Lá�� Nghĩa Trong Ná��n �á��o �á��c Khá��ng Má��nh

[tieulacphong]

�ặt Lại Vấn �ề - Vai tr� của Lễ Nghĩa
http://www.catholic.org.tw/vntaiwan/thanhoc/mucluc.htm

Luận văn sau đ�y nhắm t�m hiểu vai tr� của của lễ nghĩa trong nền đạo đức Khổng Mạnh. Ch�ng t�i đặc biệt ch� � tới vai tr� của lễ nghĩa v� nhiều l� do, trong đ� c� một l� do rất quan trọng, đ� l� vai tr� của lễ nghĩa đ� h�a lẫn v�o trong huyết quản của người Việt. Qu� s�u đậm đến độ văn h�a, c�ch thẩm định gi� trị của người Việt kh�ng thể t�ch rời khỏi quan niệm lễ v� nghĩa. Nhưng cũng v� gốc rễ n� đ�m s�u gắn chặt v�o cuộc sống, n�n c�i lễ cũng l� một trở ngại khiến x� hội Việt kh�ng dễ tiến bộ. Sự qu� trọng nghi lễ đến độ n� lệ v�o h�nh thức của nghi m� qu�n đi tinh thần của lễ, đ� l�m x� hội đ�ng phương n�i chung, v� x� hội Việt n�i ri�ng tr� trệ. C�i t�nh nệ nghi thức kh�ng chỉ khiến con người viễn đ�ng thiếu suy tư v� thụ động, n� c�n b�p nghẹt t�nh cảm con người. V� đ�y l� c�i cớ khiến nh�m tr� thức theo T�y phương đ� kịch liệt đả ph� lễ nghĩa Nho gi�o. [1]

Luận văn của ch�ng t�i kh�ng chối bỏ c�ng lao của những người từng ph� n�i đắp s�ng, biến b�i biển th�nh ruộng d�u trong l�nh vực văn h�a, những bậc đại nho đ� từng g�y dựng nền văn h�a d�n tộc. Ch�ng t�i cũng kh�ng phủ định những đ�ng g�p của những người ph� b�nh Nho gi�o. Những vị sau đ� nh�n ra sự nguy hại của tinh thần lệ lễ, t�nh trạng chậm chạp v� qu� trọng h�nh thức v� sự thiếu suy tư v� qu� n� lệ v�o những lễ nghi, những tập tục. �i xa hơn, qua luận văn n�y, ch�ng t�i theo một c�i nh�n kh�ch quan, t�m c�ch đ�o s�u, t�m hiểu th�m tinh thần của lễ nghĩa. Tuy nhắm kh�i phục tinh thần lễ nghĩa, ch�ng t�i cũng � thức được c�i ma lực của lễ, v� do đ� c�ng l�c muốn ph� bỏ huyền thoại qu� lệ thuộc v�o nghi lễ m� những nh� hủ nho từng khư khư �m v�o. Qua c�ng việc kh�i phục lại c�i địa vị vốn c� của lễ nghĩa, luận văn n�y tiếp tục chương tr�nh đ�o bới lại c�i gi� trị của nền đạo nghĩa Việt m� ch�ng t�i đ� bắt đầu v�o những năm gần đ�y. [2] Luận văn gồm hai phần ch�nh: phần thứ nhất t�m hiểu chữ lễ trong văn bản của Nho học, đặc biệt trong Luận Ngữ, Mạnh Tử, Lễ K�, v� phần n�o đ� trong tư tưởng của Tu�n Tử; phần thứ hai đi xa hơn, nhắm khơi quật v� đ�o s�u tư tưởng Việt qua việc ph�n t�ch v� nhận định sự biến chuyển từ quan niệm lễ trong triết học Trung Hoa tới c�ch sống theo lễ trong cuộc sống của người Việt. Ch�ng t�i đặc biệt t�m hiểu sự li�n quan mật thiết giữa chữ lễ v� chữ nghĩa, một đặc điểm m� ta thấy �t c� (hay hiếm hoi) trong lối tư duy của người phương Bắc. Mạnh Tử đ� từng nhấn mạnh tới nh�n nghĩa, v� phần n�o đ� lễ nghĩa, [3] nhưng chỉ nơi Việt Nho, ch�ng ta mới thấy tầm quan trọng của nghĩa. [4] Nếu những nhận x�t của c�c học giả như cố Gi�o sư Trần ��nh Hượu, c�c Gi�o sư Trần Quốc Vượng v� Phan �ại Do�n tại �ại Học Khoa Học X� Hội Nh�n Văn H� Nội c� căn bản, th� đối với c�c nho gia Việt, v� ngay cả giới b�nh d�n Việt, lễ nghĩa mới thực l� quan trọng. Nếu chỉ c� lễ, tức chỉ c� h�nh thức, th� đ� chỉ l� t�nh chất b�n ngo�i, chứ chưa c� thể n�i l�n được c�i bản chất của lối sống của người Việt. Từ những nghi�n cứu n�y, ch�ng t�i muốn chứng minh, lễ m� thiếu nghĩa sẽ bị sa đọa v�o c�i hố trọng h�nh thức thiếu nội dung, nhưng nếu thiếu lễ, nghĩa trở l�n trống rỗng. N�i theo kiểu b�nh d�n, lễ l� c�i vỏ, trong khi đ�, nghĩa l� c�i ruột; v� n�i theo ng�n ngữ Aristotle, th� lễ l� m� thức (forma) v� nghĩa l� chất liệu (materia).



