ĐẠo ĐỨc cĂn bẢn làm ngƯỜi

[gioidinhhue]

XVI. Đức Dục Khải Mông[27]

1. Hiếu thảo với cha mẹ



Thân thể, tóc, da, nhận từ cha mẹ. Cha mẹ và ta, thật là một thể. Ta thương thân ta, hãy hiếu cha mẹ, chẳng nhục thân ta, mới là làm cho cha mẹ vinh hiển.



2. Hòa thuận, yêu thương anh em



Anh em, chị em, chân tay, cốt nhục, liên quan mật thiết, sướng - khổ cùng nhau, anh thương, em kính, hòa thuận, vui vẻ, nâng đỡ, thương yêu, gia đình có phước!



3. Kính thầy



Thầy nghiêm, đạo trọng, nêu gương luân thường, đạo đức, học vấn, ắt phải noi theo, lấy đó làm gương. Thầy nuôi dạy ta, vỡ lòng cho ta, dạy ta mẫu mực, chẳng kính trọng thầy, làm sao được ích?



4. Chọn bạn



Gần son thì đỏ, gần mực ắt đen. Chơi với bạn bè, có kẻ tổn hại, có kẻ tạo ích. Ích thì thân cận, tổn thì lánh xa. Khuyên lành, răn lỗi, toàn nhờ vào đấy!



5. Áo vải



Áo cốt che thân, và để chống lạnh. Mặc áo vải thô, tiếc phước, dưỡng khiêm. Đừng ham lượt là, gấm thêu, hoa mỹ. Phước thọ hao tổn, tự rẫy, tự ruồng.



6. Ăn chay



Ăn chay hợp dinh dưỡng. Ăn thịt hại sinh vật. Tâm hận lúc bị giết, khiến thịt độc chẳng vừa. Hãy đừng tham ăn thịt, hễ ăn phải trả đền, cho tới lúc phải trả, thật đáng thương xót sao!



7. Tiếc chữ



Chữ là quý báu nhất, vàng, ngọc vẫn thua xa. Người do chữ trí sáng; nếu không, sẽ ngu si. Nếu cõi đời không chữ, chẳng việc nào thành được, con người và cầm thú, chỉ khác nhau cái tên!



8. Tiếc ngũ cốc



Ngũ cốc nơi ruộng rẫy, dùng để nuôi nhân dân. Biết quý tiếc ngũ cốc, đấy chính là thiện tâm. Người tu thiện thì còn, kẻ chẳng lành ắt mất. Tiếc ngũ cốc được phước, phung phí gặp tai ương.



9. Tiếc thời gian



Bảy mươi xưa nay hiếm, khảy ngón tay liền qua. Hễ qua chẳng còn nữa, nào dám biếng nhác sao? Nỗ lực chăm học tập, lập đức lẫn lập nghiệp, tự lợi và lợi tha, nêu gương mẫu cho đời.



10. Trượng nghĩa (coi trọng điều nghĩa)



Trong nhất cử, nhất động, chỉ chú trọng điều nghĩa, hễ điều nghĩa tồn tại, không gì chẳng lợi ích. Tiểu nhân thấy điều lợi, liền quên bẵng nghĩa ngay. Tuy được lợi nhỏ nhặt, rốt cuộc chịu thiệt thòi!



11. Thanh liêm



Phước trạch trong đời người, do đời trước tu tập. Vật phi nghĩa vẫn lấy, là ăn nuốt món độc. Trong sạch chẳng ô nhiễm, liêm khiết chẳng tham lam, sẽ được đời sùng kính, vinh hiển không chi hơn!



12. Biết thẹn



Một chữ hổ thẹn, lợi lạc vô cùng, hễ có lòng thẹn, gần gũi thánh nhân. Còn nếu không có, khác gì loài thú! Giữ lòng hổ thẹn, không gì mà chẳng, tạm chế ngự được. Đức Phật giáo huấn, trang nghiêm đệ nhất.



13. Tận trung



Một mực giữ chân thành, chẳng hề dối trá, thờ cha mẹ, tiếp vật, trọn chẳng sanh hai lòng. Chỉ mong trọn bổn phận, chẳng bận tâm người khác, có biết tới hay không. Con người được như thế, gương mẫu của thế gian.



