40 Gương Thành Công

[anbinh]

40 Gương Thành Công

Dale Carnegie
Nguyễn Hiến Lê dịch


Gương 001

Somerset Maugham

Theo bạn, kịch nào có giá trị nhất từ trước? Có lần, các nhà phê bình nổi danh về kịch đã bầu kín ở Nữu Ước để lựa lấy mười kịch có giá trị nhất thì kịch Hamlet đứng đầu sổ. Kịch đó viết cách đây trên ba trăm năm. Rồi kịch thứ nhì không phải là kịch Macbeth, hoặc kịch Vua Lear, kịch Nhà buôn ở Venice, mà là kịch Mưa. Vâng, kịch Mưa, một kịch diễn sự chiến đấu dông tố giữa Tình dục và Tôn giáo, một kịch soạn theo một chuyện ngắn của Somerset Maugham.

Kịch Mưa đã đem lại cho Maugham bốn chục ngàn Anh Kim, mà ông không mất chút công nào để soạn nó.

Việc xảy ra như vầy: Ông viết môt truyện ngắn nhan đề là Sadie Thomson. Viết xong, ông chẳng nhớ gì tới nó nữa. Nhưng một đêm John Colton lại chơi nhà ông, và Colton muốn có cái gì đọc để vỗ giấc ngủ, Maugham bèn đưa cho Colton ấn cảo truyện đó.

Colton say mê đọc, kích thích lạ lùng. Ông nhẩy xuống sàn đi đi lại lại, tưởng tượng ra như thấy truyện đã diễn thành kịch, một kịch sau này sẽ bất hủ.

Sáng hôm sau, ông chạy tìm Somerset Maugham, bảo:"Truyện này viết thành một kịch hay được. Tôi đã nghĩ về nó suốt đêm hôm qua. Báo đời! Biểu cho người ta đọc cái gì để dễ ngủ, mà làm cho người ta không chợp mắt lấy được một phút!".

Nhưng Maugham vẫn thản nhiên đáp:

- Viết thành kịch ư? Một kịch bệnh hoạn thì được. Rồi đem diễn được trong sáu tuần lễ. Không đáng để ý tới. Thôi đi.

Và chính kịch mà ông không thèm để ý tới đó đã đem lại cho ông bốn chục ngàn Anh Kim.

Kịch viết xong, nhiều gánh hát từ chối. Họ tin chắc rằng sẽ thất bại. Chỉ có Sam Harris chịu nhận. Ông sở dĩ nhận là có ý cho một đào trẻ tên là Jeanne Eagels đóng. Nhưng người quản lý gánh hát không chịu, muốn lựa một đào có danh hơn.

Rốt cuộc, Jeanne Eagels cũng được đóng và nàng thành công. Kịch diễn bốn năm rưỡi một lần, lần nào cũng có nàng và lần nào rạp cũng đông nghẹt.

Somerset Maugham đã viết nhiều tiểu thuyết có danh như Of Human Bondage, The Moon and Six-pence và The Painted Veil, khoảng hai chục kịch hay. Nhưng chính kịch trứ danh nhất của ông thì, ông lại không viết.

Bây giờ nhiều người coi ông là một thiên tài, nhưng hồi mới bắt đầu viết, ông thất bại luôn mười một năm. Nhà văn đã kiếm được hai trăm ngàn Anh kim đó, trong mười một năm ấy chỉ kiếm được mỗi một Anh kim.

Nhiều lúc đói, ông muốn xin một chân trong tòa soạn một nhà báo nào đó để có một số tiền nhất định mỗi tháng, nhưng không ai nhận ông cả. Ông bảo: "Kiếm không được việc tôi đành phải tiếp tục viết như vậy". Lúc đó ông đã đậu bằng cấp y khoa bác sĩ, họ thôi thúc ông bỏ truyện ngắn, truyện dài đi mà làm thuốc ra toa cho tấm thân đỡ cơ cực. Nhưng không có gì làm ông thay đổi quyết định sắt đá của ông là lưu danh lại trên những trang Văn học sử Anh.

Bod Ripley, nổi danh về cuốn Believe it or not, có lần bảo tôi:"Một người có thể làm việc như mọi không ai biết đến, trong mười năm rồi nổi danh trong mười phút". Lời đúng với Ripley và cả với Maugham.

Lần đầu tiên Somerset Maugham được nổi danh là do một ngẫu nhiên. Một kịch nào đó thất bại và ông bầu một gánh hát kiếm một kịch bản khác để thay. Chủ ý ông chưa muốn kiếm một kịch được hoan nghênh, chỉ muốn kiếm một kịch cũ cũ nào đó diễn đỡ, đợi ngày gặp được một kịch có chân giá trị. Vậy ông tìm bậy trong tủ của ông, xem ra may được một kịch nào chăng, và rút ra một kịch của Somerset Maugham, nhan đề là Lady Frederick. Kịch đó ông nhét vào tủ đã mấy năm rồi, nhớ đã đọc qua, và biết là chẳng hay ho gì, nhưng diễn tạm được ít tuần. Ông bèn cho diễn. Và phép mầu đã hiện ra. Kịch Lady Frederick thành công rực rỡ. Khắp thành phố London, ai cũng nói tới. Từ hồi Oscar Wilde tới nay, chưa có kịch gia nào làm cho người Anh vui thích như vậy.

