Liệu có tiến bộ về nhân quyền khi Chủ tịch nước ân xá hàng chục án tử hình?





Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng gần đây đồng ý ân giảm nhiều án tử hình xuống thành chung thân, tuy nhiên một số nhà hoạt động cho rằng đó vẫn chưa phải là bước tiến về nhân quyền ở Việt Nam.

Ngày 27/12/2023, ông Thưởng ký quyết định ân xá cho 18 tử tù. Hơn một tháng sau đó, ngày 6/2, năm bị án có đơn xin ân giảm gửi Chủ tịch nước được giảm xuống án chung thân, tuy nhiên, danh tính của những người này không được công bố.

Từ California (Hoa Kỳ), tiến sỹ Nguyễn Bá Tùng, Trưởng ban Điều hành của Mạng lưới Nhân quyền Việt Nam phát biểu với Đài Á Châu Tự Do (RFA) cho rằng, những hành động này chỉ để "làm đẹp hình ảnh của Việt Nam trên trường thế giới." Ông nói qua điện thoại hôm 9/2:

"Họ vẫn xử tử hình như một phương cách để dằn mặt, đồng thời đến cuối năm hoặc trong những dịp lễ họ cho Chủ tịch nhà nước cho ân xá để tạo ra bộ mặt nhân đạo trước thế giới. Các tổ chức nhân quyền thế giới sẽ thấy rõ điều đó.”

Việt Nam là một trong số những quốc gia áp dụng nhiều án tử hình nhất thế giới. Tuy đã bỏ bớt một số tội danh có thể đưa đến án tử hình, Bộ luật Hình sự Việt Nam hiện hành vẫn duy trì án tử hình cho 18 tội danh, trong đó nhiều nhất là những tội liên quan đến ma túy.

Theo báo cáo mới nhất của tổ chức Ân xá Quốc tế, Việt Nam đứng thứ tám trên bảng xếp hạng các nước tuyên án tử hình nhiều nhất trong năm 2022 với ít nhất 102 người bị kết án. Năm 2021, nước này đứng thứ bảy với 119 người.

Chỉ vài tuần trước khi ông Thưởng ký lệnh ân xá cho năm người, ngày 22/1, một toà án ở tỉnh Nghệ An đã kết án tử hình chín người trong một đường dây mua bán ma tuý.

Theo tiến sỹ Nguyễn Bá Tùng, việc áp dụng tử hình cho tội danh buôn bán ma tuý là rất hà khắc và chỉ có ba nước Singapore, Malaysia và Việt Nam làm như vậy.

Ông Nguyễn Văn Đài, người từng nhiều năm hành nghề luật sư ở Hà Nội, cho rằng vì kết tội nhiều người với mức án tử hình nên để tránh bị quốc tế chỉ trích, Nhà nước Việt Nam ân xá cho một số trường hợp. Ông nói với RFA:

“Hàng năm Việt Nam kết án hàng trăm án tử hình đối với các tội phạm như là buôn bán ma túy hay là giết người và nếu thực thi hết các án đã được tuyên thì con số sẽ rất lớn và chế độ sẽ bị cộng đồng quốc tế chỉ trích mạnh mẽ.

Cho nên họ lựa chọn những người có hành vi phạm tội nhẹ hơn một chút nhưng mà cũng đã bị kết án hình họ sẽ giảm đi. Ngoài ra, ở trong chế độ cộng sản Việt Nam có hiện tượng chạy án tử hình, nạn tham nhũng hối lộ trong ngành thi hành án cũng xảy ra.”

Theo ông Đài, việc Chủ tịch nước ân xá không phải là một hành động tiến bộ hay một sự cải thiện nhận thức về án tử hình.

“Sự tiến bộ phải tạo ra sự bình đẳng trong việc đặc xá hay giảm án cho tất cả những tù nhân chính trị, cũng như thường phạm thì lúc đó chúng ta mới coi đó là một tiến bộ.

Tuy nhiên, trong Luật Thi hành án hình sự của Việt Nam, không áp dụng đặc xá hay đại xá cho những người mà họ gọi là vi phạm an ninh quốc gia. Điều này đã tạo ra sự bất bình đẳng rồi, và do vậy tôi không coi hành động ân xá là tiến bộ.”

Trong năm 2022, Việt Nam đã ân giảm án tử hình cho tổng cộng 31 người bao gồm bốn người nước ngoài.

Tuy nhiên, năm 2023, Việt Nam vẫn thi hành án tử hình với tử tù Lê Văn Mạnh, người đã kêu oan suốt 18 năm, bất chấp những phản đối của giới luật sư và lời kêu gọi không thi hành từ nhiều tổ chức quốc tế và chính phủ nhiều quốc gia.

Hiện vẫn còn hai tử tù khác đang kêu oan nhiều năm chưa được ân giảm là Nguyễn Văn Chưởng và Hồ Duy Hải. Tuy nhiên, họ không có cơ hội được Chủ tịch nước xem xét ân xá.

Ông Nguyễn Trường Chinh, bố của tử tù Nguyễn Văn Chưởng, cho RFA biết cũng như trong nhiều dịp ân xá gần đây, hai người này không có tên trong danh sách những người được ân xá dịp tết Nguyên đán Giáp Thìn. Ông nói:

“Nguyễn Văn Chưởng và Hồ Duy Hải đều không xin ân giảm án vì họ có phạm tội đâu mà xin!”

Theo luật pháp Việt Nam hiện hành, để có cơ hội được Chủ tịch nước ân xá, trong thời hạn bảy ngày kể từ ngày bản án có hiệu lực pháp luật, người bị kết án phải gửi đơn xin ân giảm lên người đứng đầu Nhà nước.

Ông Đài cho rằng nếu chế độ độc đảng và bản thân ông Chủ tịch nước tự nhận rằng có tiến bộ về nhân quyền, hãy hành động bằng cách trả tự do cho các tù nhân lương tâm và tù nhân chính trị trong năm 2024 để họ đoàn tụ với gia đình.

Theo tổ chức Theo dõi Nhân quyền (HRW), Việt Nam hiện đang giam giữ hơn 150 tù nhân chính trị. Chính quyền luôn phủ nhận việc giam giữ tù nhân lương tâm, nói rằng họ chỉ bỏ tù những người vi phạm pháp luật.



RFA