14. Thủ tín (giữ chữ tín)



Người biết giữ chữ tín, chẳng nói năng bừa bãi, nói được liền làm được, chẳng khoe khoang, phô trương. Con người thiếu chữ tín, chuyện gì cũng giả tạo, bị người khác chán bỏ, chẳng bằng trâu, ngựa đâu!



15. Nhân từ



Nhân ái từ bi, mối thiện của tâm. Tâm càng chân thật, phước trạch càng sâu. Nếu thiếu tâm ấy, tàn nhẫn, hà khắc. Dẫu có túc phước, khi hao tổn sạch, sẽ bị nguy hiểm.



16. Không sát sanh



Phàm là động vật đều có tri giác, tham sống, sợ chết, chỉ tiếc mạng sống. Nếu đùa bỡn giết và giết để ăn, đời này, đời sau, quyết định báo đền.



17. Không trộm cắp



Phàm vật có chủ, chớ nên lấy trộm. Ăn cắp món nhỏ, chôn vùi phẩm đức, ăn cắp món lớn, sẽ mắc họa to. Trộm vật của người, phước mình hao tổn, mình, muốn được tiện nghi, đâm ra lỗ lớn!



18. Không tà dâm



Dâm dục có hại, tổn thân, vùi chí. Dẫu là chồng vợ, cũng nên tiết chế. Nếu cứ tà dâm, rất không hợp lẽ. Từ xưa đến nay, bậc có chí hướng, không một ai phạm!



19. Không nói dối



Lời nói tỏ hạnh, thuật bày bổn tâm. Tâm đã không thật, hạnh sao chánh được? Mong lũ trẻ ngươi, đừng nên nói dối. Miệng đúng, tâm sai, trọn chẳng ra gì!



20. Không hút thuốc



Thuốc nào cũng đừng hút, bởi trái phép vệ sinh. Miệng thường có mùi hôi, xông sực phiền trời người. Nha phiến, thuốc lá thơm, chất độc mạnh mẽ nhất. Tốn tiền mua lấy hại, kẻ si thật đáng thương!



21. Không uống rượu



Rượu là thuốc gây cuồng, uống vào ắt loạn tánh, say sưa trái lẽ thường, vượt lễ lẫn phạm phận, tốt nhất đừng nên uống, để khỏi uống quá đà! Người thông minh trí huệ, thường giữ thân trong sạch.



22. Không cờ bạc



Cờ bạc lẫn cờ tướng. Hèn chí, mất thời gian. Nếu chuyên tâm vào đó, vứt bỏ chuyện chánh đáng. Đem quang âm hữu hạn, phí vào trò trẻ con. Tan nhà hao tài sản, tội chẳng có lúc ngơi!



23. Đừng xa xỉ



Xa xỉ khoe giàu có, mua họa, chuốc nghèo hèn. Quân tử chẳng nhìn tới, đạo tặc đến cướp giựt. Mặc áo vải, cơm rau, là cung cách thánh hiền. Đời này lẫn đời sau, ai nấy đều noi gương.



24. Đừng ngạo mạn



Kẻ ngạo mạn khinh người, thực sự phô khuyết điểm, người sáng suốt biết rõ, học vấn lẫn hàm dưỡng của kẻ đó ít ỏi. Dẫu đã là thánh nhân, vẫn chẳng hề khinh người. Thường luôn tâm niệm rằng: �Trọn chẳng có thánh - phàm�.



25. Đừng ghen ghét



Người có tài đức, ta nên khen ngợi. Người ấy ắt sẽ cống hiến xã hội. Nếu sanh ghen ghét, chê là ngu si, nghiệp báo đoạt mất huệ căn đời trước.



26. Đừng thiên kiến



Người mang trí nhỏ, chưa nghe đại đạo, thường chấp ý mình là hay tuyệt nhất. Đáy giếng nhìn trời, sở kiến bé tí. Nếu lên núi cao, sẽ hiểu rõ ràng cái thấy trước kia.



27. Đừng nóng giận



Có kẻ phú quý lòng dạ hẹp hòi, thường do trái ý, phẫn nộ đùng đùng. Nóng giận vô ích, phiền não ta người, rộng lượng, khoan dung, của báu vô giá.



