay khoe bả ở đây gần 20 năm, lại đó mà hỏi thăm bả.
Thu Vân nghe nói như vậy thì mừng nên cúi đầu tạ ơn rồi mon men đi lại căn phố người ta chỉ đó. Hai Thình xốc vô cửa, kêu om sòm. Người đàn bà mập hồi nãy kêu mà nói rằng:
- Sớm mai bả đi gánh nưóc, đâu có ở nhà mà kêu. Chờ 1 lát chừng 8,9 giờ bả về rồi mặc sức mà hỏi.
Hai Thình trở ra, đứng ngó dáo dác và nói rằng:
- Để tôi đi kiếm bả - Chị ta nói như vậy rồi bỏ đi tuốt. Thu Vân nghểu nghến trong đường hẻm, có ý dòm coi có đứa con gái nào 14, 15 tuổi hay không. Nàng đi 2,3 bận mà không thấy, chơn đã mỏi nên ra ngoài tính lên xe ngồi mà chờ bà già gánh nuớc.
Thu Cúc thấy mẹ liền hỏi:
- Kiếm được không má.
- Chưa. Để đợi bà già gánh nước về rồi mới hỏi.
- Trong đường hẻm này phố coi đã cũ mà lại dơ dáy quá. If từ nhỏ đến lớn chị Thu Ba ở trong chỗ như vầy thì chắc chẳng khỏi mang bịnh. Ở chỗ gì không có gió, tối ngày ngửi mùi hôi dưới đường mương hoài thì chịu sao được.
- Ba con làm thầy thuốc nên con biết cách vệ sinh con nói như vậy, chớ người ta ở đó sao?
- If chỉ ở đây thì tội nghiệp cho thân chỉ lắm.
Thu Vân day mặt qua phía bên kia rồi lấy khăn trong túi ra mà lau nước mắt. Thu Cúc thấy mẹ buồn thì nó cũng buồn, song nó lại còn nói thêm rằng:
- Con nghĩ thân con từ nhỏ tới lớn, con gần ba má, con sung sướng; còn chị Thu Ba cực khổ chắc không có áo tốt bận, không có bánh ngon mà ăn bao giờ. Hễ tìm được chỉ con để hết mấy cái áo tốt of con cho chỉ bận. Mà má cũng đừng hà tiện nghe hôn má, má mua đủ thứ bánh trái cho chỉ ăn... Bây giờ con biết rồi, con thương chỉ nhiều lắm.
Thu Vân nghe con nói như vậy càng thêm cảm động, nên nước mắt nhỏ giọt.
Hai Thình ở phía đàng chợ lơn tơn đi lại, chừng đi gần tới xe, chi ta nói láp dáp rằng:
- Con mẹ già nó đi gánh nước xứ nào mất tiêu không biết; tôi kiếm mấy máy nước lối chợ mà không có.
Chị ta nói rồi thì ngồi xuống dựa mé đường. Cách 1 hồi chị ta hỏi Thu Vân rằng:
- Cô đi chợ chơi hôn cô? Đi 1 chút rồi sẽ trở lại kiếm bả.
Thu Vân gật đầu. Hai Thình lên rồi biểu chạy lại chợ. Thu Vân đưa cho Hai Thình 1 đồng bạc, biểu mua thịt cá rồi trưa về nhà nấu cơm ăn, khỏi đi chợ nữa. Hai Thình đi 1 lát rồi trở ra xe có đủ đồ hết thảy, lại có năm cái bánh cam, năm miếng bánh bò nữa. Chị ta lên xe, ở bánh ra mời mẹ con Thu Vân ăn, Thu Vân không ăn, song biểu Thu Cúc ăn đỡ vài cái bánh, kẻo trưa đói bụng.
Thu Cúc lấy 1 miếng bánh bò mà ăn, và cắn vài cái thì ngó hai Thình mà nói rằng:
- Bánh bò ngon quá. Dì ăn bánh cam đi, để dành hai miếng bánh bò đặng lát nữa gặp chị Thu Ba cho chỉ ăn.
Hai Thình cười mà nói rằng:
- Chà cháu nó biết thương chị nó há...
Thu Vân cũng cười rồi biểu đánh xe trở lại chỗ đường hẻm hồi nãy. Xe vừa đậu thì thấy có 1 người đàn bà, tuổi trên 50, vai gánh 1 cặp thùng không, ở đằng xa đương đi lại.
Hai Thình nói:
- Bà già gánh nước đó chắc! - Rồi lật đật mở cửa xe leo xuống. Thu Vân cũng bươn bả xuống theo.
Khi bà già ấy đi gần tới, hai Thình la lớn rằng:
- Dì ba, cha chả! Năm nay già rồi mà còn gánh nước nổi hay sao, giỏi đa? Để coi dì còn nhớ tôi hay không.
Bà già nhíu chơn mày, ngó hai Thình trân trân và hỏi rằng:
- Ai đó?
- Tôi là hai Thình, hồi trước tôi có chồng săn đá, ở ngang cửa dì đó chớ ai.
- Ờ ờ! Con đĩ chó này, mà tưởng ai đâu lạ.
- Dì này ngang dữ hôn nè! Khi không lại mắng người ta con đĩ chó. Già mà không nên thân.
- Con ngựa này bây giờ nó hỗn dữ bây! Tôi nói chơi mà nó mắng tôi chớ. Mày đi đâu đây? Đi với ai đó?
- Ờ, cô đây là cô thầy thuốc, ở ngoài Bắc mới về. Tôi lên đây kiếm dì đặng hỏi thăm 1 chút.
- Hỏi thăm giống gì?
- Hồi tôi ở trên này có chị Chín chỉ ở cách tôi 1 căn đó, dì nhớ hôn?
- Chị Chín nào?
- Chị Chín răng hô đó mà. Chồng chỉ làm dưới máy nước lạnh đó.
- Ờ ờ! Nhớ rồi. Mà sao? Mày muốn hỏi giống gì?
- Dì biết bây giờ chỉ ở đâu hay không.
- Ai mà biết. Mày đi ít ngày rồi chồng con Chín đó chết. Nó chôn chồng nó rồi nó trả phố bán đồ đi mất, ai biết nó đi đâu.
- Chỉ không có nói chỉ đi đâu hay sao?
- Không.
- Hồi đó tôi có cho chỉ 1 đứa con gái cho chỉ nuôi, dì nhớ hôn?
- Nhớ. Mày bán 10 đồng bạc, chớ cho.
- Nói bậy, tôi không có sữa, mà tôi thấy chỉ không con chỉ ham con, nên tôi cho chỉ chớ ai mà bán. Dì nhớ hổi chỉ đi đó chỉ có đem con nhỏ theo hay không?
Bà già đứng suy nghĩ 1 hồi rồi đáp rằng:
- Tao nhớ rồi, có, nó có đem con nhỏ theo.
Thu Vân nãy giờ chăm chỉ nghe hai người nói chuyện, chừng nghe tới đó, nàng mới xen vô nói rằng:
- Bà biết chị Chín đó bây giờ ở đâu, bà làm ơn chỉ giùm cho tôi, tôi cho tiền bà xài. Hay là bà biết người nào rõ gốc gác of chỉ, bà nói cho tôi biết đặng tôi tới đó tôi hỏi thăm họ.
Bà già đáp rằng:
- Tôi ở dãy phố này từ hồi mới cất cho tới bây giờ. If tôi không biết thì ai biết được mà hỏi cho mất công. Ở đất Sài Gòn này biết nhau thì biết mặt, chớ có ai tìm gốc gác of ai làm chi. Thiệt tôi không biết, chớ phải tôi biết tôi chỉ giùm cho cô.
Thu Vân đứng ngẫm nghĩ 1 hồi rồi hỏi nữa rằng:
- Bà biết hồi chị Chín đó còn ở gần bà, chỉ đặt tên con nhỏ chỉ nuôi đó là tên gì hay không?
- Cái đó nhớ không được. Chuyện đã hơn 10 năm rồi. Con nít of người ta, mình có kêu tên kêu tuổi chi đâu mà nhớ.
- Trong xóm này có ai ở đây lâu năm, biết chị Chín như bà không?
- Không có đâu. Mấy người ở bây giờ đó họ mới lại có hai ba năm nay có ai biết được.
Thu Vân ngó hai Thình mà mặt mày buồn xo. Hai Thình lắc đầu nói rằng:
- Thôi cụt ngòi rồi! Có biết ai nữa đâu mà hỏi thăm.
Bà già gánh cặp thùng, bỏ đi vô đường hẻm. Thu Vân thở dài rồi leo lên xe với hai Thình.
Thu Cúc hỏi mẹ rằng:
- Kiếm được chị Thu Ba không má?
Thu Vân lắc đầu, lặng thinh, nước mắt chảy ròng ròng. Hai Thình day qua biểu đánh xe về Bàn Cờ, tiếng xe chạy lịch kịch, nghe càng buồn hơn nữa. Thu Cúc với tay lấy gói bánh bò đưa cho hai Thình và nói rằng:
- Thôi dì ăn đi cho rồi, còn để dành làm chi.

SẦU CHƯA GỠ, LẠI CÒN THÊM BỊNH VỪA TÍNH ĐI, THÌ ĐÃ MẤT ĐỒ
Xe về vừa tới nhà hai Thình thì đã mười giờ rồi. Hai Thình bưng đồ đi vô trước mở cửa. Thu Vân mắc trả tiền xe nên còn ở ngoài lộ.
Hai Thình mở ống khoá cửa rồi day lại thấy Thu Cúc ôm cái hộp đứng sau lưng, bèn nói rằng:
- Ờ, cái hộp đó hả, dì tưởng cháu quên chớ. Cô nói trong hộp có bạc, vậy cháu phải coi chừng đưa cho cô cất, đừng có để hơ hỏng không nên đa.
- Để rồi tôi đưa cho má tôi, cất vào trong rương.
- Ờ, đưa lại cho cô cất, đừng có lơ đỉnh mất đây rồi báo hại tôi.
Hai Thình nói mấy tiếng rồi xách cá thịt đi thẳng vô nhà sau. Thu Vân chậm rãi đi vô nàh lột khăn bỏ trên ván rồi kéo gối nằm, không nói chi hết. Thu Cúc đem cái hộp lại mà xin mẹ cất giùm. Thu Vân với lấy cái hộp để bên mình, song cũng nằm đó chớ chưa chịu đi cất.
Cách 1 hồi Thu Vân ngồi dậy mở nắp hộp ra mà đếm vàng bạc, tì còn đủ 5 đôi vàng với 14 tấm giấy 1 trăm đồng.
Nàng đương ngồi đếm, hai Thình ở nhà sau bước ra nói với Thu Cúc rằng:
- Cháu coi chừng cá thịt ở đàng sau đặng dì lại tiệm mua thêm gạo 1 chút.
Thu Vân để vàng bạc chành bành trên ván, thò tay vào túi móc bóp ra, mở lấy 1 đồng bạc đưa cho hai Thình và nói rằng:
- Đây, chị lấy tiền đây mua gạo.
Hai Thình chơn đi mà mắt liếc ngó vàng bạc, chừng Thu Vân đưa tiền, chị ta miệng thì nói "Tôi có tiền" song cũng đưa tay lấy đồng bạc.
Hai Thình đi rồi, Thu Vân sắp vàng bạc vô hộp lại, đưa chìa khoá cho Thu Cúc biểu mở rương cất cái hộp.
Thu Cúc làm y theo lời mẹ dạy, rồi đi vô nhà sau coi chừng đồ ăn giùm cho hai Thình. Thu Vân cứ nằm trên ván dàu dàu hoài.
Qua 11h rưỡi hai Rỗi đi làm về, hai Thình dọn cơm ra rồi mới Thu Vân ăn, Thu Vân nói rằng:
- Tôi không đói, anh hai với chị hai ăn đi. Thu Cúc, con ăn với dì hai đi con. Để chừng nào má đói rồi má sẽ ăn.
Hai Rỗ gặp Thu Vân chiều bữa trước, thì chào rồi thôi, chớ không hỏi thăm chuyện chi hết. Bữa nay anh ta thấy Thu Vân không chịu ăn cơm, anh ta bèn nói rằng:
- Cô qua ăn luôn thể cho vui chớ. Cơm nóng cô không ăn, để nguội lạnh hết rồi ăn sao ngon.
TV ngồi dậy, song nàng cố từ hoài, không chịu ăn. Thu Cúc bước lại gần, nắm tay mẹ mà nói rằng:
- Từ hồi sớm mai cho tới giờ má có ăn vật chi đâu, sao má không ăn cơm má? Bữa nay má có mệt hay không? If mà không ăn cơm, thì con cũng không ăn... Đi, má ráng ăn 1 chén cơm với con má.
TV nghe con năn nỉ thì động lòng, nên cực chẳng đã phải đi ăn cơm cho con khỏi buồn. Nàng ngồi lại mâm cơm, bưng chén sớt bớt cơm vô bồn chừa lại chừng vài miếng và, song lấy đũa dầm cơm hoài, không muốn ăn.
Hai Rỗ ngồi chồm hổm bưng chén và thẳng búng rồi day qua hỏi vợ rằng:
- Ở nhà sao mày không dắt cô kiếm thử con nhỏ coi?
- Tôi dắt đi 1 buổi sớm mai rồi còn dắt gì nữa.
- Kiếm được hay không?
- Không, chị Chín Hô chỉ dọn nhà đi đâu mất từ hồi nào, hỏi không ai biết hết.
Hai Rỗ day lại ngó Thu Vân mà nói rằng:
- Cô tính sáng mai về hay sao?
- Ừ, kiếm không được con nhỏ tôi buồn quá, thôi về, chớ ở trên này làm chi.
- Cô ở dưới tàu mới lên coi cô mệt quá. Cô ở chơi vài bữa rồi sẽ về. Về làm chi mà gấp vậy?