Tức thì hết thẩy các ông bầu hát ở Luân Đôn tranh nhau xin kịch của Somerset Maugham. Ông lục lọi các vở kịch cũ trong tủ ra, và chỉ trong vài tuần, ba kịch của ông được đem diễn trong những rạp lớn.

Tiền tác giả chảy vô như suối. Các nhà xuất bản lăn xả vô xin ký giao kèo với vị thiên tài mới xuất hiện đó. Giấy mời của các hội bay tới như mưa, và sau mười năm sống trong bóng tối, Somerset Maugham bỗng được hoan nghênh trong các phòng khách sang trọng nhất.

Ông nói với tôi rằng không khi nào ông làm việc quá một giờ trưa, vì buổi chiều, óc ông như đặc lại. Ông viết dưới một mái hiên trên từng thượng biệt thự của ông ở Nice. Luôn luôn ông hút ống điếu và đọc sách triết lý khoảng một giờ rồi mới bắt đầu viết. Khi quân Đức chiếm nước Pháp, ông qua Nam Caroline viết trong một đồn điền.

--------------------------
Nguồn: VietShare.com

[anbinh]

Gương 011

Đề Đốc C. W. Nimitz

Đề đốc Chester W. Nimitz đã là tư lệnh của hạm đội lớn nhất thế giới từ trước đêán nay, là vị tổng tư lệnh khu vực Thái Bình Dương, một khu vực lớn gần bằng hai mươi lần nước Hoa Kỳ, một đại dương rộng hơn cả Nam Mỹ, Bắc Mỹ, Âu Châu, Á Châu, Phi Châu và Úc Châu gồm lại. Ông thắng ở Midway một trận thủy chiến lớn nhất trong lịch sử, mà khi ông lãnh chức chỉ huy hạm đội Thái Bình Dương, hồi cuối năm 1941, hai mươi bốn ngày sau trận Trân Châu cảng, ông phải đương đầu với một tình hình cực kỳ thê thảm: Hoa Kỳ mới thua một trận thủy chiến tai hại nhất trong lịch sử của họ.

Ngày mùng bảy tháng chạp năm 1941, buổi sáng, lúc tám giờ thiếu năm, hạm đội Thái Bình Dương của Hoa Kỳ có tám chiếc thiết giáp hạm. Hai giờ sau, năm chiếc đã nằm dưới đáy biển Trân Châu cảng vì trúng bom Nhật. Trong số đó có chiếc Arizona, hồi trước treo cờ hiệu của Đề đốc. Ba chiếc còn lại bị hư nặng, phải đem về sửa chữa ở Hoa Kỳ. Thực là một tai họa nặng nề. Người Hoa Kỳ biết vậy. Mà người Nhật cũng biết vậy.

Người Nhật biết rằng hạm đội Hoa Kỳ thiếu chiến hạm, thiếu phi cơ, thiếu đại bác phòng không, thiếu tiềm thủy đĩnh, thiếu khí giới, thiếu mọi thứ quân nhu. Nếu họ biết rằng Hoa Kỳ chỉ còn một trăm bảy mươi sáu phi cơ chiến đấu để che chở cả khu vực mênh mông là Thái Bình Dương thì họ còn ngạc nhiên hơn nữa. Mà ai cũng biết rằng quân Nhật sẽ đánh nữa, đánh mạnh và mau, trong khi Hoa Kỳ còn yếu.

Trong những điều kiện đó, Tổng thống Roosevelt biết rằng muốn thắng quân Nhật thì trước hết phải gửi tới Trân Châu cảng một vị tư lệnh có đủ tài ba. Và ông lựa Đề đốc Chester W. Nimitz.

Đề đốc đi từ Hoa Thịnh Đốn qua Trân Châu cảng phải mạo hiểm, lén lút như một nhân vật trong truyện phiêu lưu hoặc trinh thám. Ông đem theo những tài liệu bí mật của chính phủ về những tổn thất của hạm đội do quân Nhật gây ra. Chính phủ biết rằng đội do thám Nhật muốn nắm được những tài liệu đó, và nếu có thể được, giết Đề đốc Nimitz để cướp lấy. Vì vậy, muốn cho không ai nhận được ra mình. Đề đốc phải đổi tên là Wainwright, bận đồ thường, đi từ Hoa Thịnh Đốn tới California, ông chứa tài liệu bí mật bằng túi may vải bố của vợ, cho người ta khỏi để ý tới.

Tại sao Tổng thống Roosevelt đã lựa ông trong số những thủy sư khác để giao trách nhiệm lớn lao đó? Về tuổi tác, ông còn kém hai mươi tám thủy sư khác, mà ông nhảy lên chức vị trên họ, chỉ huy chẳng riêng gì hạm đội Thái Bình Dương mà luôn cả khu vực Thái Bình Dương. Ông được uy quyền mênh mông như vậy, phần lớn là nhờ ông có bốn đức hơn người.

Trước hết ông nhiều kinh nghiệm và hiểu rộng về thủy quân. Ít năm sau khi ở Hàn lâm viện Thủy quân ra, ông xin được bổ dụng trong một chiến hạm. Nhưng trái hẳn với ý muốn, ông bị đưa tới một tiềm thủy đĩnh, trong đó hơi ở máy đưa ra muốn nghẹt thở.