28. Hỏi han đừng thẹn



Hỏi được những điều vốn không thể hỏi, hỏi nhiều về điều mình vốn kém thiếu, mong người chiều mình, phải nhún mình trước. Nếu là vô tri, càng nên hỏi người, học rộng, hỏi kỹ, bản lãnh chân thật.

http://www.niemphat.net/Luan/aqvstam...stambien25.htm

[gioidinhhue]

CON ĐƯỜNG ĐẠT ĐẾN HẠNH PHÚC NHÂN SINH

TỔNG TỰA

ĐỆ TỬ QUY. THÁNH NHÂN HUẤN. THỦ HIẾU ĐẠO. THỨ CẨN TÍN.

Đệ tử quy. Thánh nhân dạy. Trước hiếu thuận. Sau cẩn tín.

Dịch nghĩa:Quyển sách Đệ Tử Quy này là lời dạy của cổ thánh tiền hiền Trung Quốc. Trước hết là dạy cho chúng ta phải hiếu thuận với cha mẹ và tôn kính thương yêu anh em chị em của chúng ta. Sau đó dạy cho chúng ta trong cuộc sống hằng ngày đối xử với người, đối xử với việc, đối xử với vật phải làm sao giữ cho tâm ḿình luôn luôn cẩn thận, phải làm thế nào để cho mọi người tin tưởng chúng ta. Chúng ta cũng tin tưởng lời dạy của cổ thánh tiên hiền.

PHIẾM ÁI CHÚNG, NHI THÂN NHÂN. HỮU DƯ LỰC, TẮC HỌC VĂN.

Thương chúng sanh, học đạo đức. Có dư thời, siêng học tập.

Dịch nghĩa:Kế đến là dạy cho chúng ta phải bì́nh đẳng thương yêu tất cả chúng sanh. Phải thân cận với những vị có ḷòng nhân từ và đức hạnh, đi theo họ học tập. Trước hết chúng ta nhất định phải làm hết trách nhiệm bổn phận của ḿnh. Nếu cọ̀n có dư thời gian và sức lực, lại tiến thêm một bước nghiên cứu học tập nghệ thuật văn học, để nâng cao phẩm chất cuộc sống tinh thần của ḿnh.

NHẬP TẮC HIẾU

Chương thứ nhất

(Ở nhà hiếu thuận với cha mẹ)

PHỤ MẪU HÔ, ỨNG VẬT HOĂN. PHỤ MẪU MẠNG, HÀNH VẬT LĂN.

Cha mẹ gọi, lập tức vâng. Cha mẹ sai, phải làm ngay.
Dịch nghĩa: Khi cha mẹ gọi chúng ta, th́ chúng ta phải lập tức trả lời. Cha mẹ sai bảo chúng ta làm việc ǵ, chúng ta phải tức khắc làm ngay.

PHỤ MẪU GIÁO, TU KÍNH THÍNH. PHỤ MẪU TRÁCH, TU THUẬN THỪA.

Cha mẹ dạy, cung kính nghe. Cha mẹ trách, phải thừa nhận.
Dịch nghĩa:Đối với lời dạy của cha mẹ, chúng ta phải cung kính lắng nghe.
Khi cha mẹ quở trách, th́ chúng ta phải thật sự thừa nhận và phải nỗ lực tự sửa đổi hết.

ĐÔNG TẮC ÔN, HẠ TẮC SẢNH. THẦN TẮC TỈNH, HÔN TẮC ĐỊNH.
Lạnh làm ấm, nóng làm mát. Sáng quan tâm, tối an ḷòng.
Dịch nghĩa: Mùa đông chúng ta phải làm thế nào cho thân thể của cha mẹ được ấm áp, mùa hè phải làm cho được mát mẻ. Mỗi ngày buổi sáng chúng ta phải vấn an cha mẹ, tức là chúng ta tỏ ra quan tâm cha mẹ, buổi tối chúng ta phải để cho cha mẹ ngủ được ngon giấc.

XUẤT TẤT CÁO, PHẢN TẤT DIỆN. CƯ HỮU THƯỜNG, NGHIỆP VÔ BIẾN.

Đi cho hay, về cho biết. Ở cố định, không đổi nghề.

