Lịch sử bí ẩn của sự chia cắt Giáo hội La Mã và Chính thống giáo

[Mặc Vũ]

Gi�o ho�ng Benedict XVI đến Istanbul lần n�y c� một nhiệm vụ quan trọng l� h�n gắn mối quan hệ giữa Gi�o hội La M� v� Ch�nh thống gi�o, vốn ng�y c�ng c�ch xa kể từ sau cuộc Đại ly gi�o lịch sử, c�ch đ�y gần 1.000 năm, v�o năm 1054 v� bị che phủ bởi những b� t�ch v� sương m� t�n gi�o.

Gi�o ho�ng Benedict XVI, người l�nh đạo tinh thần của Giat� gi�o thế giới, sẽ gặp Gi�o chủ Bartholomew - người c� vị tr� tương đương trong giới l�nh đạo nh� thờ Thi�n ch�a d�ng Ch�nh thống - tại Istanbul, Thổ Nhĩ kỳ

Quan hệ giữa Giat� gi�o v� Ch�nh thống gi�o đ� trở n�n nhạy cảm v� chất chứa xung đột do những sự kh�c biệt, thậm ch� trước cả khi hai hệ thống nh� thờ n�y chia rẽ nhau gần 1.000 năm truớc.

Với mong muốn h�n gắn mối quan hệ n�y, Gi�o ho�ng Benedict cũng đến thăm nh� thờ Haghia Sofia. Tuy nhi�n h�nh động n�y cũng mang sẵn trong n� những sự nhạy cảm.

Một biểu tượng bị đ�nh mất

X�y dựng n�n gần 1.500 năm trước bởi Ho�ng đế Justinian của đế chế Byzantine (Đ�ng La M�), nh� thờ Haghia Sofia cũng được biết đến dưới c�i t�n Holy Wisdom (Th�nh Tr�).

Những bộ tộc Thổ sau khi chiếm được v�ng đất n�y đ� biến nh� thờ n�y th�nh một th�nh đường Hồi gi�o v�o năm 1453, nh� thờ n�y đ� trở th�nh bảo t�ng v�o năm 1920.

Nh� thờ trở th�nh một trong những trung t�m g�y tranh c�i. Với nhiều người Ch�nh thống gi�o, n� vẫn tồn tại như một biểu tượng của l�ng ki�n t�n. C�n một v�i nh�m Hồi gi�o lại muốn biến n� trở th�nh một gi�o đường một lần nữa. Nếu Benedict XVI định đến cầu nguyện ở đ�y, kết quả c� thể l� một sự kiện g�y chấn động về mặt t�n gi�o.

Lịch sử của Istanbul, từng được biết đến dưới c�i t�n Constantinople - l� một minh chứng về lịch sử chinh chiến, những tiếng gươm khua của t�n gi�o, ch�nh trị v� c�c quyền lực bạo t�n.

Giat� gi�o v� Ch�nh thống gi�o l� hai mặt của Thi�n ch�a gi�o, h�nh th�nh dưới đế chế La M� sau những thăng trầm v�o thế kỷ thứ 4. Giat� gi�o ph�t triển mạnh mẽ ở ph�a T�y La M�, trong l�ng những d�n tộc n�i tiếng Latin trong khi Ch�nh thống gi�o lại c� ảnh hưởng tại ph�a Đ�ng - v�ng n�i tiếng Hy Lạp.

Qua nhiều thế kỷ, sự kh�c biệt về gi�o l� thần học, văn h�a v� ch�nh trị ng�y c�ng lớn cho đến khi 2 hệ thống nh� thờ n�y ch�nh thức t�ch rời v�o năm 1054. Năm 1204, những đạo qu�n Thập tự chinh Giat� bị đẩy khỏi Constantinople.