Mặc dầu đời sống trong tiềm thủy đĩnh cực khổ và nguy hiểm, ông cũng hăng hái yêu nghề vì ông biết rằng tiềm thủy đĩnh sau này ảnh hưởng rất sâu xa tới thuật thủy chiến. Nhờ vậy năm 1913, mới hai mươi bảy tuổi ông đã được làm tư lệnh đội tiềm thủy đĩnh Hoa Kỳ ở Đại Tây Dương và trong đại chiến thứ nhất, ông phụng sự quốc gia với chức đó. Sau này, ông xây cất và chỉ huy một căn cứ tiềm thủy quân ở Trân Châu cảng.

Rồi ông học được nhiều kinh nghiệm về mọi hoạt động của thủy quân, ai cũng trọng ông vì tài và sức hiểu biết của ông. Hồi mới vô nghề, có lần ông chỉ huy một khu trục cũ. Chiếc tàu thình lình di nước. Nước vô nhiều quá, bơm ra không kịp. Viên kỹ sư coi máy hốt hoảng hướng lên boong tàu, hỏi lớn tiếng:"Thưa, tàu muốn chìm, tôi phải làm sau đây?".

Từ trên boong tàu, ông đáp:"Lật cuốn Engineering Manual của Barton, trang 84, mà coi sẽ thấy phải làm gì trong trường hợp như vậy". Viên kỹ sư nghe theo và cứu được chiếc tàu.

Đức thứ nhì của Đề đốc Nimitz là ông hăng hái muốn biết tất cả các loại tàu. Ông nói:"Tôi thích tất cả các chức vụ của tôi, sở dĩ vậy là vì tôi muốn hiểu rõ bất kỳ một hoạt động nào?".

Đức thứ ba của Đề đốc là tài điều khiển người. Ông rộng rãi khi khen, thưởng. Trong thủy quân không ai được trọng và mến như ông.

Foster Hailey đã sống hai năm trên Thái Bình Dương, đã nói chuyện với cả ngàn sĩ quan thủy quân và đã viết một bài báo trên Times ở Nữu Ước nói rằng không hề nghe một người nào chỉ trích Nimitz.

Đức thứ tư của Nimitz là đức bình tĩnh trong những lúc nguy kịch. Coi cách ông chỉ huy ở Trân châu cảng cũng đủ biết.

Khi ông mới tới đó, các sĩ quan lục quân và thủy quân, lo lắng, vội vàng chạy lại phòng giấy của ông, và phần đông khi ở phòng giấy ra đều vui vẻ, tự tin trở lại. Có lần các nhà báo, bị kích thích quá, nóng nảy hỏi ông về những chương trình tác chiến sau này, ông đáp:"Để trả lời những câu hỏi đó, tôi nghĩ, không còn gì hơn là mượn một câu tục ngữ của dân bản xứ ở Hạ Uy Di này, câu "Hoo mana wahui" Câu đó nghĩa là: "Thời gian sẽ thu xếp mọi việc".

Thực vậy, thời gian đã thu xếp mọi việc, bạn hỏi người Nhật thì biết.

(...) Đề đốc Nimitz luôn luôn có lễ độ. Sau khi đánh tan nát hạm đội Nhật trong trận Midway, ông bay về bờ biển phía Tây Hoa Kỳ để hội nghị với Đề đốc Ernest J. King. Khi phi thuyền của ông hạ cánh, thì một tai nạn làm ông suýt chết. Một khúc gỗ lớn trôi, đâm bể bụng phi thuyền, rồi cắm vào mũi nó, làm nó lùi lại phía sau. Viên phi công phụ bị tử thương. Đề đốc bị vài vết bầm và bị trật xương. Người ta đưa những người sống sót lên bờ, trong khi ấy, ông đứng ở mũi thuyền. Ông ướt đẫm. Người chèo thuyền mới đầu vô ý không nhận ra ông, bèn la lớn, bảo ông:" Ê, chú kia, ngồi xuống!" Và viên tổng tư lệnh hạm đội Thái Bình Dương vui vẻ vâng lời. Người chèo thuyền ngó lại kỹ. Mắt anh ta trố ra. Tim anh ta muốn ngưng đập. Anh ta bắt đầu xin lỗi và lắp bắp, không nên tiếng. Đề đốc mỉm cười:"Chú cứ làm phận sự của chú. Chú có lỗi gì đâu?".

Mỗi buổi sáng, ông đi bộ một giờ trước khi điểm tâm, mỗi tuần ông lội bộ hai cây số, chơi quần vợt, mỗi sáng ông tập bắn mười hai phát súng sáu để luôn luôn được thuần tay.

Ông biết cách nghỉ ngơi hoàn toàn nên mới làm được những trách nhiệm mà người thường không sao gánh nỗi. Mỗi buổi trưa, ông tắm nắng một lúc.

Đêm mà nhà hàng Breaker ở Waikiki được biến đổi thành một trung tâm tiếp các người đầu quân, người ta chụp hình Đề đốc đầu bạc khiêu vũ với một thiếu nữ má hồng. Bộ thủy quân thích tấm hình đó, muốn đưa lên báo để quảng cáo, nhưng ông già khôn ngoan nắm ngay tấm hình đầu tiên, gởi máy bay về cho bà vợ, để người khác không kịp đưa bà coi trước. Ông già đã giỏi chiến thuật mà cũng giỏi tâm lý nữa!