- Bởi tôi mệt nên tôi phải về, ở đây rủi có đau ốm rồi làm sao?
- Đất Sài Gòn thiếu gì thấy thuốc. Cô rủi có đau thì uống thuốc, có hại gì.
- Không, tôi phải đi Sa Đéc cho gấp, ở nữa không được. Ở trên này chị làm ơn dọ giùm tin tức con nhỏ cho tôi. Hễ chị nghe tin nó ở đâu thì chị xuống kêu tôi. Tiền xe, tiền tàu tốn hao bao nhiêu thì tôi chịu cho. Đây rồi tôi về Nha Mân. Chị xuống đó hỏi thăm lò gạch ông hội đồng Đạt, chị vô kiếm thì có tôi.
Ăn cơm rồi Thu Vân than trong người ơn ớn lạnh lạnh nên đắp mền nằm co. Thu Cúc thấy mẹ như vậy cũng leo lên nằm 1 bên. Hai Thình rửa chén phía sau hè, hai Rỗ ngồi 1 bên. Hai người ngồi nói chuyện rầm rì với nhau 1 lát rồi hai Rỗ đội nón đi làm.
Chiều lại hai Rỗ về ăn cơm. Thu Vân nóng lạnh nằm mê man, ăn cơm không được. Thu Cúc xẩn bẩn 1 bên mẹ, 1 lát dở mền thăm chừng, 1 lát rót nước trà nóng bưng cho mẹ uống.
Hai Rỗ ăn cơm rồi thì trời cũng đã tối.
Anh ta bước lại gần chỗ Thu Vân nằm mà hỏi rằng:
- Cô nóng lạnh như vầy mà về giống gì được. Thôi, để ở nhà tôi nó ra chợ hốt thuốc cho cô uống nghe.
Thu Vân dở mền ló đầu ra đáp rằng:
- Tại tôi đi hồi sớm mai bị nắng nên cảm. Không sao đâu anh hai. Tôi có ký ninh trong rương, để bớt nóng rồi tôi uống.
Hai Rỗ đáp rằng:
- If cô có thuốc sẵn thì thôi, tưởng như không có thì ở nhà tôi nó đi mua cho cô uống.
Anh ta lấy nón đội lên đầu rồi nói với vợ rằng:
- Mày ở nhà coi 1 lát cô bớt nóng thì nấu cháo cho cô ăn. Tao đi coi hát đa. Không biết chừng tao đi chơi rồi tao ngủ luôn dưới nhà thằng Chín nhỏ, mày ở nhà cứ đóng cửa mà ngủ đừng chờ.
Anh ta nói rồi bước ra cửa đi tuốt. Hai Thình khép cửa lại rồi trở vô nói lầm bầm rằng:
- Quân gì mà hễ ăn ba hột cơm rồi xách đít đi mất, đi đêm nào sáng đêm nấy. Đi riết đây có bữa chúng đâm chết, chớ khỏ đâu.
Chị ta bước lại hỏi Thu Vân rằng:
- Để tôi nấu 1 miếng cháo cho cô ăn, nghen hôn cô?
Thu Vân đáp:
- Đừng nấu mất công chị hai. Tôi không đói đâu chị hai.
Hai Thình ngó Thu Vân rồi cười nói rằng:
- Cô ốm quá, không chịu ăn. Vậy mà mập sao được... Ủa! Mà hộp quẹt hết rồi. Để tôi lại tiệm mua 1 cái, chớ không có đây nửa đêm tắt đèn rồi làm sao.
Chị ta nói dứt lời liền mở cửa đi.
Thu Cúc là đứa hay nói, mà lại ít hay buồn. Từ ngày cha nó bước chơn xuống tàu đi Tây cho đến lúc hay tin cha nó chết, thì mẹ nó buồn rầu than khóc đêm ngày; chẳng phải nó không thương cha, hay là nó không biết buồn, nó thương cha nó lắm, nó hiểu gia đạo nó nhiều, nhưng vì tánh nó đã quen vui rồi, nên hễ nhớ tới việc buồn, thì buồn 1 chút rồi thôi, chớ không phải nó rầu rĩ đêm ngày như mẹ vậy.
Hôm nay đến xứ lạ, vào ở cái nhà cũng lạ, lại mẹ đau nằm đó, chủ nhà bỏ đi hết, nó không biết nói chuyện với ai, bởi vậy ngồi mắt ngó ngọn đèn, tai lóng nghe xe chạy ngoài lộ, trong lòng nó bâng khuâng tha thiết, nhớ cha, thương mẹ, tưởng chị, tìm ông lăng xăng. Bữa nay nó mới thiệt buồn phiền, buồn đến nỗi ứa nước mắt.
Thu Cúc có ý trông hai Thình về, mà nó ngồi trót giờ cũng chưa thấy về.
Thình lình mẹ nó kêu:
- Thu Cúc mở rương lấy cho má 1 liều ký ninh đặng má uống chút con.
Nó giật mình nhảy xuống đất rồi hỏi rằng:
- Má bớt nóng má há?
- Ừ bớt rồi. Ký ninh má để trong cái ve nhỏ đó con thấy không?
- Thưa thấy. Má nằm đó con đi lấy cho.
Thu Cúc liền lấy chìa khóa đi mở rương, lấy 1 viên ký ninh cầm trong tay rồi đi rót nước trà bưng lại mẹ uống.
TV tốc mền ngồi dậy uống thuốc rồi hỏi con rằng:
- Dì Hai đi nãy giờ chưa về hả con?
- Thưa chưa.
- Đi mua hộp quẹt gì mà lâu dữ!
- Chắc dỉ đi chơi. Má muốn ăn cháo hay sao, nên hỏi dì hai?
- Không, má thấy đi lâu nên hỏi vậy thôi.
- Má nóng lạnh như vầy sáng mai đi về ông nội làm sao được?
- Để khuya coi má hết thì đi còn như đi không đặng thì phải ở nán lại đây 1 bữa nữa, chớ biết làm sao bây giờ.
- Phải chi tìm được chị of con rồi dắt luôn về ông nội thì vui quá má há?
- If được như vậy thì còn nói gì!
- Không biết chỉ ở đâu bây giờ...
Thu Cúc nói tới đó thì ngồi ngẫm nghĩ. Cách 1 hồi nó men lại ngồi gần bên mẹ nó, 1 tay rờ vai, 1 tay vịn vế, nói mơn trớn rằng:
- Má mạnh riết đi nghe hôn má. Mạnh riết đi đặng có về Sa Đéc. Con nóng nảy lắm, con muốn thấy mặt ông nội coi ông ra thế nào. Hễ ông nội chịu nhìn mình rồi, mình nói thiệt hết, chắc ông nội sai người đi kiếm chị hai chớ gì, phải hôn má?
Thu Vân nghe con nói như vậy thì tức cười, song cũng gật đầu bướng với con.
Hai me con đương nói chuyện, thình lình hai Thình ở ngoài bước vô nói rằng:
- Ủa, cô bớt nóng lạnh rồi phải hôn cô? Thôi để tôi nấu ba hột cháo cho cô ăn.
- Đừng, chị hai. Tôi bớt bớt 1 chút, chớ ăn uống gì được mà nấu. Chị đi mua hộp quẹt sao mà lâu dữ vậy?
- Ừ, tôi nói lại tiệm mua rồi về liền, kẻo cô ở nhà 1 mình cô buồn, chẳng dè tôi gặp con tư U nó nói chuyện dong dẫn phát ghét, làm tôi về không đặng. Cô nói cô có thuốc ký ninh, sao cô không uống thử coi.
- Tôi uống rồi. Tôi mới uống rồi kế chị về đó.
- Vậy hay sao!
Hai Thình day qua ngó Thu Cúc rồi hỏi rằng:
- Cháu chưa buồn ngủ sao cháu?
- Chưa.
- Chà! Cháu giỏi dữ!
Hai Thình nói chuyện này, hỏi chuyện nọ lăng xăng 1 hồi rồi than buồn ngủ. Mẹ con Thu Vân nằm đắp mền, mẹ thì mê mệt, con thì buồn xo, nên nằm 1 lát rồi cũng ngủ hết.
Lúc 4h khuya, TV thức giấc, cả đầu cổ và mình mẩy mồ hôi ra ướt dầm.
Nàng tốc mền ngồi dậy tính lấy khăn mà lau, vừa với tay lấy cái khăn, vừa liếc mắt ngó chừng cái rương. Nhưng không thấy cái rương nữa, nàng lấy làm lạ lật đật xuống ghế bưng đèn mà rọi. Ôi thôi! Cái rương ai khiêng đi đâu mất rồi. Sự sàn bao nhiêu dồn vô trong đó hết, if cái rương mất thì ắt mẹ con chết đói! TV kinh khủng la bài hãi:
- Chị hai ơi, ai lấy cái rương tôi đâu mất rồi, chắc tôi phải chết!
Thu Cúc nghe mẹ giựt mình dậy nhảy xuống đất gọn gàng. Hai Thình ở trong buồng cũng chạy tuôn ra, cặp mắt nheo nheo, hai tay bới đầu, miệng hỏi:
- Giống gì vậy cô?
- Cha chả! Ai lấy cái rương tôi mất rồi.
- Úy! Báo hại dữ hôn! Đâu, cô đưa đèn tôi coi.
Hai Thình xách cây đèn rọi cùng phía trước thì không thấy cái rương, mà cửa cũng còn đóng chặt, chị ta đi lần vô phía trong, rọi ra vách sau thì thấy tấm vách lá ai cắt trống lỗng 1 lỗ lớn, hai ba người đi qua 1 lượt cũng được. Chị ta la lên:
- Trời ơi! Ăn trộm cắt vách đây nè! Nó khiêng cái rương of cô đây chớ ai! Chết chưa! Để coi nó có lấy đồ of tôi hay không Chị ta bước vô buồng rồi cùng bệu bạo la nữa:
- Úy! Thôi rồi! Nó lấy cái áo of tôi nữa rồi. Gia tài có 1 cái áo nó cũng không chừa! Quân gì mà ác nghiệt quá!
Thu Vân với Thu Cúc đi theo sau lưng, hai mẹ con chết điếng trong lòng nên chảy nước mắt chớ không nói chi được hết. Ba người dắt nhau trở ra đàng trước.
Hai Thình để đèn trên ghế rồi hỏi TV rằng:
- Rương cô có để đồ đạc gì hay không?
- Thì áo quần, vàng bạc, giấy tờ tôi để hết ở trỏng.
- Vàng bạc có để ỏ trỏng nữa sao?
- Chớ sao!
- Trời oi! Nhiều ít!
- Năm đôi vàng với 1 ngàn bốn trăm đồng bạc, để trong cái hộp cẩn, tôi đếm hồi sớm mai chị ngó thấy đó.
- Cô bất nhân quá. Sao không để trong mình lại để làm chi trong rương không biết! Báo hại quá... Thôi, cô ở nhà để tôi kiếm thắng mắc phong nó về đặng nó kêu biện Tây lại coi, rồi có đi kiếm chớ bỏ sao được. Thằng đó khốn nạn thiệt! Phải nó ở nhà nó ngủ giùm làm phước thì có đâu đến nỗi bị ăn trộm như vầy.
Hai Thình nói láp dáp rồi mở cửa ra đi. TV lại ván ngồi khoanh tay mà khóc và nói với con rằng:
- Trời khiến mẹ con mình phải chết đói, khổ lắm con ôi! Chắt mót để dành chút đỉnh vốn liếng nuôi con, bây giờ chúng giựt hết, mẹ biết làm sao?
TC tuy buồn, song nó thấy mẹ nó đã bịnh hoạn mà còn thêm rầu rĩ thì nó càng lo, nên giả vui nói với mẹ rằng:
- Rủi mất hết thì thôi, má rầu làm chi má. Má đừng lo cho con; ông nội giàu lớn mà có 1 mình ba là trai mà thôi. Hễ ông nội chịu nhìn con thì có thiếu gì tiền.
"Mà má đã tính về tới Nha Mân mình phải lập thế xin vô ở mướn với ông nội đặng lần lần cho ông nội thương, liệu coi như ông nội chịu nhìn thì mình sẽ nói thiệt. Mình đã tính đi ở mướn thì vàng bạc có ích gì, có vàng mình không dám đeo, có bạc mình không dám xài, dầu có dầu không cũng vậy má đừng có buồn.
Không biết chừng trời khiến mình bị ăn trộm như vầy mình mới gần ông nội được.
TV nghe con nói mấy lời, nàng ngồi ngẫm nghĩ 1 hồi lâu rồi nói rằng - Mà bây giờ má còn có mười hai, mười ba đồng bạc, phần má đau nữa, biết có đủ tiền về tới Nha Mân hay không? Còn 1 điều này nữa, như về dưới ông nội con không chịu cho mẹ con mình ở, trong lưng hết tiền rồi mẹ con mình làm sao?
TC cười mà nói rằng:
- Má đừng lo, ông nội cho ở mà. Mà dầu ông nội không cho đi nữa, con cũng lập thế con ở được. Mẹ con mình có đủ tay chơn như người ta, dầu thế nào cũng không đến nỗi chết đói đâu mà sợ.
Mẹ con nói chuyện với nhau mới tới đó, kế hai Thình với hai Rỗ bước vô. hai Rỗ hỏi bơ hơ bãi hãi rằng:
- Đâu, ăn trộm vô chỗ nào đâu?
Hai Thình nắm tay hai Rỗ dắt đi thẳng ra phía sau, vừa đi vừa nói:
- Nó cắt 1 lỗ vách lớn quá chừng quá đỗi. Vô đây mà coi.
Lúc ấy trời đã rựng sáng, nhưng trong nhà còn đốt đèn. TV bưng đèn đi theo hai Rỗ đặng cho hai Rỗ coi chỗ ăn trộm cắt vách.