Dịch nghĩa: Khi chúng ta muốn ra khỏi nhà, trước hết phải thưa với cha mẹ để cho cha mẹ biết chúng ta đi đâu, bởi vì́ cha mẹ lúc nào cũng lo lắng con cái của ḿnh. Sau khi về đến nhà th́ liền gặp cha mẹ để cho cha mẹ biết chúng ta đă về rồi. Cũng là khiến cho cha mẹ được yên tâm. Chỗ ở của chúng ta phải cố định, cuộc sống của chúng ta phải có quy cũ. Làm việc cũng phải nhẫn nại vững bền, không nên tuỳ ư thay đổi ư chí của ḿnh.

SỰ TUY TIỂU, VẬT THIỆN VI. CẨU THIỆN VI, TỬ ĐẠO KHUY.

Việc không hợp, chẳng nên làm. Nếu đă làm, thì́ bất hiếu.

Dịch nghĩa: Tuy là một việc nhỏ, nếu không hợp tì́nh không hợp lư, th́ ḿnh không nên làm. Nếu như đă làm, tức là bất hiếu. Bởi v́ cha mẹ không muốn thấy con cái của ḿnh làm việc không hợp t́nh, không hợp lư, không hợp pháp.

VẬT TUY TIỂU, VẬT TƯ TÀNG. CẨU TƯ TÀNG, THÂN TÂM THƯƠNG.

Vật tuy nhỏ, không tự cất. Nếu tự cất, cha mẹ buồn.

Dịch nghĩa: Đồ vật tuy nhỏ, không nên tự ḿnh cất giấu để làm của riêng. Nếu tự ḿnh cất giấu đồ vật này, khi cha mẹ biết được th́ nhất định sẽ rất đau ḷng.

THÂN SỞ HIẾU, LỰC VI CỤ. THÂN SỞ Ố, CẨN VI KHỨ.

Cha mẹ thích, tận lực làm. Cha mẹ ghét, phải trừ bỏ.

Dịch nghĩa: Cha mẹ ưa thích những chuyện hợp t́nh, hợp lư, hợp pháp, th́ chúng ta phải tận tâm tận lực v́ cha mẹ làm cho tốt đẹp. Trong phạm vi hợp lư, nếu như đối với người, đới với việc, đới với vật làm cho cha mẹ chán ghét, th́ chúng ta phải hết ḷng cẩn thận trừ bỏ ngay.

THÂN HỮU THƯƠNG, DI THÂN ƯU. ĐỨC HỮU THƯƠNG, DI THÂN TU.

Thân bị thương, cha mẹ lo. Đức hạnh kém, cha mẹ tủi.

Dịch nghĩa: Nếu thân thể của chúng ta bị thương, th́ cha mẹ sẽ lo âu. Nếu đức hạnh của chúng ta không tốt, th́ cha mẹ cũng cảm thấy tủi hổ.

THÂN ÁI NGĂ, HIẾU HÀ NAN. THÂN TĂNG NGĂ, HIẾU PHƯƠNG HIỀN.

Cha mẹ thương, dễ hiếu thuận. Cha mẹ ghét, vẫn hiếu kính.

Dịch nghĩa: Nếu cha mẹ thương yêu chúng ta th́ chúng ta hiếu thuận cha mẹ không khó. Nhưng nếu cha mẹ chán ghét chúng ta, chúng ta vẫn phải hiếu thuận cha mẹ, đó mới là phù hợp cái hạnh tiêu chuẩn hiếu thuận của thánh hiền.

THÂN HỮU QUÁ, GIÁN SỬ CANH. DI NGÔ SẮC, NHU NGÔ THANH.

Cha mẹ lỗi, phải cố khuyên. Tỏ ra vui, lời nhu ḥa.

Dịch nghĩa: Khi cha mẹ có lỗi lầm, chúng ta phải hết ḷng khuyên bảo họ sửa lỗi. Lúc chúng ta khuyên cha mẹ sửa lỗi, nên tỏ ra thái độ dịu dàng, lời nói phải nhu ḥa.

GIÁN BẤT NHẬP, DUYỆT PHỤC GIÁN. HIỆU KHẤP TÙY, THÁT VÔ OÁN.

Khuyên không được, vẫn phải khuyên. Th́ nên khóc, đánh không giận.