(...) Năm 1905, khi ông ở trường Annapolis ra, trong cuốn sổ mỗi năm của trường, ghi về ông như vầy:"Một người vui vẻ về dĩ vãng và tin tưởng ở tương lai". Theo tôi, không lời nhận xét nào đúng hơn lời đó.

[anbinh]

Gương 012

Sinclair Lewis

Tôi gặp Sinclair Lewis lần đầu cách đây cũng hơi lâu. Hồi đó, ông ấy, tôi và năm sáu người bạn nữa thường mướn một tàu nhỏ chạy máy ở Free Post (Long Island) rồi cho mở máy chạy xình xịch tới một nơi cách xa ít cây số để câu cá thu. Tôi phục ông ta sát đất vì ông ta không bao giờ say sóng. Hễ biển động, sóng nổi là tôi phải chui xuống khoang tàu liền, còn ông vẫn thản nhiên ngồi câu, trơ trơ như một người ngư phủ trên bức họa.

Bây giờ tôi cũng phục ông sát đất nữa, nhưng không phải vì tài ngồi câu cá khi biển động (tài đó, nay tôi cũng đã tập được rồi) mà vì tài ông tuôn lên giấy những truyện rất hay, thao thao bất tuyệt. Và nếu bạn không phục ông, thì xin bạn cứ thử đi!

Sinclair Lewis đã nhắm trúng đích lần đầu vào năm 1920. Trước năm đó, ông đã viết được sáu cuốn mà không gây được tiếng vang nào trên văn đàn. Tiểu thuyết thứ bảy của ông là Main Street tung ra đời như cơn giông. Các hội phụ nữ mạt sát nó, các nhà thuyết pháp tố cáo nó, các tờ báo chỉ trích nó. Nó gây một cuộc bút chiến thực sự ở Châu Mỹ, và những tiếng vang của nó truyền ra sáu ngàn cây số.

Tiểu thuyết đó làm cho ông thành một minh tinh bậc nhất trên văn đàn.

Và nhà phê bình bảo: "Cuốn đó hay thật, nhưng anh chàng láu cá đó không viết được cuốn thứ nhì như vậy đâu". Không viết được cuốn thứ nhì nữa?

Thật sự thì anh chàng trai trẻ ở Sank Centre, xứ Minnesota đó, từ hồi ấy đã "tung" ra nữa tá tiểu thuyết vào hạng bán chạy nhất. Nhưng tôi đã nói sai, ông không "tung" tiểu thuyết ra đâu. Ông cặm cụi viết nó, sửa đi sửa lại hoài.

Ông thảo một cái đại cương là sáu vạn tiếng, tức khoảng 250 trang giấy như trang này, cho cuốn Arrowsmith của ông nghĩa là mới có cái đại cương mà tiểu thuyết đó đã dài gấp rưỡi những tiểu thuyết trung bình rồi. Có lần ông bỏ ra mười hai tháng để viết một tiểu thuyết về tư bản và lao động, viết xong ông xé hết liệng vào sọt rác.

Ông viết truyện Main Street ba lần. Ông đã mất đúng mười bảy năm mới hoàn thành nó.

Một lần ông bảo tôi rằng nếu ông không viết văn thì ông sẽ dạy tiếng Hy Lạp hay khoa triết lý ở trường đại học Oxford, hoặc vô rừng sâu sống đời một bác tiều phu.

Ông thích mỗi năm sống sáu tháng ở Nữu Ước, và sáu tháng ở một nơi cô tịch trong dãy núi Vermont. Ông có một cái trại trồng cây đường, ông trồng rau lấy để ăn. Và chỉ khi nào ông cần hớt tóc thì ông mới ra chợ.

Tôi hỏi ông: "Được nổi danh như vậy, anh thích không?". Ông đáp:"Bực lắm, anh ơi". Ông bảo nếu phải đáp hết thảy những bức thư người ta gửi tới cho ông, thì không bao giờ còn có thể viết thêm được một cuốn nào nữa, chẳng những vậy, mà không còn cả thì giờ để ngủ. Cho nên ông liệng hầu hết những thư đó vào lò lửa rồi nhìn chúng cháy.

Ông ghét những kẻ đi "săn" chữ ký, ít khi đi ăn cơm khách, và lánh cả những tiệc trà của nhóm văn nhân.

Khi tôi gợi chuyện, hỏi ông về những chiến đấu đầu tiên của ông, ông nói:"Ôi, tôi não lòng khi nghe các ông nhà văn luôn luôn nói về những chiến đấu đầu tiên của mình. Cái tai hại của phần đông các ông ấy là không có dịp chiến đấu nhiều. Họ vào nghề có khó nhọc gì hơn các ông nha sĩ, nha y, luật sư trẻ tuổi đâu mà họ lại hay nói về quãng đời khó khăn họ đã trãi qua".