Ch� Th�ch:

[1] Tại Trung Hoa với Phong Tr�o Ngũ Tứ. Tại Việt Nam với phong tr�o cải c�ch của những nh� T�y học như Phạm Quỳnh, Nguyễn Văn Vĩnh, v� tiếp theo của nh�m Tự Lực Văn �o�n. Thực t�m m� x�t, những cuộc tấn c�ng v�o những gi� trị Nho gi�o của nh�m Tự Lực Văn �o�n nhắm v�o c�i tệ hại qu� trọng h�nh thức, qu� lệ thuộc v�o nghi lễ từ lối ăn mặc cho tới c�ch xưng h�, v� nhất l� sự r�ng buộc của cơ chế x� hội v� gia đ�nh dựa tr�n nghi lễ, kh�ng phải ho�n to�n v� l�. Mối nguy hiểm nơi họ l� th�i độ vơ đũa cả nắm, v� c�i bệnh qu�ng g� v� c�i �nh s�ng qu� mạnh của nền văn minh T�y phương, n�n đ�m theo T�y phương một c�ch rất ư v� thức. Họ chưa nhận ra được sự kh�c biệt giữa tinh thần của lễ với những h�nh thức của lễ. H�nh thức c� thể biến đổi, nhưng tinh thần "hưng ư thi, lập ư lễ, th�nh ư nhạc" của Khổng Tử kh�ng hề v� thời gian m� mất đi t�nh chất quan trọng của n�.

[2] Xin tham khảo Trần Văn �o�n, "The Concept of Dao-Yi in Viet-Nho" trong The Third International Conference on Confucianism in Vietnam (Cambridge, Mass.: Harvard Yenching Institute, 2002); Trần Văn �o�n, "Confucianism in Vietnam" trong Encyclopedia of Chinese Philosophy (London: Routledge, 2003); Trần Văn �o�n, The Idea of a Viet-Philosophy, vol. 1. The Formation of Vietnamese Confucianism (Washington, D.C.: The Council for Research in Values and Philosophy, 2003), cũng như Trần Văn �o�n, Việt Triết Luận Tập, Thượng Tập (Washington, D.C.: The Vietnam University Press, 2000), v� Trần Văn �o�n, Những Suy Tư về Khả Thể của Một Nền Thần Học Việt Nam (đương xuất bản).