Dịch nghĩa: Nếu cha mẹ không tiếp nhận chúng ta khuyên bảo, chúng ta phải có tâm nhẫn nại đợi khi tâm trạng của cha mẹ vui vẻ th́ chúng ta lại đến khuyên họ. Nếu cha mẹ vẫn không chịu tiếp nhận lời khuyên, chúng ta cũng có thể dùng phương cách đau ḷng đến khóc để khiến cho cha mẹ biết sửa lỗi. Cho dù có bị cha mẹ mắng hay đánh đi nữa, tâm chúng ta cũng không bao giờ có oán trách họ.

THÂN HỮU TẬT, DƯỢC TIÊN THƯỜNG. TRÚ DẠ THỊ, BẤT LY SÀNG.
Cha mẹ bịnh, nếm thuốc trước. Thường chăm sóc, không lìa khỏi.
Dịch nghĩa: Khi cha mẹ có bịnh, chúng ta sắc thuốc xong phải nếm trước. Chúng ta sớm hôm chăm sóc cha mẹ cho đàng hoàng, không được lìa khỏi họ.

TÁNG TAM NIÊN, THƯỜNG BI YẾT. CƯ XỨ BIẾN, TỬU NHỤC TUYỆT.

Tang ba năm, nhớ ơn măi. Không vui chơi, tiệc ăn uống.

Dịch nghĩa: Sau khi cha mẹ văng sanh, nhất định phải để tang cha mẹ 3 năm, chúng ta phải thường nhớ công ơn nuôi dưỡng của cha mẹ mà cảm thấy đau ḷng xót xa. Trong thời gian để tang cha mẹ, chúng ta phải xếp đặt trong nhà cho có không khí thương tiếc, không nên tham gia những cuộc vui chơi ăn uống linh đ́nh.

TÁNG TẬN LỄ, TẾ TẬN THÀNH. SỰ TỬ GIẢ, NHƯ SỰ SANH.

Trọng tang lễ, ḷng thành kính. Đối người mất, như sanh tiền.
Dịch nghĩa: Tang lễ của cha mẹ, chúng ta phải làm đúng theo nghi lễ, đến ngày cúng giỗ, chúng ta phải dùng tâm chí thành cúng tế cha mẹ. Chúng ta phụng thờ cha mẹ đă văng sanh cũng phải cung kính như lúc họ c̣n sống không khác.

XUẤT TẮC ĐỆ

Chương thứ hai

( Nguyên tắc tiêu chuẩn của người làm em lúc ra ngoài )

HUYNH ĐẠO HỮU, ĐỆ ĐẠO CUNG. HUYNH ĐỆ MỤC, HIẾU TẠI TRUNG.

Anh thương em, em biết kính. Anh em ḥòa, là hiếu kính.

Dịch nghĩa: Làm anh phải thương mến các em của ḿnh, các em cũng biết kính trọng anh của ḿnh. Anh em chị em có thể sống chung ḥa thuận, đó là hiếu kính cha mẹ.

TÀI VẬT KHINH, OÁN HÀ SANH. NGÔN NGỮ NHẪN, PHẨN TỰ MẪN.

Coi nhẹ tiền, th́ không oán. Lời nhịn nhường, diệt oán hận.

Dịch nghĩa: Khi anh em chị em hiểu được coi trọng t́nh nghĩa hơn cả tài vật, bỉ thử không v́ tranh giành tài vật mà sanh ḷng oán hận. Nếu bỉ thử biết cẩn thận lời nói, có tâm nhẫn nại, có thể bao dung nhịn nhường, th́ ḷng oán hận sẽ tự nhiên tiêu mất.

HOẶC ẨM THỰC, HOẶC TỌA TẨU. TRƯỞNG GIẢ TRÊN, ẤU GIẢ HẬU.

Lúc ăn uống, ngồi hay đi. Nhường người lớn, ta theo sau.

Dịch nghĩa: Bất luận lúc ăn uống, hoặc là ngồi hay đi. Chúng ta phải nhường cho người lớn trước, người trẻ đi theo sau.

TRƯỞNG HÔ NHÂN, TỨC ĐẠI KHIẾU. NHÂN BẤT TẠI, KỶ TỨC ĐÁO.

Người lớn gọi, giúp gọi dùm. Nếu không có, liền cho hay.