Tôi bèn nhắc lại cái hồi ông dậy sớm hai giờ trước bữa điểm tâm, xuống bếp đun nước pha cà phê rồi viết ngay ở trong bếp. Tôi nhắc cho ông rằng có lần ông đã phải đi vay ba chục đồng Anh kim, phải làm bếp lấy, luôn sáu tháng viết ngày viết đêm, mà viết xong đem bán chỉ có nửa Anh kim. Nhưng ông bảo như vậy có khó nhọc gì đâu, chẳng qua ông chỉ học cái nghề của ông thôi, mà nghĩ lại, không có thời nào ông vui sướng bằng thời đó.

Tôi hỏi tác phẩm ông đã bán được bao nhiêu cuốn rồi, ông đáp không biết. Tôi xin được biết một số phỏng chừng. Ông đáp: "Thực tình, tôi không biết chút xíu gì việc đó".

Tôi hỏi cuốn Main Street đem cho ông được bao nhiêu tiền. Ông cũng chịu, không đáp được vì ông không bận tâm về vấn đề tiền bạc, nhờ một luật sư lo hết cho ông rồi, mà ông cũng chẳng cần biết kiếm được bao nhiêu tiền nữa.

Ông đã trải qua mọi cảnh ngộ. Thân phụ ông là một y sĩ ở miền quê Minnesota và khi đi mổ xẻ bệnh nhân, thường dắt ông theo để ông phụ lực, chụp thuốc mê giúp. Có lần ông làm việc trong chiếc tàu chở gia súc trên Đại Tây Dương, có lần ông xuống xứ Panama để tìm việc làm. Ông đã làm thơ cho trẻ em đọc, đã bán cốt truyện cho Jach London, đã giúp việc trong tòa soạn một tờ báo cho người điếc.

Tôi hỏi ông:

- Anh bị ba tờ báo mà anh giúp việc đầu tiên đuổi anh ra, phải không?

Ông đáp:

- Sai. Bốn tờ đã đuổi tôi ra, chứ không phải ba.

Một hôm, có người kêu điện thoại, gọi lơ lớ nhhư người Thụy Điển cho ông hay rằng ông được phần thưởng Nobel về văn chương. Ông quen nhiều người Thụy Điển ở Minnesota, và tưởng có ông bạn tác quái nào, giả giọng lơ lớ để đùa cợt ông, và ông bắt đầu nói đùa lại.

Nhưng ít phút sau, ông chưng hửng ra khi biết rằng tin đó đúng, rằng quả thực ông đã được phần thưởng lớn nhất trên văn đàn thế giới!

[anbinh]

Gương 013

Đại Tướng George Marshall

Quân nhân số một của quân đội Hoa Kỳ trong đại chiến vừa rồi là đại tướng George C. Marshall, tổng tham mưu trưởng.

Con người quan trọng bậc nhất đó ra sao? Thưa bạn theo tướng J. Franklin Bell, cựu tham mưu trưởng, người cộng tác với ông ở Phi Luật Tân thì ông là thiên tài bậc nhất của Châu Mỹ về võ bị từ hồi Stonewall Jackson tới nay.

Được so sánh với Stonewall Jackson không phải là một vinh dự tầm thường đâu. Trong hồi nội chiến Jackson là nhân vật quan trọng được cả phương Nam sùng bái. Tổng thống Abraham Lincoln van vái Thượng đế cho ông một người chỉ huy quân đội phương Bắc có tài như Jackson. Trận mà Jackson điều khiển trong thung lũng Shenadoad ở Virginie hiện nay còn được đem ra dạy trong các trường võ bị châu Âu và được coi là một trong những thắng trận rực rỡ nhất cổ kim.

Tướng Pershing, người cầm đầu quân đội Hoa Kỳ trong đại chiến thứ nhất, tuyên bố rằng tướng Marshall là sĩ quan có giá trị nhất của Hoa Kỳ năm 1918, giao cho Marshall chỉ huy những cuộc hành quân của đại đội thứ nhất, và lãnh nhiệm vụ đó, Marshall đã giải được một cách vẻ vang một vấn đề khó khăn nhất về chiến thuật:

"Tướng Pershing muốn dời đổi trên năm trăm ngàn người, ba ngàn đại bác, bốn chục ngàn tấn quân nhu và ba mươi bốn quân y viện từ Saint Michel tới Argonne. Điều đó là phải di chuyển một cách bí mật để tụi do thám và phi cơ địch khỏi biết. Mà tướng Marshall làm được. Trong hai tuần lễ ông cho quân đội đi băng đồng ban đêm. Quân Đức không nghi ngờ gì cả cho tới khi nửa triệu quân Mỹ đục thủng mặt trận Meuse-Argonne giúp cho đồng minh chiến thắng. Thực hợp lời Abraham Lincoln đã nói trước kia:"Tất cả những hành quân đó đều nhờ thiên tài của mỗi một người".

Tướng Marshall chủ trương sự tôn trọng kỷ luật nhưng bài xích tính vênh váo tàn nhẫn của một số sĩ quan mọi thời.

Khi ông lên chức Tham mưu trưởng, ông làm một cuộc điều tra không tiền trong lịch sử quân đội Hoa Kỳ. Ông gửi đi một bản kê một trăm mười tám câu hỏi cho ba ngàn lính, bảo họ cứ thành thật đáp, mà giấu tên.

Chẳng hạn:

- Anh có yêu sĩ quan của anh không?