[3] Tuy Mạnh Tử đ� nhận ra vai tr� của nghĩa, trong quan niệm nh�n nghĩa, nhưng một sự kiện bắt ta phải suy nghĩ, đ� l� người Trung Hoa phải đợi tới cả mấy trăm năm sau, mới thấy một số nho gia khai quật quan niệm của thầy. Ta biết sự gắn liền lễ v�o nghĩa xảy ra hơi muộn v�o thời Tống Minh. Theo Hồ Th�ch (Trung Quốc Triết Học Sử �ại Cương, Tập 1. ��i Bắc: Thương Vụ xbx, 1947, ctr. 137-8), th� nho gia thời Tống Minh hiểu lễ trong mạch văn của nghĩa, m� nghĩa ở đ�y mang t�nh chất "điều phải" v� "hợp l�". James Legge, nh� truyền gi�o người Anh, dịch giả Anh ngữ của bộ Tứ Thư Ngũ Kinh, tr�ch dẫn một đoạn trong tập s�ch Trọng Ni Ng�n Cố (của một nh� nho thời Tồng) về lễ như sau: "[Những quy luật của] lễ l� c�ch biểu tả mật thiết của nghĩa. Bất cứ h�nh vi lễ (nghi) n�o ph� hợp với nghĩa, đều c� thể được chấp nhận, ngay cả khi n� kh�ng từng thấy nơi những bậc th�nh hiền." Xin thk James Legge, The Li Ki or Collection of Treatises on The Rules of Propriety or Ceremonial Usages, 1985, 2 vols. T�i in trong Max Mueller ed., The Sacred Books of the East, Dehli: Motilal Banarsidass, 1966, p. 275). �oạn n�y ch�ng t�i tr�ch lại từ A. S. Cua, "Li: Rites or Propriety" trong The Encyclopedia of Chinese Philosophy, sđd., ctr. 370-385.

[4] Xin Tkh. Trần Văn �o�n, "The Concept of Dao-Yi in Viet-Nho", op. cit. Cũng xin tham khảo Trần ��nh Hượu, �ến Hiện �ại từ Truyền Thống (H� Nội: Văn H�a, 1996). Lần xuất bản thứ hai. Gi�o sư Phan �ại Do�n, m�n sinh của Gi�o sư Trần ��nh Hượu từng nhận định: "M�i trường x� hội Việt Nam c� kh�c n�n l� thuyết v� tư tưởng Nho gi�o từ Trung Quốc v� Việt Nam phải được "điều kiện h�a." C�c quan niệm hiếu, trung, nh�n, lễ (cốt l�i của Nho gi�o) khi v�o Việt Nam thường gắn liền với nghĩa. Theo ch�ng t�i, trong c�c quan hệ họ h�ng, l�ng x�, đất nước của người Việt đều x�y dựng tr�n quan niệm nghĩa, trước hết l� nghĩa. N�i c�ch kh�c, nghĩa l� điều kiện h�a của hiếu, của trung, của nh�n, của lễ. Người Việt Nam thường n�i hiếu nghĩa, trung nghĩa, nh�n nghĩa v� lễ nghĩa, v� dường như hiếu, trung, nh�n, lễ phải được hiểu v� ứng xử như l� nghĩa. C� người cho rằng ở Nhật Bản "trung" chiếm địa vị chủ đạo th� ở Việt Nam, theo ch�ng t�i "nghĩa" l� vị tr� quan trọng hơn, nổi trội hơn". Tr�ch từ Phan �ại Do�n, "Một Số �ặc �iểm Nho Gi�o ở Việt Nam", trong Tập san Khoa Học X� Hội Nh�n Văn (�ại Học Quốc Gia Tph HCM - �ại Học Khoa Học X� Hội Nh�n Văn), số 3, 1997, ctr.55-61, tr�ch từ tr. 58.



Trần Văn �o�n

�ại Học Quốc Gia ��i Loan

04. 10. 2003



eheheheh .. h�c h�c . ehehehehe