Hai Rỗ vừa coi vừa nói rằng:
- Cha chả! Quân này cả gan thiệt! Nó dám rớ tới nhà tao chớ! Để rồi bây coi tao.
Anh ta day lại nói với TV rằng:
- Nó khiêng cái rương of cô mà thôi, hay là còn lấy vật gì nữa?
- Thì gia tài tôi có 1 cái rương, nó khiêng hết rồi thôi chớ còn giống gì nữa!
- Cô biết ăn trộm vô nhà hồi mấy giờ hay không?
- Tôi nóng lạnh nằm mê man, có biết nó vô hồi nào đâu. Chừng 4h tôi thức dậy thấy mất cái rương mới hay.
Hai Rỗ cùn quằn, bỏ đi ra trước vừa đi vừa nói với vợ rằng:
- Còn con này, mày chết hay sao, chớ ngủ giống gì mà ăn trộm phá vách như vậy mà không hay? Ở nhà không coi giống gì hết thảy.
Hai Thình trợn mắt, chắc miệng trả lời:
- Ờ! Khéo mắng bậy hôn! Đi đêm nào sáng đêm nấy rồi về nói bậy đa! Sao không giỏi ở nhà mà rình? Có tài nói phách chó hoài.
HR nạt rằng:
- Nín.
- Nín giống gì! Tôi nói như vậy không phải hay sao?
- Phải giống gì? Thứ đàn bà hư, hễ nằm xuống thì ngủ như chết. May lắm, chớ phải ăn trộm nó lột quần mày cũng không hay.
- Nó lột làm chi? Lột đặng tròng lên đầu mày hả.
- Mày dữ thiệt hả?
HR xốc tới, bộ muốn đánh vợ. TV thấy vậy liền can và nói:
- Thôi anh hai, rầy rà làm chi. Tôi mất quần áo vàng bạc nhiều quá, anh hai làm ơn đi cớ cò bót và xin lính kiếm giùm coi hoặc may bắt được ăn trộm lấy lại chút đỉnh gì chăng.
HR đáp:
- Cô để đó tôi tính cho. Thằng nào dám rớ tới tôi đây, nó phải chết. Để rồi cô coi.
Trời đã sáng bét, hai Thình mở cửa tắt đèn. HR ra đi, nói rằng mình đi kêu lính. Cách 1 hồi, HR về có dắt theo 1 người biện Chà với 1 người lính Việt.
Biện với lính coi chỗ vách ăn trộm cắt, hỏi TV mất những gì, hỏi đâu biên đó. Sau rốt người Biện Chà hỏi TV có nghi ai lấy đồ không. TV tình thật khai không biết ai mà nghi. Xong rồi biện với lính ra về. HR cũng đi theo.
Đến trưa hai Rỗ về có dắt theo 1 người đầu đội nón da mãn cầu, mình mặc áo bành tô trắng, quần lãnh đen, chơn đi giày da trắng. Người ấy xưng mình là đội sở mật thám, cũng hỏi TV lăng xăng như biện Chà hồi sớm mai, và khi ra về có nói rằng:
- Tôi làm đội mật thám mười mấy năm nay, tôi bắt trên 500 đám ăn trộm. Việc khó nữa tôi cũng còn tìm ra, huống chi là việc dễ như vầy. Cô đừng lo, trong 24 giờ tôi thộp cổ mấy thằng ăn trộm đó cho cô coi.
Bộ chủ nhà coi sốt sáng lắm, mà đội mật thám nói nghe cũng giỏi.
Thu Vân tuy chưa dám chắc mình sẽ lấy vàng bạc áo quần lại được, nhưng nàng cũng an lòng nên bớt buồn. Phần mất hết đồ, phần nóng lạnh chưa thiệt dứt, bởi vậy nàng chưa tính về Nha Mân được, phải nắm tại nhà Hai Thình uống thuốc và đợi tin lính kiếm giùm ăn trộm.

NHỜ ĐỒNG NGHIỆP SẴN LÒNG LÀM NGHĨA
Từ ngày bị ăn trộm cắt vách mà khiêng rương của Thu Vân, hai Rỗ không đi chơi đêm nữa. Bữa nào cũng vậy, hễ chiều đi làm về thì anh ta nói lính thám dọ gần xong, chắc trong 1 vài bữa sẽ bắt được ăn trộm.
Thu Vân tin lời nên cứ nằm nhà mà chờ. Mà dầu nàng muốn đi nàng đi cũng không được, vì bữa nào cũng như bữa nấy, hễ trưa thì nàng nóng lạnh hoài. Nàng mua thuốc ký ninh uống luôn ba bốn bữa mà chận cữ không dứt. Nàng mỏn chí muốn bỏ của mà đi, ngặt vì trong túi nàng còn không đầy 10 đồng bạc. Phần thì trong mình nàng lại yếu lắm, nên đi không kham.
Thu Cúc thấy mẹ bịnh hoạn lại buồn rầu, ngày đêm nó theo săn sóc an ủi mẹ hoài. Còn hai Thình ban đầu thì niềm nở mà chừng TV hết tiền nên không rộng rãi như hồi trước nữa được thì chị ta ló mói lợt lạt. Tuy chị ta không nói nặng nhẹ tiếng chi, nhưng chị ta không hỏi thăm, ít nói chuyện nữa.
TV có bịnh rét, chớ không phải bịnh chi nặng, nhưng vì nàng không ăn mấy bữa nên ốm nhách, mặt thỏn, da vàng, miệng đắng, mắt sâu. Đã vậy nàng lại thêm buồn rầu việc nhà nữa. Nàng sợ chết, hễ ban đêm con ngủ thì nàng lén ôm mặt con hun. Nước mắt nhểu xuống mặt làm Thu Cúc giật mình thức dậy, nó thấy mẹ như vậy thì nó cũng khóc dầm.
1 buổi sớm mai hai Thình đi chợ, TV đưa tiền biểu Thu Cúc đi theo mua 1 cây viết, 1 bình mực, vài tớ giấy, vài cái bao thơ và cò đặng cho nàng viết thơ.
TC đi về, vừa bước vô cửa thì chạy riết lại 1 bên mẹ mà nói rằng:
- Con biết mặt ông nội rồi, má à!
Thu Vân chưng hửng liền hỏi:
- Con gặp ở đâu mà biết?
- Con thấy trong tiệm hoạ chơn dung, họ có để hình ông nội ở trỏng. Hình vẽ rồi có đóng khuôn tốt lắm.
- Sao con biết hình đó là hình ông nội?
- Họ có đề tên họ và chỗ ở, rồi họ dán trên cái khuôn.
- Ờ... Con coi ông nội con già hay trẻ?
- Già. Mặt dùn da. Mà ông nội mập má à, chớ không phải ốm. Ông nội lại có râu bộn bộn.
- Bây giờ con gặp mặt ông nội con, con biết hôn?
- Biết chớ sao không biết... Ông nội mặt cũng giống như mặt of ba con vậy. Con thấy ông nội con nhớ ba quá.
Thu Vân ngồi suy nghĩ 1 hồi lâu, rồi lấy giấy mực of con mới mua về đó mà viết thơ.
TC thấy mẹ viết thì lại đứng 1 bên mà coi. TV biểu con đi chơi, không muốn cho nó đọc. Thu Cúc đứng dang ra xa xa mà ngó, thấy tay mẹ cầm viết mà run, còn mặt thì dàu dàu, cặp mắt ướt rượt. TV viết luôn 1 lượt hai bức thơ rồi niêm lại để trên ghế. Bộ nàng đã mệt rồi nên nàng liền nằm xuống ván mà nghỉ.
Thu Cúc lại coi ngoài bao thơ thì thấy 1 phong đề gởi cho ông hội đồng Đạt ở Nha Mân. Nó coi rồi hỏi mẹ rằng:
- Mình tính về ông nội còn gởi thơ cho ông chi vậy má.
- Biết có về tới hay không!...
TC tuy không hiểu ý nghĩa câu of mẹ nói, song nó cũng bàng hoàng, bộ như muốn kiếm mà hiểu vậy.
Chẳng biết Thu Vân nằm nghỉ mà còn tính việc chi nữa, nên cách chẳng bao lâu nàng lại ráng ngồi dậy viết thêm 1 bức thơ gởi cho ông Đoàn Thanh Bạch ở Ba Se.
Đến trưa hai Rỗ đi làm về; tuy Thu Vân nóng lạnh, song nàng gượng ngồi dậy cậy hai Rỗ chừng đi thì ghé nhà dây thép gởi ba phong thơ giùm cho nàng.
Thơ gởi đi rồi mà bịnh rét of nàng không chịu dứt. Thu Cúc khuyên mẹ đến thầy thuốc Tây coi mạch đặng uống thuốc. TV cũng muốn lắm ngặt vì tiền đã gần hết, if đi thấy thuốc đã tốn tiền thầy rồi lại còn tốn tiền thuốc nữa, bởi vậy Thu Vân dục dặc không chịu đi. Thu Cúc cứ theo năn nỉ hối thúc hoài nàng mới nhứt định liều tốn 3 đồng bạc, đặng đến thầy thuốc coi mạch. Thầy thuốc coi rồi nói nàng bị rét chớ chẳng có bịnh chi khác. Ông khuyên nàng nên tiêm thuốc ký ninh ít nữa là năm bảy mũi nàng mới mạnh được. Nàng than không có tiền. Ông hỏi căn cước, hay nàng là vợ 1 thầy thuốc vì rủi ro phải vong thân giữa biển, bởi vậy ông làm nghĩa không ăn tiền, biểu nàng mỗi ngày lại ông tiêm thuốc giùm cho.
Thu Vân nhờ có tiêm thuốc nên mới hết nóng lạnh. Thầy thuốc tiêm thuốc ký ninh cho nàng 5 mũi rồi ổng lại còn làm phước tiêm thêm cho nàng 5 mũi thuốc bổ nữa, bởi vậy trong 10 ngày thì nàng đã hết bịnh mà lại trong mình khoẻ khoắn như thường.
Thu Cúc thấy mẹ mạnh thì mừng rỡ, tính chuyện đi về ông nội lăng xăng. Nó không dè trong mấy ngày ở tiêm thuốc đó, tuy thầy thuốc không ăn tiền, song mẹ nó phải xuất tiền cho hai Thình mua gạo mua cá ăn mỗi bữa, nên chừng mạnh rồi trong túi còn có 5 đồng bạc.
Nàng lại nhà thầy thuốc mà tạ ơn rồi tính sáng bữa sau dắt con về Nha Mân. Hai mẹ con bây giờ còn có 1 cái áo với 1 cái quần mặc trong mình đó mà thôi, chớ chẳng có y phục nào khác nữa mà thay đổi. Tuy vậy mà còn được hai cái gối gòn với hai cái mền nỉ. Thu Vân cậy hai Thỉnh đem hai cái mền nỉ ấy đi kiếm người đổi cho nàng 1 cái quần vải 1 cái áo vải và cho con Thu Cúc cũng 1 cái quần vải 1 cái áo vải đặng mẹ con có đồ mà thay.
Hai Thình đi 1 buổi mới đem về cho nàng 1 cái áo với 1 cái quần bằng vải đen dày, và cho Thu Cúc 1 cái áo cụt vải trắng với 1 cái quần cẩm tự đen cũ xì.
Đến khuya, hai mẹ con thức dậy thay áo đổi quần. Thu Vân mặc đồ vải, cái áo rộng lại dài tay nên coi dị tướng lắm.
Còn Thu Cúc mặc bộ đồ vải of nó cứ đi qua đi lại ngắm nghía hoài rồi lại gần mẹ cưới nói rằng:
- Mình bận đồ như vầy mới gạt ông nội được chớ, phải không má? Cha chả? Rủi mà may, chớ chi mình tìm được chi Thu Ba nữa, thì đâu có cái mền nào khác mà đổi áo quần cho chỉ bận.
Thu Vân đang buồn mà nghe con nói như vậy thì nàng bắt tức cười. nàng xếp quần áo of nàng với of Thu Cúc gói làm 1 gói và kêu hai Thình dậy cậy đưa giùm ra ga xe lửa. Hai Thình muốn kêu xe kéo đi. Thu Vân than hết tiền, nên dắt nhau đi bộ. Đi dọc đàng, Thu Vân cứ theo căn dặn hai Thình ráng hỏi thăm giùm việc con Thu Ba, như biết nó ở đâu thì làm ơn cho hay liền.

Bởi bối rối nhà cửa vợ chệc tiếp rước, Đương bơ vơ may gặp sốp phơ đưa giùm
Ra tới nhà ga xe lửa Thu Vân hỏi thăm thầy bán giấy coi chừng nào có xe. Thầy bán giấy nói rằng xe Mỹ Tho Đã lên rồi, còn xe Sài Gòn lối chín giờ rưỡi mới xuống tới.
Nàng Đương bàng hoàng, bỗng nghe thầy bán giấy xe lửa mở cửa nói lớn rằng:
- Xe gần chạy Đa, ai Đi Tân An, Mỹ Tho thì mua giấy.
Thu Vân giựt mình Đứng dậy, liền bước lại mua hai cái giấy Đi Mỹ Tho, rồi kế xe tới, lo dắt con lên xe.
Xe lửa chạy ầm ầm, qua xóm thổi súp- lê inh ỏi. Thu Vân ngó cùng trên xe có ý kiếm coi có Đứa con gái nào lối 14, 15 tuổi hay không. Nàng thấy không có thì buồn trí, nên ngồi lim dim không thèm ngó ai hết. Nàng nhớ trước mình cũng Đi xe lửa như vầy với Hiển Vinh.
Xe xuống gần tới Bến Lức. Lúc xe chạy ngang chỗ xe chết máy năm trước, nàng thấy cảnh cũ càng nhớ người xưa nên trong lòng bát ngát ứa nước mắt.