- Nếu có thì anh cho biết tại sao?

- Nếu không thì cũng cho biết tại sao.

- Chúng tôi phải làm cách nào cho các anh thành những binh sĩ giỏi nhất?

- Chúng tôi phải làm cách nào cho quân đội thành một quân đội giỏi nhất?

Cách đó mới mẻ quá đến nổi một số người ngạc nhiên, còn một số khác chế nhạo, khinh bỉ. Nhưng kết quả mỹ mãn. Sự huấn luyện thành ra có tính nhân đạo hơn, và người ta khuyến khích quân lính có sáng kiến hơn. Phương pháp mới đó ảnh hưởng tới khắp các mặt trận.

Tôi chưa được hân hạnh nói chuyện với đại tướng Marshall nhưng đã tiếp chuyện phu nhân. Bà bảo cứ xét bề ngoài cũng thấy ông sanh ra để làm lính, hồi nhỏ còn bận quần cụt mà ông cũng bày trận để chơi, tập cho trẻ hàng xóm diễn binh, cưỡi trên một cây gậy làm ngựa và tấn công lẫn nhau.

Ông muốn vô trường võ bị West-Point nhưng không được vì thân phụ ông là một nggười theo phe dân chủ ở phương Nam, trong một lãnh địa Cộng hòa ở Pennsylvanie. Thành thử ông đành ghi tên vào trường võ bị Virginie ở Lexinton, tại đó ông được bạn bè kính mến nhất.

Ông có tinh thần thể thao, không chịu khai tên một người bạn đã muốn ăn hiếp ông, đã suýt làm ông mất mạng trong một cuộc ẩu đả. Thanh niên đó đâm ông bằng gươm, không cố ý làm ông bị thương nặng. Ông nhất định giấu tên người đó. Tất cả bạn bè ông đều tung nón bê rê lên trời, la lớn: "Hoan hô Marshall! Thằng tướng đó can trường! Nó biết chịu đựng!".

George Marshall đá banh rất tài, làm bạn học phải phục. Trong ba năm đầu, ông cho rằng không có đủ thời giờ chơi môn đó, nhưng đến năm cuối cùng, ông chỉ nghiên cứu thuật chơi trong vài tuần mà bỏ xa các bạn khác trong đội banh của trường.


1 2
40 Gương Thành Công Nguyên Tác: Dale Carnegie


Mặc dầu ông nhẹ cân, mà ông áp đảo tất cả đối phương và được lựa vào hội tuyển của phương Nam, thật là một vinh dự lớn cho trường.

Bạn thử nghĩ như vậy có phải là một phép màu không vì mới cách đó mấy tuần, ông chưa hề đụng tới trái banh. Tôi cho rằng trọn lịch sử túc cầu, chưa ai làm được kỳ công như vậy.

Những kết quả của ông ở trường võ bị Virginie và tài chỉ huy của ông đưa ông lên chức đại úy, chức cao nhất dành cho sinh viên và cũng là danh vọng lớn nhất của trường.

Giữ chức tham mưu trưởng một đạo quân lớn nhất trong lịch sử Hoa Kỳ, đại tướng Marshall phải làm biết bao công việc, lãnh những trách nhiệm lớn lao mà hạng trung nhân tất phải qụy xuống, chứ không sao gánh nổi. Vậy mà ông không bao giờ có vẻ gấp rút lo âu. Tôi hỏi bà Marshall về bí quyết của ông. Bà kể bảy bí quyết nhờ nó ông làm việc nhiều không tưởng tượng được mà không mệt mỏi về thần kinh lẫn thể chất.

Bí quyết thứ nhất là không bao giờ đọc những bản phúc trình lôi thôi mà chỉ đọc những bản gọn gàng tóm tắt.

Bí quyết thứ nhì là ông tập đọc mau, tập trung hết tư tưởng vào một vấn đề mà quyết định mau lẹ. Khi ông ở sở ra, mà tối đó phải hội họp ông thường nằm nghỉ, đọc sách một chút rồi đứng dậy đi thay y phục chỉ trong bốn phút thôi, không hơn một phút.

Bí quyết thứ ba là khi ông đã quyết định một điều gì về quân sự rồi thì không phí thì giờ và tinh lực để đắn đo lý lẽ nữa mà chú ý vào sự thực hành quyết định đó.

Bí quyết thứ tư là ông biết rộng và sâu về những vấn đề quân sự. Vào trong phòng của ông, không bao giờ thấy những cây ghim đầu sơn màu cắm trên các bản đồ. Đại tướng thuộc lòng mỗi sư đoàn hiện ở đâu và có nhiệm vụ gì.

Bí quyết thứ năm: ông bắt đầu làm việc mỗi ngày rất sớm. Ông điểm tâm hồi bảy giờ để bảy giờ rưỡi đã có mặt ở phòng giấy. Có lần ông nói:

- Sau ba giờ chiều thì không một ai có một ý gì mới mẻ nữa.

Bí quyết thứ sáu: bữa trưa ông ngủ một giấc ngắn để lấy lại sức. Cũng như Winston Churchill, ông nằm dài ra, nghỉ ngơi trước khi mệt nhọc. Ông đi bộ về nhà ăn bữa trưa, thường dắt theo một sĩ quan vào hàng tá trở lên để vừa đi vừa bàn về chiến thuật. Ăn xong, ông lên tầng ba, nằm trên một chiếc ghế xích đu ở ngoài hành lang, ngủ năm phút rồi dậy, hoàn toàn tỉnh táo.