Dịch nghĩa:Khi bậc trưởng bối gọi người, chúng ta nghe được th́ phải lập tức đi gọi dùm. Nếu người không ở đó, th́ liền trở về báo cho họ biết, đợi xem bậc trưởng bối có sai bảo ǵ không, chúng ta phải hết ḷng giúp đở cho họ.

XƯNG TÔN TRƯỞNG, VẬT HÔ DANH. ĐỐI TÔN TRƯỞNG, VẬT KIẾN NĂNG.

Kính người lớn, không gọi tên. Trước người lớn, không khoe tài.
Dịch nghĩa:Y theo cổ lễ của Trung Quốc, cách xưng hô đối với bậc trưởng bối không được gọi tên của họ. Ở trước mặt bậc trưởng bối, không nên tự ḿnh khoe khoang tài năng.

LỘ NGỘ TRƯỞNG, TẬT XU ẤP. TRƯỞNG VÔ NGÔN, THOÁI CUNG LẬP.

Gặp người lớn, phải kính chào. Người chưa nói, đứng cung kính.
Dịch nghĩa: Chúng ta đang đi trên đường gặp bậc trưởng bối quen biết, th́ phải mau đến cung kính chào hỏi. Nếu trưởng bối không nói điều ǵ với chúng ta, th́ chúng ta lui đứng một bên cung kính để cho họ đi qua.

KỴ HẠ MĂ, THỪA HẠ XA. QUÁ DO ĐĂI, BÁ BỘ DƯ.

Liền xuống ngựa, phải xuống xe. Đến thăm hỏi, rồi mới đi.

Dịch nghĩa: Khi chúng ta đang cỡi ngựa đi trên đường, mà gặp bậc trưởng bối quen biết, chúng ta phải xuống ngựa đến cung kính chào hỏi. Nếu chúng ta đang ngồi trên xe ngựa, th́ phải dừng xe lại, xuống xe đến chào hỏi, sau đó mời họ lên xe, đưa họ muốn đến nơi nào. Chúng ta trên đường đi gặp bậc trưởng bối quen biết đang đi đến, chúng ta phải cung kính đứng một bên chờ. Đợi khi nào họ đi xa rồi th́ chúng ta mới có thể quay ḿnh đi.

TRƯỞNG GIẢ LẬP, ẤU VẬT TỌA. TRƯỞNG GIẢ TỌA, MẠNG NĂI TỌA.

Người lớn đứng, ta không ngồi. Người lớn ngồi, ta mới ngồi.
Dịch nghĩa: Khi bậc trưởng bối c̣n đang đứng, chúng ta không được ngồi xuống. Phải đợi sau khi họ ngồi xuống, họ bảo chúng ta ngồi th́ chúng ta mới ngồi.

TÔN TRƯỞNG TIỀN, THANH YẾU ĐÊ. ĐÊ BẤT VĂN, KHƯỚC PHI NGHI.

Khi nói chuyện, tiếng nhỏ nhẹ. Nếu quá nhỏ, th́ không rơ.
Dịch nghĩa: Khi chúng ta nói chuyện với bậc trưởng bối, lời nói phải nhỏ nhẹ. Nếu quá nhỏ th́ nghe không rơ, phải nói rơ ràng không lớn không nhỏ.

TIẾN TẤT XU, THOÁI TẤT TR̀. VẤN KHỞI ĐỐI, THỊ VẬT DI.

Khi gặp mặt, lúc rời khỏi. Đang trả lời, phải nh́n thẳng.
Dịch nghĩa: Khi đi gặp trưởng bối phải đi mau một tí, đến lúc cáo từ th́ phải chậm một tí lui ra. Khi trưởng bối có hỏi, chúng ta trả lời mắt phải nh́n thẳng vào trưởng bối.

SỰ CHƯ PHỤ, NHƯ SỰ PHỤ. SỰ CHƯ HUYNH, NHƯ SỰ HUYNH.

Kính chú bác, như cha mẹ. Anh em họ, như ruột thịt.
Dịch nghĩa: Chúng ta đới xử với chú bác của ḿnh, phải cung kính đối xử như cha mẹ của ḿnh vậy. Đối xử với anh em họ bên nội và bên ngoại, cũng như đối xử với anh em ruột của ḿnh vậy.