Thu Cúc sanh Đẻ ngoài Bắc mới vô Nam lần Đầu bởi vậy nhà cửa ruộng vườn học theo Đường xe chạy Đều lạ con mắt nó hết thảy. Nó Để gói áo quần một bên rồi chồm ra ngoài cửa sổ mà xem phong cảnh. Thấy bầy trâu ăn dưới ruộng nó trầm trồ kêu mẹ mà chỉ, Đến cầu Bến Lức nó nói không bằng cầu "Doumer".
Qua tới Tân An xe ngừng, thiên hạ chen nhau kẻ xuống người lên. Thu Vân dòm coi có Đứa con gái nào giống con mình hay không. Có một người Đàn bà Độ chừng 40 tuổi, mập mạp cao lớn, miệng ăn trầu mặt dồi phấn, cạo chơn mày, tóc sắc lẻm, xách giỏ lên xe ngồi Đâu mặt với mẹ con Thu Vân.
Người ấy chăm chỉ ngó Thu Vân rồi ngó Thu Cúc thấy mẹ con y phục lam lụ, mà mẹ bàn tay dịu nhỉu, bàn chưn trắng nõn, còn con mặt mày sáng rỡ, da trắng môi son, thì lấy làm lạ, nên ngó một hồi rồi hỏi Thu Vân rằng:
- Thím Đi Đâu?
- Tôi Đi Sa đéc.
- đi Sa đéc sao không Đi chuyến xe khuya; thím Đi chuyến xe nầy xuống tới thì quá mười một giờ rồi, tàu Đâu còn thím Đi.
Thu Vân sực nhớ năm nọ vì xe chết máy xuống Mỹ nên trễ tàu. Mà năm nọ trong túi có tiền nhiều nên ở khách sạn, năm nay không có tiền, biết liệu thế nào. Nàng lấy làm bối rối nên trả lời cầm chừng rằng:
- để xuống Đó rồi sẽ hay.
- Nàng liền thò tay vào túi móc bóp ra mà Đếm tiền, thì trong bóp còn có hai Đồng bạc giấy với hai cắc bốn xu.
- Người Đàn bà ấy thấy Thu Vân Đếm tiền mà sao có sắc buồn, bèn hỏi rằng:
- Thím ở đâu mà Đi Sa đéc?
- Tôi... Ở trên Sài Gòn.
- đi thăm bà con, hay là Đi có chuyện chi?
- Thăm bà con.
- Bộ thuở nay thím chưa có Đi lần nào hay sao nên thím chưa hiểu tàu bè.
- Chưa, tôi mới Đi lần nầy Đây.
- Thím có quen với ai dưới Mỹ không?
- Không.
- vậy thì phải ở nhà ngủ mà chờ đến sớm mai mới có tàu.
- Ở nhà ngủ... kỳ quá...
- Ừ! Đàn bà con gái Đi một mình mà ở nhà ngủ thì bất tiện lắm. Thím nói Đi Sa đéc mà Đến tại chợ hay là trong làng.
- Tôi Đi Nha Mân.
- Nếu Đi Nha Mân thì lên Sa đéc làm gì? Thím Đi tàu qua Vĩnh Long rồi Đi xe hơi lên Nha Mân Đã rẻ tiền mà lại mau hơn nữa.
- Sao vậy?
- Nha Mân ở dọc theo Đường Vĩnh Long lên Sa đéc. Thím Đi tàu qua Vĩnh Long tốn có tám cắc, từ Vĩnh Long tới Nha Mân 3 cắc nữa, cộng là một Đồng mốt. Còn thím Đi tàu lên tới Sa đéc tốn tới một Đồng mốt, rồi Đi xe hơi trở xuống Nha Mân tốn thêm hai cắc nữa thành ra một Đồng ba.
- Nếu vậy thì tôi Đi ngả Vĩnh Long.
- Ừ, Đi ngả đó phải hơn... Con nhỏ đây là con của thím phải không?
- Phải, con tôi.
- Chồng thím làm giống gì?
- Chồng tôi mất rồi. Còn chị ở đâu?
- Tôi ở chợ Mỹ. Ở nhà tôi bán trà. Tiệm tôi hiệu Thương Ký, ở gần Đầu cầu quay Đó. Thím không có quen với ai dưới Mỹ thôi Đi thẳng lại tiệm tôi mà ở cũng Được. Ở nhà tôi tuy là chệc khách mà nó dễ lắm thím Đừng ngại.
Thu Vân vì ở đậu mà vàng bạc áo quần mất hết, bây giờ nghe người ta mời ở Đậu nữa thì trong lòng lo sợ nên không dám chịu lời liền. Nàng ngẫm nghĩ mình còn có hai Đồng hai bạc vừa Đủ số tiền cho mẹ con Đi ngả Vĩnh Long mà lên Nha Mân. Nếu mình mướn phòng ngủ thì sáng mai còn tiền Đâu Đi tàu. đã biết nếu mình bán Đôi bông tai của mình thì sẽ dư tiền, mà Đến xứ lạ biết bán cho ai? Hột xoàn tiệm cầm Đồ nó không chịu cầm.
Nàng suy nghĩ hết nước rồi, cực chẳng Đã xe lửa xuống tới Mỹ rồi nàng mới chịu theo chị tiệm trà. Chị rước khách về nhà tiếp Đãi rất hậu, Đã Đãi cơm Đãi bánh rồi lại còn Đãi trà ngon nữa. Chủ tiệm trà tuổi Đã trên 50, tuy răng sún, mắt lé song vợ chú trong nhà có trọn quyền, muốn làm việc chi chú cũng không cản trở. Thu Vân may gặp gia Đình như vậy nên nàng mới an lòng ở mà chờ tàu. Sáng bữa sau chị tiệm trà mua bánh hỏi thịt quay Đãi mẹ con Thu Vân ăn no nê rồi mới Đưa xuống tàu. Khi với cầu tàu Thu Vân thấy họ bán bánh mì bèn mua một ổ lớn một cắc và hai Đồng xu Đường cát Đặng Đem theo phòng khi Thu Cúc Đói thì có sẵn cho nó ăn. Thu Vân dắt con xuống tàu rồi thì chị tiệm trà trở lên phố. Cách một hồi chị cũng xuống tàu Đem một gói bánh cho Thu Cúc và ngó Thu Vân mà nói: "Cho cháu một gói bánh cho nó ăn. Tôi thấy nó tôi thương quá. Phải thím cho tôi thì tôi nuôi liền.
Thu Vân cười Đáp:
- Chị thương nó thiệt tôi cám ơn lắm. Tôi có hai Đứa con, lại mất hết một Đứa, còn có một mình Đó. Nàng vừa nói vừa ứa nước mắt. Tàu súp-lê mở dây, chị tiệm trà mới chịu từ giả mẹ con Thu Vân mà lên. Tàu chạy Được lột khúc, Thu Cúc nói với mẹ rằng:
- Mình ăn chực cơm, ăn chực bánh của dì tiệm trà, ba hay mẹ con mình như vậy, chắc là ba buồn lắm.
Thu Vân nghe con nói như vậy nước mắt chảy ròng ròng, lật Đật lấy vạt áo mà lau.
Tàu tới Vĩnh Long mới 11 giờ rưởi. Thu Vân trả tiền tàu cho hai mẹ con hết một Đồng sáu, trong túi còn có năm cắc hai xu mà thôi. Bước lên bờ nàng hỏi Đường Đi Nha Mân.
Theo lời họ nói thì Đường xa Đến 20 cây số, nhưng vì nàng không Đủ tiền Đi xe nên Đứng Đội khăn châu mày dụ dự một hồi, rồi dắt con Đi bộ.
Lúc Đi trong châu thành, nhờ bóng cây che Đường mát mẻ nên mẹ con Thu Vân chưa thấy cách Đi bộ buổi trưa mệt nhọc là dường nào. Thu Vân xách gói áo quần, Thu Cúc xách gói bánh, mẹ con kề vai nhau mà Đi. Hễ thấy xe hơi hoặc xe ngựa chạy gần thì mẹ con leo lên lề đường mà tránh. Thu Vân hổ phận nên cúi mặt không dám ngó người trên xe, còn Thu Cúc chẳng hiểu vì tại nó chưa rõ cay Đắng mùi Đời, hay là tại nó khinh nhơn ngạo vật, mà hễ thấy xe nó Đứng lại ngó trân trân rồi cười ngỏn ngoẻn.
Vừa ra khỏi châu thành bỗng có một chiếc xe cam nhông chở hành khách ở trong châu thành chạy ra. Lúc chạy gần tới hai mẹ con Thu Vân, sốp-phơ tốp máy chậm chậm và kêu hỏi rằng:
- đi không? đi Cái Tàu, Nha Mân, Sa đéc thì lên Đây.
Thu Vân lắc Đầu, sốp- phơ mở máy chạy tuốt. Thu Cúc hỏi mẹ:
- Xe Đi Nha Mân Đó sao má không Đi má?
Thu Vân nghẹn cổ nên Đáp nho nhỏ rằng:
- Hết tiền rồi con à. Rán Đi bộ không bao xa Đâu. Thu Cúc cúi Đầu mà Đi, rồi nói rằng:
- Chớ chi còn tiền mình Đi xe hơi khỏe quá, má hả. Mà mình Đi bộ, bất quá thì mình cũng tới chớ gì.
Thu Vân thấy phía trước mặt có một Đứa con gái chừng 13, 14 tuổi Đi lại, mặt mày tròn trịa, bộ tướng như con mình. Nàng Đi chậm chậm mà nhìn, chừng con nhỏ Đi tới nàng hỏi rằng:
- Em là con của ai vậy em?
Con nhỏ nghe hỏi thình lình Đứng khựng lại, ngó Thu Vân mà hỏi lại rằng:
- Hỏi chi vậy?
- Hỏi cho biết vậy mà.
- Tôi là con bộ Thời.
- Cha mẹ em còn Đủ không?
- Sao lại không Đủ.
- Em tên gì?
- Tên Tức.
Thu Vân lắc Đầu nói nho nhỏ "Không phải?" rồi bỏ đi.
Trên trời nắng như đổ lửa, dưới lộ nóng tợ đốt than, hai mẹ con thuở nay chơn giày chơn dép, xe ngựa xe hơi, bây giờ phải Đi bộ, mà Đi chơn không trong lúc trưa nắng, trên Đầu chỉ đội có một cái khăn mỏng, nghĩ thật thảm khổ là dường nào. đi giữa lộ bị cát nóng gần phỏng chơn, hai mẹ con mới leo vô lề mà Đi trên cỏ.
Trong lề bị đá cục lông chông lại bị đọt cỏ nhọn Đâm chơn nữa, nên Thu Cúc Đứng lại phủi bàn chơn, rồi bóp mà hít hà. Thu Vân rất xốn xang trong lòng, bởi vậy nàng làm ngơ không dám ngó con.
đi mới vài ngàn thước mà hai mẹ con mặt mày Đỏ au, mồ hôi ướt dầm, nhứt là con Thu Cúc nó Đi nhúc nhắc thấy tội nghiệp lắm. Thu Vân bèn lấy luôn gói bánh mà xách và nắm tay con mà dắt Đi. Nàng kiếm chuyện mà nói, cố ý làm cho quên mệt mỏi. Thu Cúc là Đứa hay nói mà Đến lúc nầy nó ừ hử cầm chừng không muốn nói chuyện.
Thu Vân biết con mệt, thấy có một cái nhà canh ở dựa bên Đường, bèn vào Đó cho con nghỉ chưn. Nàng mở bánh ra mới hay chị tiệm trà gởi cho Thu Cúc 3 phong bánh in. Nàng bèn hỏi con rằng:
- Con Đói bụng không con? Như con Đói thì ăn bánh Đó. Muốn ăn thứ nào cũng Được.
- Mình Đi Đây không biết chiều mình tới nhà ông nội hay chưa, má?
- Không biết.
- Thôi mình ăn bánh in chơi. Bánh mì Để dành chiều mình ăn Đặng thế bữa cơm chiều, chớ ăn bây giờ rủi mình chưa tới nhà ông nội, rồi cơm Đâu mình ăn, phải hôn má? Thu Vân gật Đầu.
Thu Cúc liền mở một phong bánh in ra, rồi mẹ con ăn với nhau. Thu Vân ăn bánh mà như ăn Đất, không ngon ngọt chi hết. Thu Cúc nhai ngổm ngoảm vừa cười rừa nói rằng:
- Ôi! Người Đời của chung, không hơi nào nhà mắc cở. Thuở nay mình Đãi họ ăn của mình hoài, bây giờ người khác phải trả cho chớ, phải hôn má? Thu Vân day mặt chỗ khác không trả lời.
Ăn hết phong bánh in rồi Thu Vân mới dọn dẹp, gói bánh mì, bánh in, Đường cát chung lại với quần áo làm một gói Đặng xách cho dễ. Thu Cúc miệng còn nhai bánh, chơn bước ra mé lộ, Đứng dòm coi có nhà nào ở gần, Đặng lại Đó xin nước uống. Nó ngó trở lại phía Vĩnh Long thì thấy có một chiếc xe hơi phía Đó chạy lại, kèn bóp te te, bụi bay mù mịt.
Nó Đưa tay chỉ cái xe hơi và kêu mẹ nó ra coi.
Thu Vân gói Đồ xong rồi, vừa bước ra lộ, thì cái xe hơi chạy chậm lại vừa ngừng trước mặt hai mẹ con. Thu Vân thấy cái xe mui kiếng, rộng lớn, sơn màu lá cây, nước sơn bóng ngời mà không có ai ngồi phía sau, duy có người sốp-phơ ngồi phía trước mà thôi.
Xe ngừng rồi, người dốp-phơ ló Đầu ra hỏi:
- đi không? Tôi chở cho.
Thu Vân lắc Đầu Đáp: - Không.