Sau cùng bí quyết thứ bảy: Ông làm việc có kết quả vì không bao giờ lo lắng. Bà Marshall bảo:

- Tôi sống chung với nhà tôi mười ba năm rồi, tôi đã thấy nhà tôi nhiều lần bận tâm về nhiều vấn đề, nhưng không khi nào lo lắng đến mất giấc ngủ.

Tôi hỏi bà, ông theo cách nào mà quên những nỗi lo lắng đi được thì bà đáp rằng ông có thói quen buổi tối, công việc ở sở xong là không tiếp xúc gì với sở và bạn đồng sự nữa, và không khi nào đem việc sở về nhà làm đêm.

Bà lại nói thêm rằng nhờ nhiều năm theo kỷ luật nhà binh, ông tập được tánh tự chủ. Ông biết rằng nếu lo lắng thì không làm việc được nữa, cho nên ông tự cấm ông lo lắng.

Đây là một thí dụ về đức tự chủ của ông: Xưa, ông hút mỗi ngày hai ba gói thuốc lá, bảy năm trước, thấy sức làm việc do đó giảm đi, ông quyết định thôi hút. Và ông chừa được liền, từ đó không mó tới một điếu thuốc nữa. Muốn thắng trận thì một tướng lãnh trước hết phải tự thắng mình đã.

Muốn quên lo lắng, đại tướng Marshall dùng thì giờ rảnh một cách tích cực hoặc hữu ích như bơi thuyền, cưỡi ngựa, đi coi hát bóng, nói chuyện với vợ. Ông vặn máy thâu thanh, bắt những bản nhạc êm đềm rồi nằm đọc sách ba giờ mỗi tối.

Tài xế của ông thường lại thư viện công cộng đem về mỗi lần độ hai chục cuốn mà viên quản thủ đã lựa sẵn cho ông trong loại sử ký, tiểu sử, thời sự. Ông đọc nhanh kinh hồn, một cuốn hai trăm trang nghiến ngấu trong ba giờ là hết.

Ông đọc khi nào buồn ngủ thì thôi, nửa đêm, nếu thức giấc ông vặn đèn lên đọc tiếp cho tới khi ngủ lại.

Hai danh nhân trong lịch sử đã có ảnh hưởng lớn nhất đến ông là Benjamin Franklin và Robert E. Lee. Ông đã đặc biệt nghiên cứu chiến thuật của Lee, người mà ông rất phục tư cách. Một cuốn sách nữa mà ông đọc đi đọc lại là cuốn tự thuật của Benjamin Franklin một tác phẩm cổ điển của văn học Hoa Kỳ.

[anbinh]

Gương 014

Walt Disney

Hai chục năm trước, Walt Disney, người đ� tạo ra h�nh con chuột Mickey v� Ba con heo nhỏ, c� được biết t�n tuổi g� đ�u. B�y giờ �ng được sắp v�o hạng danh nh�n tr�n thế giới m� �ng mới bốn mươi tuổi. Tự điển Who's Who c� ghi t�n �ng.

Hai mươi mốt năm trước Walt Disney l�m chật vật m� kh�ng kiếm đủ ăn. B�y giờ th� từ những vườn tr� ở Ceylan tới những l�ng đ�nh c� ở miền Bắc băng gi�, ai cũng biết t�n v� y�u �ng. Cả những người thổ d�n ở gần Bắc cực cũng th�ch những phim hoạt họa về con chuột Mickey chiếu ở Juneau, ở Alaska, đến nỗi họ lập một hội, k�u l� hội Mickey.

Hai mươi mốt năm trước, Walt Disney ngh�o rớt m�ng tơi, b�y giờ �ng triệu ph�. �ng c� thể ngồi trong một chiếc xe Rolls Royce lộng lẫy nếu �ng muốn, nhưng �ng kh�ng th�ch vậy, chỉ th�ch d�ng những xe cũ �ng mua lại. Kiếm được bao nhi�u, �ng cho v�o c�ng việc của �ng hết bấy nhi�u. �ng bảo rằng l�m được những phim đẹp th�ch hơn l� c�p nhặt cả triệu bạc.

Hồi trước Walt Disney ở Kansas, muốn th�nh một nghệ sĩ cho n�n c� lần lại h�ng Kansas City Star xin việc. �ng gi�m đốc đ� coi những bức vẽ của �ng, bảo �ng kh�ng c� t�i, kh�ng th�u nhận �ng, l�m �ng thất vọng, đau đớn v� c�ng.

Sau �ng xin được việc vẽ h�nh cho c�c nh� thờ. Tiền c�ng �t qu�, n�n kh�ng mướn được ph�ng vẽ, phải vẽ trong nh� chứa xe của cha. Hồi đ� �ng cho vậy l� cực, nhưng b�y giờ �ng nghĩ rằng nhờ l�m việc trong kh�ng kh� h�i m�i dầu mỡ ở trong nh� chứa xe đ� m� �ng nảy ra một � đ�ng gi� cả triệu bạc.