Cũng c� thể ch�nh từ sự ph�n r� n�y, lịch sử của Thi�n ch�a gi�o c�ng l�c c�ng ch�m trong sương m� của những b� t�ch, chiến tranh, hiện thực v� huyền thoại lẫn lộn

T�m kiếm sự h�a giải

Một trong những t�n điều v� th�nh kiến kh� vượt qua nhất hiện nay l� sự kh�ng thừa nhận của nh� thờ Ch�nh thống gi�o v� nh� thờ Kit� gi�o Vatican. Nhiều d�ng Ch�nh thống gi�o vẫn tiếp tục k�u gọi th�i độ chống Giat� tại c�c nước Ch�nh thống gi�o truyền thống như Hy Lạp v� Nga.

Cho d� đ� nỗ lực để thực hiện sự h�a giải v� thống nhất hơn, nhưng vẫn c�n rất nhiều trở ngại.

Một b�n l� vị thế của gi�o ho�ng - được những người theo đạo Giato nh�n nhận như người ph�n xử tối thượng về t�n điều đạo đức v� thần học.

B�n kia l� trong x�c t�n của c�c nh� thờ ch�nh thống gi�o, quyền uy từ 7 c�ng đồng đầu ti�n của nh� thờ - xuất thế lần cuối c�ng v�o năm 787 sau c�ng nguy�n, những luật lệ của họ kh�ng được thay đổi hay bổ sung.

Vẫn c�n cả những kh�c biệt trong quan niệm thuộc về bản chất của Đấng Ba ng�i, quan hệ giữa khoa học v� t�n điều, sự tồn tại của tội tổ t�ng.

Cũng c� thể l� sự bất đồng nảy sinh từ t�nh trạng căng thẳng giữa bản th�n c�c nh� thờ Ch�nh thống gi�o kh�c nhau trong việc ganh đua vị tr� số một hay v� một v�i đề xuất của Gi�o chủ của Constantinople c� thể dễ g�y tổn thương cho quan hệ của �ng với Gi�o hội Rome.

Ch�nh Thống gi�o Đ�ng phương (Eastern Orthodox - c�n được gọi l� Ch�nh Thống gi�o Hi Lạp v� Ch�nh Thống gi�o Nga) l� một d�ng Kit� gi�o đại diện đa số trong Kit� gi�o Đ�ng phương.

Ch�nh Thống gi�o tuy�n bố l� sự tiếp nối duy nhất của gi�o hội Kit� gi�o nguy�n thuỷ, xem ch�nh m�nh như Gi�o hội Duy nhất, Th�nh thiện, C�ng gi�o v� T�ng truyền để ph�n biệt với Kit� gi�o T�y phương (Giat�) đặt trung t�m tại Vatican.

Trong thi�n ni�n kỉ đầu của Kit� gi�o, Ch�nh Thống gi�o v� C�ng gi�o Vatican c�ng l� một gi�o hội, mặc d� c� một số kh�c biệt giữa đ�ng phương v� t�y phương. V�o thế kỉ thứ 11, sự kh�c biệt n�y dẫn đến cuộc Đại ly gi�o năm 1054, ph�n chia C�ng gi�o La M� khỏi Ch�nh Thống gi�o Đ�ng phương.

Kh�c biệt cơ bản nhất trong gi�o l� của Ch�nh thống gi�o v� C�ng gi�o La M� c� lẽ nằm trong sự ph�n biệt về Gi�o l� về Tội tổ t�ng truyền của Kit� gi�o La M�. Một số người cho rằng đ�y l� do ảnh hưởng của Th�nh Augustine. Hầu hết c�c Kit� hữu T�y phương sử dụng một bản sửa đổi của Kinh K�nh T�n Nicea v�, do đ�, họ tin rằng Đức Ch�a Th�nh Thần "xuất ph�t từ cả Đức Ch�a Cha lẫn Đức Ch�a Con".

Với c�c Kit� hữu Đ�ng phương, họ coi đ� l� dị gi�o v� họ d�ng nguy�n bản Kinh Tin K�nh của C�ng đồng Nicea, trong đ� Đức Ch�a Th�nh Thần được tin l� chỉ "xuất ph�t từ Đức Ch�a Cha". (Do vậy họ xưng l� Ch�nh thống - Orthodox).

T.T.V

Việt B�o