- vậy chớ chị đi Đâu trời nắng gần chết lại xách Đồ đứng Đó?
- Tôi Đi Nha Mân.
- đi Nha Mân thì leo lên tôi chở giùm cho.
- Không Được Đâu cậu.
- Sao vậy?
- Mẹ con tôi không có tiền nên thủng thẳng Đi bộ.
- Xa quá mà chị đi bộ sao nổi. Trời nắng nầy Đi Đặng chết cho rồi.
- Không có tiền thì phải rán chớ.
- Cứ nói tiền hoài. Chị có tiền mướn một cái xe tám chín ngàn như vầy mà Đi sao nè. Tôi biểu lên tôi chở giùm cho, tôi không Đòi tiền Đâu mà sợ. Người sốp-phơ nói tới Đó liền leo xuống mở cửa phía sau rồi hối mẹ con Thu Vân lên xe. Thu Vân sợ bị gạt nên dục dặc không chịu Đi. Người sốp-phơ nói rằng:
- Tôi bảnh lắm mà. Tôi ở với chủ tôi, hễ đi xe không, tôi gặp ông già bà cả hay là con nít Đi bộ tôi chở giùm hết thảy, không khi nào ăn tiền. Chị cứ việc leo lên, Đừng có ngại chi hết. Tôi Đưa chủ tôi xuống Vĩnh Long, chủ tôi bỏ quên Đồ nên sai tôi về lấy. Lên cho mau Đặng tôi có Đi, cháu lên trước Đi, cháu!
Thu Cúc thấy sốp-phơ còn trẻ, tuy ăn nói không Được Đủ lễ cho lắm, song mặt mày hiền hậu, bộ tướng thành thiệt, nó không nghi ngại chi hết, bởi vậy chừng biểu nó leo lên thì nó lên liền. Thu Vân dè dặt không muốn Đi, nhưng thấy con Đã leo lên xe rồi, phần thì thấy trên lộ trời nắng Đổ hột, bởi vậy nàng miễn cưỡng bước lên theo. sốp-phơ đóng cửa lại rồi lên Đạp máy cho xe chạy.
Ngồi trên xe có mui kiếng che khỏi nắng, mà xe lại chạy vùn vụt gió thổi mát mẻ. Thu Cúc lấy làm Đắc ý nên miệng chúm chím cười hoài. Nó thấy nệm ngồi, nệm dựa có bông rất Đẹp, dưới chỗ Để chơn có lót thảm, trước có treo bình cắm bông vường bông huệ, thiệt là phong lưu sang trọng.
Thu Vân trong lòng không an, nên ngồi lặng thinh. Thu Cúc thấy mẹ không muốn nói chuyện nó liền day mặt ngó bên Đường. Nó thấy mấy người Đi bộ nắng cực Đổ mồ hôi ướt áo, nó nhớ hồi nãy mẹ con nó cũng vậy, mà lại thêm Đau chơn hỏi cẳng nữa, thì nó càng thương xót phận cực khổ của kẻ nghèo. Nó Định nếu nó có xe hơi nó sẽ bắt chước anh sốp-phơ nầy bất luận là Đi Đâu, hễ nó gặp Đàn bà con nít Đi bộ thì nó chở giùm hết thảy.
Thu Cúc Đang ngồi tính thầm, thình lình anh sốp-phơ day lại nói:
- Gần tới Nha Mân rồi. Chị ghé nhà nào thì chỉ cho tôi ngừng. Thu Vân không biết chỗ nào mà chỉ nên nói ú ớ:
- Tôi ghé chỗ lò gạch ông Hội Đồng đạt, cậu biết hôn?
Người sốp-phơ đáp:
- Tôi không biết. Thôi Để tôi ghé Đầu cầu Đó chị xuống.
Cách chẳng bao lâu Đã thấy có cái cầu trước mặt. Xe hơi bóp kèn vang rân, tốp máy chạy chậm chậm, rồi ngừng tại Đầu cầu. Sốp phơ tay mở cửa, miệng nói:
- Tới rồi.
Thu Vân vội xách cái gói rồi dắt Thu Cúc lật Đật leo xuống. Nàng bước tới muốn tạ ơn mà chưa kịp nói thì sốp-phơ đã Đóng cửa xe Đạp máy bóp kèn chạy tuốt.

Thấy nhà lầu, lại không vô Đặng, Vào trại lá mà phải ở đây.
Tại Đầu cầu Nha Mân người ta ở Đông nhưng trưa nắng kẻ mắc nghỉ ngơi, người mắc làm sau vườn, nên không có ai ở ngoài cửa. Có ba bốn Đứa con nít Đương giỡn chơi dưới gốc xoài dựa lộ thấy có một cái xe hơi tốt ngừng tại Đầu cầu thì chúng nó áp chạy lại mà coi. Chừng chúng nó thấy mẹ con Thu Vân leo xuống, mặt mày sáng láng mà y phục lam lụ thì chúng nó lấy làm lạ nên chong mắt mà ngó, chẳng hiểu vì cớ nào người bận áo quần như vậy mà Được Đi xe tốt như vây. Có lẽ Thu Vân cũng hiểu tình ý mấy Đứa nhỏ nầy, song nàng không bợ ngợ chi hết.
Xe chạy rồi nàng liền bước lại hỏi Đứa nhỏ đứng gần:
- Em biết nhà ông Hội Đồng đạt ở chỗ nào không em?
đứa nhỏ ấy chỉ tay mà Đáp rằng:
- Kia kìa! Qua cầu rồi tới khúc quẹo thấy có nhà lầu Đó là nhà ổng.
- Ông có lò gạch phải không em?
- Ô, mà lò gạch ở trên một Đỗi nữa.
- Cám ơn em.
Thu Vân với Thu Cúc qua cầu. Trời nắng gắt, ván cầu nóng như lửa Đốt. Mẹ con Thu Vân nóng chơn quá chịu không nổi nên chạy riết Đặng qua khỏi cho mau.
Sắp con nít thấy vậy thì cười rộ.
Qua khỏi cầu rồi, nhờ có cây hai bên che mát, nên mẹ con Thu Vân thủng thẳng núp bóng mà Đi. đi tới khúc Đường quanh, bỗng thấy có một cái nhà lầu lớn và xinh Đẹp ở dựa bên Đường phía bên tay trái. Mẹ con Thu Vân Đứng ngay cửa ngỏ nhìn vào thấy trong nhà mấy cánh cửa Đều mở hết, nhưng ngoài ngỏ thì Đóng chặt.
Thu Vân Đứng nhìn hoài, có ý chờ coi trong nhà có ai ra thì hỏi thăm lại cho chắc rồi sẽ vô. Nàng coi kỹ thì thấy ngôi nhà nguy nga thật; phía ngoài Đường có xây hàng rào sắt, cửa ngỏ cũng bằng sắt. Trong sân trồng hoa quả, kiểng vật Đủ thứ. Một bên trồng sa-bô-chê với măng cục. Còn một bên trồng ổi bồ Đào với quít Đường. Chánh giữa có Đúc một cái hồ bằng xi măng, trên cái hồ có xây một hòn non bộ. Dài theo Đường vô cửa cái thì Để hai hàng chậu, nào là kim quít, nào là bùm sụm, nào là bạch mai, nào là dần thăng24, cây nào gốc cũng bằng bắp tay, mà nhánh lại uốn như lân như phụng. Nhà lớn Để ghế bàn hực hỡ, nhưng không thấy ai nằm ngồi, nhà bếp cất ở phía sau, nên khuất nhà lầu không thấy rõ Được. .
Thu Vân Đương Đứng ngóng bỗng có một người Đàn ông Đi ngang qua. Nàng hỏi thăm thì thiệt quả là nhà của ông Hội Đồng đạt.
Thu Cúc nghe nói nhà ông Hội Đồng đạt thì kéo áo mẹ và nói rằng:
- Kêu cửa Đi má.
Thu Vân phủi tay con rồi lần bước mà Đi.
Thu Cúc chạy theo hỏi nhỏ rằng:
- Phải nhà ông nội rồi. Má kêu thì trẻ nhỏ ra mở cửa chớ gì.
- Ê! đừng có nói bậy. Má Đã dặn phải giấu mà cứ nói hoài. Ông nội, ông nội gì? Con muốn ông Đánh Đuổi Đặng mang xấu hay sao?
- Bây giờ ông nội thương mình rồi má.
- Nói vậy chớ ai mà dám tin. Mình giấu hoài, Để dọ tình ý coi như ông nội thương thiệt, rồi sẽ nói. Con Đừng có chôn rộn, Để cho má lo liệu. Má biểu làm sao con sẽ làm vậy, con Đừng có cãi hư việc hết, nghe không.
Thu Vân bước lại gốc xây xoài lớn ở dựa cửa ngỏ mà ngồi. Thu Cúc cũng lại ngồi một bên mẹ. Nó suy nghĩ một hồi rồi nói với mẹ rằng:
- Lương Đồ bị ăn trộm lấy thiệt là hại quá. Tiền bạc áo quần mất không sao, ngặt khai sanh của con với hôn thú của ba má mất, bây giờ biết làm sao?
- Nếu cần dùng thì mình gởi thơ cho thầy ba Thiện mượn sao lục cái khác, khó gì.
- được hả má!
- Ừ.
- Còn khai sanh của chị Thu Ba má làm sao?
- Xin lục tại Xã Tây Chợ Lớn. Giấy tờ mất không hại gì, má buồn có một Điều là mất mấy bức thơ của ba con, bây giờ không còn dấu tích chi hết...
Thu Vân nói tới Đó thì tủi lòng nên bệu bạo muốn khóc.
Thu Cúc cũng nhớ cha nên ngồi buồn hiu. Mẹ con khoanh tay ngồi dưới gốc cây xoài, bộ như người Đi Đường ngồi nghỉ chưn.
Cách chẳng bao lâu có một cái xe hơi phía Sa đéc chạy xuống. Thu Cúc Đứng vậy mà nhìn, thấy quả cái xe Đưa mình hồi nãy, chuyến nầy sốp-phơ mắc lo bóp kèn Đặng qua khúc quanh nên không thấy nó.
Xe hơi chạy qua khỏi rồi bỗng nghe có tiếng người mở cửa ngõ lộp cộp. Thu Vân lật Đật Đứng dậy, men men Đi lại. Có một người Đàn ông, tuổi chừng 40, mặc quần Đen áo vải Đen, miệng rộng ngậm trầu bô bô, Đầu tóc rối chôm bôm, lại có bịt cái khăn xéo trắng, xô cửa ngỏ rồi bước ra. Thu Vân lần lại hỏi rằng:
- Phải nhà ông Hội Đồng Đây không chú?
Người ấy lõ mắt ngó Thu Vân từ trên Đầu xuống dưới cẳng rồi mới chịu Đáp:
- Phải. Hỏi chi vậy?
- Mẹ con tôi nghèo khổ không có chỗ làm ăn, nghe nói ông Hội Đồng giàu có mà lại nhơn Đức, nên Đến Đây xin làm công việc cho ông mà nhờ hột cơm tư. Không biết có ông Hội Đồng ở nhà hôn chú?
- Có. Mà không Được Đâu. Ông nhơn Đức thì nhơn Đức, mà có phải ổng nuôi hết thảy thiên hạ được Đâu. Nếu ổng nuôi hết người nghèo như chị vậy thì ông phải cất mấy muôn cái nhà mới Đủ cho người ta ở. Không Được Đâu. Chị đâu mà lại Đây?
- Tôi ở dưới Vĩnh Long.
- Xa dữ hôn! Ở dưới không ai thèm mướn hay sao mà Đi lên tới trên nầy lận.
- Cũng có, nhưng tôi nghe nói ông Hội Đồng trên nầy nhơn Đức, lại ông thiếu người nấu ăn, nên tôi mới lên Đây.
- Ai nói thiếu người nấu ăn. Vậy chớ vợ tôi Đó chi. Nó chết rồi hay sao? Cha chả? Chị nầy chỉ rủa vợ tôi chớ.
- Ai mà rủa. Tôi nghe họ nói như vậy chớ.
- Chị nghe lầm. Trong nhà thiếu gì người làm công việc. Vợ tôi nấu ăn, tôi làm vườn, thằng Hiếu quét nhà, lau bàn lau ghế, còn thiếu người làm việc gì nữa mà mướn. Chị không hiểu, tôi ở với ông tôi 20 năm rồi, ông tôi thương tôi như con ruột. Người lạ ông tôi không bao giờ chịu mướn Đâu mà mong.
- Chú làm ơn cho tôi vô, tôi lạy ông, tôi ở ông bắt làm việc chi cũng Được miễn là mẹ con tôi có cơm ăn một ngày hai bữa thì thôi.
- Không có Được. Hễ tôi nói không Được là không Được. Chị đừng có cãi mà.
Ông lễ minh hổm nay, cho chị vô lộn xộn rồi ông rầy tôi sao? đi kiếm chỗ khác mà ở. Thôi, hai mẹ con dắt lên lò gạch ở mà làm gạch không Được hay sao, khéo làm rộn.
Người ấy khép cửa ngỏ lại rồi Đi xuống dưới Đầu cầu. Thu Cúc muốn xô cửa vô Đại, Thu Vân cản không cho, biểu Để chờ nguời bận Đồ đen ấy trở về. Thu Vân Đón tại cửa ngỏ mà năn nỉ nữa:
- Chú làm phước cho mẹ con tôi vô ở dưới nhà bếp, chừng nào tôi giáp mặt ông tôi bẩm, nếu ông không chịu mướn thì tôi sẽ đi.
Người ấy trợn mắt Đáp:
- Chị nầy nói nhây dữ kìa? Tôi nói không Được mà cứ theo nói hoài, cho chị vô lộn xộn rồi ông rầy người ta làm sao.
- Ông Đau sao Đó vậy chú?
- Hỏi chi vậy? Chị làm thầy thuốc, chị hốt thuốc cho mạnh Được hay sao mà chị hỏi?
- Không mà, tôi hỏi cho biết vậy thôi.
- Chị nầy thiệt là nhiều chuyện. đi Đi, Đừng có ở đàng trước Đây nữa. Người ấy khóa cửa ngỏ lại rồi cầm chìa khóa Đi vô. Mẹ con Thu Vân nhìn nhau ứa nước mắt. Tuy vậy mà Thu Vân không chịu Đi, cứ đứng ngoài rào dòm vô, có ý muốn coi có ông Hội Đồng Đi qua Đi lại trong nhà hay không.
Nàng chờ hơn một giờ đồng hồ mà không thấy tăm dạng chi hết, cùng thế rồi nàng dắt con Đi lên kiếm lò gạch. Thu Cúc Đi theo mẹ mà mặt nó bùng thụng lầm bầm nói rằng:
- Nhà của ông nội tôi mà họ không cho tôi vô, thiệt tức quá. Thu Vân Đi chừng 5 khoảng dây thép thì thấy phía bên tay mặt có một cái lò bạch thiệt lớn, hỏi thăm họ nói lò gạch ấy của ông Hội Đồng. đầu Đàng nầy có ba cái lò Đương hầm gạch nên khói lên ngun ngút. đầu Đàng kia củi chất Đống nào Đống nấy ngùn ngụt. Phía trong có hai tòa nhà dài, gạch ngói chất dẫy Đầy.
Thu Vân coi bên Đó rồi day ngó bên tay trái. Trên một miếng Đất rộng lớn chừng hai, ba mẫu nằm từ đường lộ chạy vô ráp mé sông, Đàn ông Đàn bà con nít Đương lao nhao lố nhố, chỗ thì xúm nhau Đào Đất chỗ thì gánh Đất mà Đi, chỗ thì xe bạch ngói in rồi Đem qua lò mà hầm, chỗ thì nhồi Đất Đổ vô khuôn mà in Đặng phơi khô cho sẵn.
Dựa bên Đường có hơn l0 cái chòi lá nho nhỏ cất rải rác Để cho người làm gạch Đụt nắng Đụt mưa. Ở chánh giữa miếng Đất lại có một cái trại lớn Để chứa gạch ngói in rồi, hoặc Để lúc nào trời mưa thì nhơn công vào Đó nhồi Đất mà in cho khỏi ướt.
Thu Vân Đứng ngoài lộ ngó một hồi rồi dắt con Đi vô miếng Đất trống ấy. Nàng thấy có một Đám con nít chừng 10 Đứa với hai bà già Đương lụi hụi in gạch, nàng men men Đi lại Đó mà coi. Con nít từ 10 Đến 15 tuổi ôm Đất mình mẩy tèm lem, bà già răng Đã rụng, tóc Đã bạc, mà in gạch coi lẹ làng lắm.
Trong Đám con nít có một Đứa con gái, trạc chừng 13, 14 tuổi, mặt mày sáng láng mà Đầu tóc rối nùi, bận một cái quần vải Đen sau Đít vá ba bốn miếng, hai ống vo lên trên Đầu gối, với một cái áo cụt tay cũng bằng vải, hồi trước thì là màu trắng, mà bây giờ màu ấy Đã phai rồi coi như là màu xám.
Nó ở đàng xa ôm Đất Đi lại, vừa ngó thấy mẹ con Thu Vân thì nó ngó Thu Cúc trân trân, rồi nhăn răng cười và hỏi rằng:
- đi Đâu Đây? Muốn làm chơi với mấy Đứa tôi hôn?
Thu Cúc nghe con ấy hỏi như vậy thì cũng chúm chím cười, song nó liếc mắt ngó mẹ nó, rồi day qua coi mấy bà già in gạch, chớ nó không trả lời.
Con nhỏ ấy bỏ ôm Đất gần một bên Đó, rồi trở đi ôm nữa. Thu Vân coi một hồi rồi ôm gói Đồ ngồi dựa bên bà già và hỏi:
- Tôi muốn làm gạch quá, không biết họ mướn không bà há? Bà già ấy day lại ngó nàng rồi Đáp:
- Mướn, chớ sao lại không mướn.
- Không biết họ mướn một ngày bao nhiêu hở bà?
- Thuở nay có lò gạch nào mướn làm ngày bao giờ. Mình làm trăm làm thiên rồi tính tiền chớ.
- Làm một trăm là bao nhiêu?
- một trăm gạch là một cắc, Đại tiểu gì cũng vậy. Còn ngói một trăm thì tính một cắc hai.
- một ngày bà làm Được mấy trăm?
- Không có chừng, ôm Đất, nhồi Đất thì lâu, chớ in mà bao lâu. Nếu trời nắng, một ngày làm tới hai, ba trăm.
- Không biết mấy người làm Đây họ ăn ngủ ở đâu bà há?
- Ai có nhà nấy chớ.
- Còn mấy người ở xa, không có nhà tại Đây họ làm sao?
- Kia kìa, có mấy cái chòi Đó, vô Đó mà ở.
Thu Vân Đứng dậy ngó mấy cái chòi, thấy cái nào cũng cất vuông vức mỗi bề chừng 3 thước tây, trên lợp lá chầm Đóp, ba phía thì dừng lá sơ sài, còn một phía thì chừa trống Để làm cửa ra vô. Nàng Đứng ngẫm nghĩ nếu bây giờ mình không ở đây thì biết Đi Đâu, mà Đi rồi làm sao cho con Thu Cúc hiệp với ông nội nó Được.
Nàng Đương bàng hoàng, thình lình bà già hỏi nàng rằng:
- Cháu ở đâu mà muốn làm gạch?
- Tôi ở dưới Vĩnh Long. Chồng tôi mất, bỏ mẹ con tôi bơ vơ, không phương thế làm ăn, nên trôi nổi lên Đây kiếm công việc làm.
- Chồng cháu hồi trước làm giống gì?
- Chồng tôi cũng làm nhiều nghề lắm. Nó làm... Hồi trước nó làm... lính mã tà... rồi sau nó lại làm sốp-phơ.
- Chết hồi nào?
- mới chết Đây. - Nếu không có việc làm ăn, thôi ở đây mà làm gạch. Làm gạch không khá gì mấy song cũng Đủ cơm ăn.
- Tôi muốn lắm, ngặt vì thuở nay tôi chưa làm, không biết có làm Được hay không?
- Có khó gì Đâu! Coi nguời ta làm sao, thì mình làm theo như vậy chớ gì.
Thôi, ở phụ làm với tôi, làm chung với nhau, chừng tính tiền tôi sẽ chia cho.
- Bà có lòng thương tôi, bà dạy như vậy thì tôi cảm ơn quá. Nhà bà ở đâu?
Bà làm phước cho mẹ con tôi ở đậu Đặng làm với bà Được không? Bà già buông Đất, Đứng dậy, lấy cánh tay quẹt mồ hôi trên trán rồi chỉ một cái chòi nhỏ gần Đó và nói:
- Tôi có nhà cửa chi Đâu. Tôi ở cái chòi của chủ cất kia. Cháu muốn ở thì ở với tôi.
Thu Vân thấy bà già hảo tâm thì nàng mừng nên nói rằng:
- Bà làm ơn cho tôi ở với. Thôi, bà làm Đi. để tôi coi bà làm gạch làm sao, tôi học lần, Đặng sáng mai làm với bà.
Hai mẹ con ngồi cà rà một bên bà già. Thu Cúc bộ vui lắm, nó coi bà già làm một hồi rồi nói:
- Làm gạch coi thế không khó. Bà làm dễ như chơi. để mai cháu làm với bà, nghe hôn bà.
Bà già gặc Đầu. Nó lại day qua nói với mẹ nó:
- Nè má, Để mai con ôm Đất nhồi như bầy trẻ đó còn má coi theo bà Đó mà in, nghe hôn má. Hễ má mệt má nghỉ thì con in chớ ôm Đất lấm áo lấm quần hết.
Bà già thấy Thu Cúc còn nhỏ mà biết thương mẹ, biết lo mẹ mệt, biết sợ mẹ lấm áo, thì bà Đem lòng thương, nên tay thì làm mà miệng thì nói chuyện với nó hoài.
Mặt trời gần lặn, bà già Đi xuống vũng nước gần Đó rửa tay rửa mặt rồi dắt mẹ con Thu Vân về chòi. đứa con gái hỏi Thu Cúc hồi nó mới vô Đó, thấy mẹ con Thu Vân Đi với bà già, bèn chạy theo níu tay Thu Cúc hỏi rằng:
- về nhà bà Sáu ở đặng làm gạch phải hôn?
Thu Cúc day lại cười và Đáp rằng:
- Ừ, tôi ở đây Đặng làm gạch.
- được a, ở làm chơi. Tôi dạy giùm cho. Mình ôm Đất vô nhồi rồi in chớ có khó gì. Chị em mình chơi với nhau nghe hôn?
- Nhà chị ở đâu?
- Ở trên kia.
Con nhỏ ấy nói có mấy lời rồi tẻ đường Đi lên lộ. Về tới chòi, Thu Vân phải cúi Đầu khum lưng, chun vô mới Được.
Nàng dòm coi trong chòi trống trơn; phía tay mặt thấy có một cái chõng mà cái chõng lại khác hơn cái chõng của người ta: sáu cây nạng Đóng xuống Đất làm chơn, trên gác ba cây ngang rồi phủ vạt tre thưa thưa. Có một chiếc Đệm cuốn bỏ trên chõng chớ không thấy mền mùng chi hết. Phía trong có dụm ba cục gạch làm ông táo. Gần Đó có Để một cái nồi, hai cái ơ, với vài cái chén, vài cái dĩa Đá. Tài vật trong chòi chỉ có bao nhiêu Đó mà thôi.
Thu Vân thấy quang cảnh như vậy thì nàng Đau Đớn trong lòng, song nàng chúm chím cười. Vì nàng nghe con nhỏ hồi nãy kêu bà già ấy là „Bà Sáu“ nên nàng dắt chước kêu mà nói rằng:
- Cha chả, chòi nhỏ quá như vầy mẹ con tôi ở đây thì cực cho bà lắm, bà Sáu há?
Bà Sáu day lại cười mà Đáp rằng:
- Cực giống gì, ăn nhiều chớ ở mà hết bao nhiêu.
- Tối chỗ đâu mà ngủ?
- Có một cái chõng Đó chi! Lo dữ hôn.
- Cái chõng nhỏ quá ngủ sao Đủ?
- ngại gì. Như có chật thì tôi Để cho hai mẹ con ngủ đó tôi ngủ dưới Đất cũng Được mà.
- Ai mà nỡ để cho bà ngủ dưới Đất.
- Hai mẹ con ăn cơm rồi chưa? Như chưa ăn thì nói tôi nấu thêm, chớ tôi già cả ở một mình trưa tôi nấu một nồi rồi ăn phân nửa, còn phân nửa Để dành chiều.
- Mẹ con tôi chưa ăn cơm, nhưng mà không sao Đâu. Tôi còn bánh mì Đây, tôi ăn thế làm cơm cũng Được bà Đừng nấu nữa thất công.
Bà Sáu lại bếp bưng nồi cơm Đem Để trên chông rồi bà lấy hết chén dĩa mà sắp ra Đó nữa. Thu Vân cũng mở gói lấy gói bánh ra. Hai Đàng Đều tưởng Đàng kia có Đồ ăn nhiều, té ra chừng dọn xong rồi mới hay bà Sáu ăn cơm nguội với muối tiêu, còn ẹ con Thu Vân ăn bánh mì với Đường cát. Tuy vậy mà nghèo gặp khổ nên không ai cười ai, Đã vậy mà ai cũng Đói bụng hết thảy nên ngồi ăn coi ngon lắm. Hai Đàng lại vời lẫn nhau, bà Sáu ăn thử khúc bánh mì, bà nói nhai không nổi. Con Thu Cúc ăn tại thử một chén cơm nguội, bị muối tiêu cay nên nó hít hà hoài.
Ăn cơm rồi bà Sáu xách tĩn nước mưa ra lấy chén rót mà uống với nhau.
Trời Đã tối; bữa ấy nhằm 12 âm lịch trăng Đã mọc cao mú, nên dọi vô chòi sáng sáng.
Bà Sáu nói:
- Lúc nầy có trăng nên tôi không mua dầu, bất nhơn quá, bây giờ dầu Đâu mà Đốt.
Thu Vân trả lời:
- Thôi, Đốt Đèn làm chi. Nói chuyện thầm mà chơi một lát rồi ngủ, khách khứa gì hay sao mà bà lo Đèn Đuốc.
Bà Sáu quét chõng trải Đệm rồi khuyên mẹ con Thu Vân lên nằm Đó mà nghỉ. Thu Vân nhường lại cho bà và xin bà cho mượn nuột chiếc chiếu Để trải dưới Đất Đặng mẹ con nằm.
Bà Sáu suy nghĩ một hồi rồi nói rằng:
- Có chiếu líp gì Đâu... Ô“, thôi hai mẹ con ở nhà chơi Để tôi chạy lại Đàng nầy mượn một chiếc chiếu Đem về cho mà nằm Đỡ.
Bà nói dứt lời rồi Đi liền. Cách một hồi bà ôm về một chiếc chiếu rồi trải ngay rửa chòi. Bà lên nằm thử rồi nói:
- được rồi. để tôi ngủ đây cho, hai mẹ con lên chõng ngủ cho rộng. Thu Vân thấy vậy mới chịu lên chõng nằm. Nàng vừa Đặt Đầu xuống gối thì gối bay mùi hôi quá nên nàng phải lấy cái khăn mà bao lại rồi nằm mới Được. Bà Sáu nói chuyện láp dáp một hồi rồi bà ngủ khò. Thu Cúc bị Đi nắng gió một ngày nên mệt mỏi, vừa nằm xuống thì nó cũng ngủ liền.
Có một mình Thu Vân bị vạt tre cấn lưng Đau mình, phần thì trong trí óc lo tính buồn rầu nên nàng nằm thao thức hoài. Vách có lỗ, ánh trăng dọi vô mặt nàng. Nàng nhắm mắt lim dim, trong trí nhớ nỗi chồng, xét phận mình, thương thân con lăng xăng.
Hồi nào lên xe xuống ngựa, chơn vớ chơn giày, nằm gường sắt nệm gòn, ăn cá tươi thịt tốt, bây giờ tấm thân lao khổ, chồng mất con khờ, không có ai nương dựa. Cha chồng giàu có, nhà lớn cửa cao ở một bên Đây còn mẹ con mình Đã về tới rồi mà phải núp lén trong một cái chòi trống như vầy, mình không Được nhìn cha, con mình không Được nhìn ông nội!
đã biết khi trước vợ chồng mình lỡ quấy làm nhục tổ tiên. Mà cái lỗi ấy trong mười mấy năm nay vợ chồng buồn rầu lo sợ hết sức, dường ấy há chưa Đủ chuộc cái mội xưa hay sao, mà trời Đất nỡ đoạn dây cang thường, còn nỡ đày thân bồ liễu như thế? Thôi, Trời Phật không thương muốn phạt mình cho cực thân khổ trí Đáo Để thì mình phải cam chịu, vì mình có lỗi nên mình không phép than phiền.
Mình cứ vái Trời Phật xui khiến cho con mình Được về ở chung với ông nội nó rồi mình chết theo chồng cho trọn niềm chung thủy.
Nàng nghĩ tới Đó rồi ngủ quên.

Đến nông nỗi kể chi tân khổ, Nước gập ghình nhờ có chị em.
Trời vừa rạng Đông, bà Sáu thức dậy lấy nồi vo gạo nấu cơm. Bà làm lộp cộp, Thu Vân giựt mình nên cũng thức dậy. Thu Vân thấy bà nhúm lửa lăng xăng bèn hỏi:
- Bà có gạo Đủ nấu hay không bà Sáu?
- Có có Đủ mà.
- Ô“, nếu có thì bà nấu cơm cho mẹ con tôi ăn với. Chẳng giấu bà làm chi, tôi nghèo quá, trong túi còn năm cắc bạc mà thôi. để tôi Đưa hết cho bà mua gạo. Bà làm phước nuôi giùm cho mẹ con tôi, tôi làm Được bao nhiêu tiền tôi sẽ đưa hết cho bà cất.
Nàng vừa nói vừa móc túi Đưa hết mấy cắc bạc cho bà Sáu. Bà Sáu nghe lời nói thê thảm, bà lấy làm cảm Động. Bà không chịu lấy tiền, mà nàng cứ theo năn nỉ hoài, bà sợ nàng ái ngại, nên cực chẳng Đã bà phải lấy.
Cơm vừa chín thì mặt trời vừa mọc mà con Thu Cúc cũng vừa thức dậy. Bà Sáu ngó con nhỏ cười và nói:
- Dậy cháu, dậy ăn cơm rồi Đi làm. Dữ, nó ngủ coi ngon dữ a.
- Thu Vân cũng cười và nói:
- đi một ngày hôm qua, nắng gió nên nó mệt.
Thu Cúc cũng cười rồi Đi kiếm nước rửa mặt. Bà Sáu bưng nồi cơm Để trên chông, còn Thu Vân Đi lấy chén Đũa Đem ra.
Bữa nay cũng ăn cơm với muối tiêu nữa chớ không có thịt cá chi hết, mà nhờ cơm nóng, lại cũng vì bụng Đói, nên ba người ăn coi ngon lắm, ăn hết nồi cơm mà bộ còn muốn ăn nữa.
Ăn uống xong rồi bà Sáu, mẹ con Thu Vân Đi lại trại làm gạch.
Sắp nhỏ hôm qua Đã tới trước rồi, Đứa thì còn giỡn chơi, Đứa thì Đã cởi áo Đi ôm Đất. Con nhỏ làm quen với Thu Cúc hôm qua thấyThu Cúc vô trại thì lật Đật chạy tại nắm tay và nói rằng:
- đi Đi ôm Đất với tôi. Tôi dạy cho mà làm.
Thu Cúc bợ ngợ day lại hỏi mẹ:
- Con Đi ôm Đất cho má nhồi nghe không má? Mà phải cổi áo hay là Để như vậy? Nếu ôm Đất mà bận áo thì nó dơ hết còn gì.
Bà Sáu hớt mà trả lời rằng:
- Cháu Để áo như vậy mà ôm, cổi làm chi? Nó có dơ thì chiều mình giặt nó chớ.
Thu Cúc vội vã Đi theo sắp nhỏ kia mà ôm Đất. Con nhỏ làm quen với nó Đó bèn cặp kè với nó vừa Đi vừa hỏi rằng:
- Chị tên gì?
- Tôi tên Cúc. Còn chị tên gì?
- Tôi tên Nuôi. Tôi năm nay 14 tuổi, còn chị mấy tuổi?
- Tôi 13 tuổi, nhỏ hơn chị một tuổi.
- Hai Đứa mình làm chị em với nhau chơi nghe không?
- Ừ, mà lớn hơn tôi thì chị phải kêu tôi bằng em, chớ đừng có kêu bằng chị nữa nghe.
- Ừ.
- Chị còn cha mẹ đủ hay không?
- Cha tôi mất rồi, tôi còn một mình má tôi thôi.
- Chị cũng như tôi. Má chị làm gì? Có làm gạch ở đây hay không?
- Hồi trước cũng làm gạch. Mấy tháng nay má tôi hay nóng lạnh quá nên không dám dầm nước, ở nhà làm bánh bán.
- Bánh gì?
- Không biết chừng, bữa thì làm bánh ích trần, bữa thì làm bánh xôi nước.
- lời không?
- lời chớ. Một ngày lời chừng vài cắc.
- Còn chị làm gạch một bữa Được bao nhiêu tiền?
- một tuần tôi lãnh chừng một Đồng hai.
- Tôi rán tôi làm; tôi cầu một tuần tôi lãnh chừng một Đồng bạc thì cũng Được Đủ khá lắm.
- Sao lại không Được. Chị làm có tôi giúp cho.
- Tôi Đã nói chị kêu tôi bằng em, sao chị còn kêu bằng chị?
- À quên! Thôi kêu bằng em. Em rán mà làm. Em có má em. Em ôm Đất cho má em nhồi mà in thì má em phải làm Được nhiều lắm chớ.
- Ô“, má tôi làm chung với bà Sáu. Có bà Sáu nữa thì chắc lãnh tiền Được bộn chớ, chị há?
Hai Đứa nói chuyện với nhau mới có bao nhiêu Đó thì Đã tới Đống Đất rồi. Thu Cúc Đứng ngó một người hình vóc cao lớn, ở trần Đưa lưng Đen thui, Đương Đứng dưới ruộng mà xắn Đất. Có hai, ba người khác nữa ôm Đất ấy Để đống dựa một bên bờ.
Một Đám Đàn bà con nít bu nhau lại Đống Đất Đó mà ôm, tốp Đem qua trại nầy, dốp Đem qua trại khác.
Con Nuôi a vô ôm Đất và kêu Thu Cúc mà nói:
- Ôm Đi em, ôm như chị đây nè.
Thu Cúc Đứng bóng, chừng nó nghe con Nuôi kêu rồi lại thấy con Nuôi ôm nữa, nó mới bước tới Đưa hai tay ra mà móc Đất. Nó vừa thọc tay vô Đống Đất liền rút ra, rồi Đưa hai tay lấm Đất lên mà dòm. Con Nuôi thấy vậy Đứng cười ngất rồi nói rằng:
- Ôm Đại Đi mà? Ôm Đất mà em sợ lấm tay thì ôm sao Đặng. Mấy Đứa nhỏ kia thấy vậy cũng tức cười, nên Đứng ngó Thu Cúc trân trân. Thu Cúc sợ chúng bạn cười nên thò tay vô Đống Đất nữa. Nó móc một cục chừng bằng cái tô, mà vì nó sợ ôm vô mình lấm áo, nên nó bụm hai tay mà Đưa ra ngoài.
Con Nuôi liền biểu:
- Em ôm Đại vô trong mình Đi mà. Phải ôm mới nhiều chớ, sợ lấm áo em bụm như vậy thì có bao nhiêu Đất.
Sắp nhỏ vùng cười rộ, làm cho Thu Cúc thẹn thùa cúi mặt xuống không nói chi hết. Thình lình không biết Đứa nào rắn mắt, muốn khuấy chơi, nên liệng một cục Đất ướt dính ngay ngực con Thu Cúc làm lấm áo một bệt bằng cái chén. Thu Cúc buông cục Đất nắm trong tay rồi chừ bự muốn khóc.
Con Nuôi ngó sắp nhỏ hỏi lớn:
- Đứa nào chơi dại vậy há. Em tao còn mới nên nó bợ ngợ. Bây chọc nó tao Đánh bây chết a.
Nó nói dứt lời rồi liền móc một cục Đất lớn trao cho Thu Cúc mà biểu ôm. Vì áo Đã lấm rồi Thu Cúc hết sợ lấm nữa, bởi vậy nó liền ôm cục Đất ướt vào mình, không còn bợ ngợ như hồi nãy. Con Nuôi móc một cục Đất khác mà ôm rồi biểu Thu Cúc Đi.
Hai Đứa nhỏ trở về trại, vì ôm Đất nặng nên không nói chuyện Được. Thu Cúc ôm Đất chưa quen, Đi dọc Đường Đất lọt rớt lợt Đợt, bởi vậy về tới trại, nó bỏ cục Đất của nó xuống thì còn chừng Được một tô mà thôi.
Bà Sáu cười và nói:
- Cháu ôm như vậy biết Đời nào mới Đủ làm. Thu Cúc cười ngỏn ngoẻn rồi day lại kéo con Nuôi Đi ôm nữa. Bà Sáu với Thu Vân nhồi Đất của bà ôm sẵn bữa trước rồi bà dạy nàng in gạch với bà.
In Được vài chục miếng, bà thấy nàng Đã quen rồi, mà Đất lại gần hết, con Thu Cúc ôm một mình không Đủ làm, bà mới Để cho nàng in, còn bà Đi ôm phụ với Thu Cúc.
Thu Cúc ôm năm ba bận nó Đã quen rồi nên lần lần ôm Được nhiều hơn một chút. đến chừng nó thấy bà Sáu Đi ôm phụ với nó thì nó vui lòng nên làm sốt sắng lắm.
Bận vô mắc ôm Đất, nó nói chuyện không Được, bởi vậy bận ra không, nó Đeo theo con Nuôi, hai Đứa nói chuyện với nhau như két.
Mới gần nhau trong một buổi sớm mai, mà hai Đứa nó Đã dan díu thân thiết với nhau, ai mới thấy cũng tưởng chúng nó quen với nhau từ nhỏ chí lớn.
đến 11 giờ trưa, trong lò gạch Đánh một hồi trống, những người ôm Đất in bạch , già trẻ gì cũng Đều kéo nhau về ăm cơm. Con Thu Cúc thuở nay không quen làm, bởi vậy ôm Đất có một buổi mà nó Đã mỏi tay mỏi cẳng.
Về tới chòi, bà Sáu lấy nồi nấu cơm. Thu Cúc giặt áo Đem phơi trước sân, rồi mặc áo túi leo lên chõng nằm; mẹ nó mở gói Đưa cái áo lụa cho nó mặc, mà nó không chịu, cứ nói mặc áo túi chơi cho mát. Nó nằm Đó bụng Đói, tay mỏi mà nó vui như thường. Nó thấy bà Sáu bưng nồi gạo Đi vô nó vùng nói rằng:
- Lát nữa làm muối Đặng ăn cơm, bà bỏ tiêu ít ít vậy nghe hôn bà Sáu. Bà bỏ tiêu nhiều cay quá cháu ăn không nổi.
Thu Vân nghe lời than của con, nàng Động lòng vô cùng. Bà Sáu thấy vậy cũng thương nên nói:
- Cháu ăn muối tiêu không Được, thôi Để bà lại quán mua Đồ về cho cháu ăn.
Thu Vân nhúm lửa xong rồi, bà Sáu bắt nồi cơm lên bếp. Bà biểu Thu Vân coi chừng cho bà Đi mua Đồ. Bà lấy một cái quãu nhỏ với một cái ve chai rồi xách Đi. Thu Cúc muốn Đi theo chơi, mà rồi nó mặc áo túi sợ đi ra Đường coi kỳ nên nó không Đi.
Bà Sáu Đi rồi, Thu Vân hỏi con:
- Con ôm Đất mệt không con?
- Mệt, mà làm vui quá má há? Hồi nãy má thấy chị Nuôi Đó hôn? Chỉ thương con lắm, mà con cũng ưa chỉ nữa.
- Chị Nuôi nào?
- Chị mập mập dạy con ôm Đất, cứ theo nói chuyện với con hoài Đó.
- Ô“, té ra con Đó là con Nuôi hay sao?
- Thưa, phải.
- Con của ai vậy?
- Thưa, không biết. Chỉ nói nhà chỉ ở trên kia, má chỉ bán bánh.
- Con phải nhớ, ai có hỏi thì con phải giấu, Đừng nói thiệt là con ai nghe hôn. Con cứ nói cha của con hồi trước làm sốp-phơ.
- Hồi sớm mai thình lình chị Nuôi hỏi tên con.
- Con nói thiệt con tên Cúc. Có hại gì hay không má?
- Con nói tên Cúc không thì không hại gì, miễn là Đừng có nói chuyện gì khác nữa thì thôi.
- Bà Sáu Đây coi bộ tử tế quá má há? Mình ở đây mà làm, chắc nay mai mình lẽ gặp ông nội chớ gì?
- Nghe nói ông nội con Đau, Đi Đâu Được mà gặp.
- Ông Đau rồi vài bữa ông mạnh chớ. để ông mạnh ông lại lò gạch con theo o bế, ông thương con cho má coi.
Cơm vừa mới cạn thì bà Sáu lơn tơn Đi về. Thu Cúc lật Đật Đứng dậy xem thấy bà mua một quãu gạo, trên có Để bốn con khô sặt, còn trong chai thì có nửa chai nước mắm.
Bà cười và nói:
- Mấy cắc bạc của mẹ cháu Đưa hồi sớm mơi, bà mua Đồ hết cho cháu ăn. Thu Cúc vụt nói:
- Nếu ăn hết Đồ nầy rồi làm sao?
- Ăn hết Đồ nầy thì tới lãnh tiền, lo gì. - Lãnh chừng bao nhiêu bà?
- một mình bà làm mỗi tuần bà lãnh một Đồng ba, hoặc một Đồng tư, có khi tới một Đồng rưởi. Nay có hai mẹ con cháu làm phụ, thì lãnh ít nào cũng hơn hai Đồng chớ.
Bà Sáu lấy một con khô sặt Đưa cho Thu Vân và nói:
- Nướng Đi Đặng cho cháu nó ăn.
Bà Đi trút gạo vô khạp, buộc chai nước mắm vô cột cho khỏi ngã Đổ, rồi mới treo xâu khô lên mái nhà. Cơm chín rồi dọn ra bà lấy chén rót một chút nước mắm cho Thu Cúc chấm khô ăn cho mặn miệng.
Thu Cúc có khô với nước mắm nó ăn cơm coi ngon lắm, song nó sợ hết nên không dám ăn cho vừa miệng. Thu Vân liếc thấy ý con như vậy nàng Đứt ruột, bởi vậy nàng Để khô cho con ăn, cứ quẹt muối tiêu với húp nước mắm mà nuốt cơm.
Ăn xong bữa rồi mà còn Được nửa con khô. Bà Sáu cất Để dành chiều cho Thu Cúc.
Cách chẳng bao lâu, con Nuôi Đi lại chòi bà Sáu. Thu Cúc vừa thấy nó bước vô sân thì lật Đật chạy ra mừng rỡ, rồi nắm tay kéo nó vô kêu mẹ mà nói:
- Chị Nuôi Đây nè má.
Thu Vân dòm thấy con nhỏ mạnh dạn mà mặt mày sáng láng thì nói rằng:
- Con nhỏ nầy con của ai Đâu mà coi ngộ quá?
Bà Sáu trả lời:
- Con nầy là con của chị Chín bán bánh ích trần ở trên kia. Nó có một mẹ một con, mẹ nó thì bịnh hoạn hoài, mà con nầy nó làm giỏi lắm. Con Nuôi lấy tay quào Thu Cúc, rồi hai Đứa dắt nhau Đi ra ngoài trước. Con Nuôi thò tay vô túi lấy ra hai trái mận Đưa cho Thu Cúc. Thu Cúc cười và nói:
- Phải chia ra cho chị một trái em một trái, chớ chị Đưa hết cho em rồi chị còn Đâu chị ăn?
- Qua ăn rồi. Cái nầy là qua Để dành phần cho em. Em ăn hết Đi.
- Mận Đâu chị có vậy chị?
- Mận của nhà qua trồng.
- Nhà chị có trồng mận hay sao?
- Có, nhà qua có quít, dừa, chuối nữa chớ. Bữa nào rảnh qua dắt em lên chơi.
- Ô“ được a, mà má chị rầy hôn?
- Không. Mình chơi chớ có làm việc chi Đâu mà rầy.
Tới giờ làm mấy người kéo nhau ra trại. Hai Đứa nhỏ cặp kè Đi trước, bà Sáu với Thu Vân thủng thẳng Đi sau.
Thu Vân hỏi bà Sáu:
- Lò gạch nầy của ai bà há?
- Của ông Hội Đồng, nhà ở chỗ khúc quẹo Đó.
- Tôi có thấy nhà Đó. Chắc ông giàu lắm bà há? Mỗi tuần bổn thân ông ấy Đi phát tiền hay là ổng sai ai?
- Khi thì ổng Đi, khi thì ổng sai tài phú của ổng. Hôm tuần rồi tài phú phát tiền. Nghe nói ông Hội Đồng ể mình, không biết bữa nay ông Đã hết chưa.
- Không biết ổng Đã già hay còn nhỏ?
- Ông cũng Đã già rồi chớ, nhưng sức lực ổng mạnh lắm. Ối mà ở đời người giàu như ổng vậy cũng không hơn gì tôi Đây.
- Sao vậy?
- Ông giàu mà quạnh hiu có một mình, không có con cháu chi hết, nghĩ ra thì thân ổng có hơn mình chỗ nào Đâu.
Thu Vân cười rồi cúi mặt xuống Đất mà Đi, không hỏi nữa. Hồi sớm mai bà Sáu phụ với Thu Cúc ôm Đất Đã nhiều, bởi vậy buổi chiều khỏi ôm nữa. Bà Sáu với Thu Vân lo nhồi Đất rồi in gạch. Thu Cúc chạy xớ rớ chung quanh, coi sắp nhà phơi. Con Nuôi buổi chiều cũng lo in chớ không ôm Đất. Nó in cũng gần Đó, lên vừa làm vừa kêu Thu Cúc nói chuyện hoài.
Bữa nào cũng vậy, hễ hết Đất thì Đi ôm, hễ ôm nhiều rồi thì lo in. Mà con Nuôi nó liệu thế nào không biết, hễ chừng nào Thu Cúc Đi ôm Đất thì nó cũng Đi theo mà ôm.
đã vậy mà buổi trưa nào nó cũng Đi làm sớm ghé chòi bà Sáu, kiếm Thu Cúc dắt Đi, rồi ra ngoài Đường nó cho Đồ ăn, khi thì cho mận, ổi, chuối nấu, khi thì cho bánh ích trần, không lỏi một bữa nào.
Một bữa nọ lối 11 giờ trưa, con Nuôi lại xin phép bà Sáu với Thu Vân dắt Thu Cúc về nhà nó chơi. Thu Vân thấy hai Đứa nhỏ trìu mến nhau nàng không nghi ngại chi hết nên bằng lòng cho con Đi với con Nuôi.
Hai Đứa nó Đội khăn cặp kè mà Đi coi bộ vui vẻ lắm. Ra tới lộ rồi con Nuôi dắt Thu Cúc Đi lộn lên phía chợ Sa đéc. Thu Cúc hỏi:
- Nhà chị ở gần hay xa?
- Trước kia, chỗ có cây dừa cao Đó.
- Chị dắt em về đây, má chị có rầy hôn?
- Không. Qua xin phép má qua trước rồi. Bữa nay má qua có làm một con vịt cúng cha qua. Hồi hôm, qua nói chuyện em thì má qua biểu trưa nay dắt em lên chơi Đặng ăn thịt vịt.
- Ý! Té ra nhà chị có Đám giỗ hay sao?
- Ừ.
- Cha chả! Nếu có Đám giỗ thì em lên Đó coi kỳ quá?
- Sao mà kỳ?
- Có khách khứa Đông mà em ăn mặc dơ dáy quần áo lấm lem, em thẹn lắm chị à?
- ổi thẹn cái gì? Họ giàu họ bận Đồ tốt mình nghèo mình bận Đồ xấu. Họ ở không Đi chơi tự nhiên quần áo họ sạch, mình mắc làm công việc tự nhiên quần áo mình dơ; mình có làm Điều chi quấy Đâu mà sợ mắc cỡ. Mà em Đừng có lo. Nhà qua tuy có Đám giỗ nhưng má qua không có mời ai hết, em lên Đó coi có gặp ai hay không.
Thu Cúc nghe nói như vậy thì yên lòng, nên không dục dặc nữa. Hai Đứa vừa Đi vừa nói chuyện với nhau, Đi Được ba bốn khoảng dây thép, con Nuôi Đưa tay lên chỉ và nói:
- Nhà qua Đó. Chỗ có cây mận lớn Đó.
Thu Cúc ngó theo tay của con Nuôi thấy có một cái nhà lá thấp nhỏ, song trước sân sau hè Đều có trồng cây bít bù. Nó không biết má con Nuôi có tử tế như con Nuôi vậy hay không. Bởi vậy nó ái ngại, tuy bước tới mà không nói chuyện nữa.
Cách chẳng bao lâu, hai Đứa nó tới nhà, Thu Cúc dụ dự dừng ngoài lộ. Con Nuôi bước vô sân rồi ngoắc Thu Cúc biểu vô. Thu Cúc lỏn lẻn bước vô.
Trong nhà quét tước sạch sẽ, cửa mở sáng sủa song vắng tanh chẳng thấy ai hết. Chánh giữa nhà có dọn một cái bàn thờ, trên bàn có Để một cái dĩa chuối lá xiêm, trái lớn bằng bắp tay, mà mới hườm hườm chớ chưa chín.
Thu Cúc mắc Đứng ngó, con Nuôi Đi thẳng ra phía sau, rồi nghe nó nói rằng:
- Con có dắt con Thu Cúc về đây má!
Có tiếng người Đáp lại:
- đâu dắt nó vô Đây coi.
- Con Nuôi chạy ra nắm tay Thu Cúc dắt vô trong. Má con Nuôi Đương ngồi chặt thịt vịt, thấy hai Đứa nhỏ bước vô thì ngước lên ngó Thu Cúc cười và nói rằng:
- Cháu tên Cúc phải hôn? Hổm nay con Nuôi bữa nào về nhà nó cũng nói chuyện cháu, nên dì biểu nó rủ cháu lên Đây chơi cho biết nhà. Cháu ở đó chơi Đợi cúng rồi ăn cơm với nhau.
Thu Cúc tưởng má con Nuôi gắt gao nghiêm chỉnh chừng nó nghe mấy lời nó vui vẻ thì nó hết ái ngại nữa nên nó Đứng dựa tấm vách lá mà coi chặt thịt. Nó thấy con Nuôi lấy chén dĩa lau, nó cũng bắt chước làm với con Nuôi, tay nó làm mà mắt nó cứ liếc ngó má con Nuôi hoài. Nó thấy người dình dàng, chừng lối 50 tuổi, da mặt chưa dùn mà hai hàm răng Đã rụng hết.
đồ múc ra tộ dĩa xong rồi, hai Đứa nhỏ bưng sắp lên bàn thờ. Hai mẹ con con Nuôi Đốt nhang vái lạy, còn Thu Cúc Đứng dựa cột mà ngó. Nó thấy con Nuôi cúng cha, nó nhớ tới cha nó cũng chết, mà nó không cúng Được, nó bắt Động lòng ứa nước mắt.
Má con Nuôi lạy rồi thấy cặp mắt Thu Cúc ướt rượt thì lấy làm lạ nên lật Đật hỏi coi tại sao nó khóc.
Thu Cúc cứ chảy nước mắt, không chịu trả lời. Con Nuôi mới dắt Thu Cúc ra sau vườn rồi dỗ mà hỏi, chừng ấy Thu Cúc mới chịu tỏ thiệt tình riêng của nó, song nó cũng còn giấu, chớ không dám nói cha nó là ai. Má con Nuôi nghe chuyện ấy thì khen thầm Thu Cúc làm con có hiếu, bởi vậy chừng cúng rồi dọn Đồ xuống chị ta theo ép Thu Cúc ăn cho no, sớt cháo, gắp thịt, vẽ cá cho nó ăn không ngớt.
Thu Cúc ăn cực khổ mấy bữa, hôm nay sẵn có Đồ ăn nhiều nên trí tuy buồn mà miệng ăn ngon lắm. Ăn uống xong rồi, Đến xế hai Đứa nhỏ mới sửa soạn Đi làm. Má con Nuôi thấy tánh ý Thu Cúc thì thương, nên theo căn dặn nó hễ vài bữa Đi theo con Nuôi lên nhà chơi một lần.
Tối bữa ấy Thu Cúc nằm với mẹ thỏ thẻ thuật chuyện nó Đi ăn Đám giỗ nhà con Nuôi hồi trưa. Nó cũng thuật luôn sự nó thấy con Nuôi cúng cha thì nó Động lòng nên nó khóc. Thu Vân nghe con nói Đến Đó thì nàng lấy tay vuốt Đầu nó mà nước mắt chảy ròng ròng, may nhờ nhà không có Đốt Đèn nên bà Sáu với Thu Cúc không thấy Được.
Làm gạch mới có mấy bữa thì Đã tới kỳ lãnh tiền. Kỳ nầy tài phú cũng cầm sổ Đi Đếm gạch ngói rồi phát tiền cho nhơn công, chớ không thấy ông Hội Đồng. Thu Cúc xúi con Nuôi hỏi coi ông chủ lò gạch Đi Đâu. Chú tài phú trợn mắt Đáp:
- Mầy hỏi chi vậy? Ông Hội Đồng bịnh nên nằm dưới nhà chớ Đi Đâu mà hỏi.
Từ ấy về sau, bữa thì Thu Cúc thừa lúc nghỉ trưa Đi theo con Nuôi lên nhà nó chơi, bữa thì con Nuôi xuống sớm rồi hai Đứa dắt nhau Đi xuống phía dưới nhà ông Hội Đồng kiếm bông mà hái. Thu Vân thấy hai Đứa nhỏ hòa hảo với nhau nên nàng Để chúng nó chơi với nhau thong thả, không ngăn cản chi hết.
Mỗi lần Thu Cúc Đi chơi ngang nhà ông nội nó thì nó có ý dòm coi, song không có lần nào nó thấy dạng ông nội hết, không biết ông nội Đau thể nào nên nó nấy làm buồn.