Việc xảy ra như vầy: Một h�m một ch� chuột cao hứng dạo chơi tr�n s�n. �ng ngừng vẽ, ng� n�, rồi v� nh� lấy mấy miếng b�nh m� vụn nu�i ch� ta.

Dần dần quen thuộc, ch� chuột d�m leo l�n b�n vẽ của �ng.

Sau đ� �t l�u, �ng �m một chồng hoạt họa vẽ con thỏ Owald tr�n giấy d�y, đem lại Hollywood để b�n, nhưng chẳng c� ma n�o mua cả, th�nh thử �ng lại thất nghiệp m� kh�ng đồng n�o d�nh t�i.

Một h�m, �ng đang kiếm � để vẽ th� sực nhớ đến con chuột n� thường leo l�n b�n vẽ của �ng ở Kansas.

Tức th� �ng vẽ ngay con chuột, v� h�m đ� con chuột Mickey ra đời, sau th�nh k�p h�t nổi danh nhất thế giới.

Mỗi tuần Walt Disney tới vườn B�ch Th� để nghi�n cứu c�c lo�i vật v� tiếng k�u của ch�ng v� trong phim �ng muốn cho những con vật đ� k�u.

B�y giờ �ng kh�ng c�n vẽ cũng kh�ng đặt lời v� nhạc cho c�c phim của �ng. �ng c� một trăm ba mươi bốn người gi�p �ng trong những chi tiết đ�, để �ng rảnh �c t�m � cho phim v� khi �ng t�m được một � n�o, �ng đem ra b�n với mười hai chuy�n vi�n về truyện phim.

Một h�m, c�ch đ�y mười bốn năm, �ng đề nghị vẽ một phim hoạt họa diễn một truyện trẻ em m� th�n mẫu �ng đ� kể cho �ng nghe hồi nhỏ, tức chuyện Ba con heo v� con ch� s�i.

C�c cộng sự vi�n của �ng lắc đầu, �ng b�n th�i � định, qu�n � đ� đi. Nhưng �ng qu�n kh�ng được lại đề nghị nhiều lần nữa, m� lần n�o, c�c cộng sự vi�n cũng lắc đầu.

Sau c�ng họ nhượng bộ, bảo "Được, để l�m thử coi" chứ kh�ng tin g� th�nh c�ng.

Phải mất ch�n chục ng�y mới l�m xong phim về chuột Mickey, nhưng phim ba con heo nhỏ th� họ cho l� kh�ng đ�ng tốn c�ng như vậy l�m gấp chỉ trong s�u chục ng�y l� xong. Kh�ng ai tin rằng n� được hoan ngh�nh. Vậy m� n� l�m vang động thế giới, thực l� th�nh c�ng kỳ dị. Từ những ruộng đồng b�ng vải ở Georgia, cho tới những vườn trồng t�o ở Devon, tới đ�u cũng thấy vang l�n tiếng ca b�i:"Ai th�m sợ con Ch� S�i lớn, dữ, con Ch� S�i lớn, dữ, con Ch� S�i lớn, dữ?".

C� rạp chiếu phim đ� �ng lời được s�u trăm ng�n Anh kim nhưng Walt Disney n�i chỉ lời được hai vạn rưỡi th�i.

Những phim hoạt họa sống được l�u. Hiện nay trong nhiều rạp c�n chiếu con chuột Mickey vẽ từ mười năm trước.

Walt Disney tin rằng hễ y�u c�ng việc m�nh l�m th� tất th�nh c�ng. �ng bảo kh�ng bao giờ �ng chỉ nghĩ tới việc kiếm tiền. �ng l�m việc say m� lắm.

[anbinh]

Gương 015

Mark Twain

Hollywood đ� ti�u 400.000 Anh kim để quay một phim kể đời một trong những người t�i giỏi nhất cổ kim của Hoa Kỳ. �ng l� văn h�o nổi danh nhất thời n�y v� l� một c�y b�t h�i hước c� nhiều độc giả nhất từ trước đến nay.

�ng học trong một trường l�ng cất bằng c�y cho tới 12 tuổi. Sự học của �ng chỉ tới mức đ�, vậy m� hai trường đại học Oxford v� Yale đ� tặng �ng những học vị danh dự v� những học giả bậc nhất thế giới cầu được v�o h�ng bạn hữu của �ng. �ng viết s�ch kiếm được h�ng triệu Anh kim, c� lẽ hơn hết thảy những văn h�o mọi thời. Mặc dầu �ng đ� mất ba mươi bốn năm rồi, m� tiền t�c giả của �ng về s�ch, phim v� ph�t thanh vẫn chảy như suối v�o tủ sắt người thừa kế �ng.

Văn h�o đ� t�n thật l� Samuel Langhorne Clemens, nhưng k� b�t hiệu l� Mark Twain.

Đời Mark Twain l� một cuộc phi�u lưu. �ng sống trong một thời đại ly kỳ, đẹp đẽ nhất của lịch sử Hoa Kỳ. �ng sanh một trăm lẻ mười năm trước trong một l�ng nhỏ ở Missouri, một l�ng thi�m thiếp ngủ gần bờ s�ng Mississipi. Hồi đ� đường xe lửa ở Mỹ mới cất xong được bảy năm, v� Abraham Lincoln c�n l�m một anh c�y ruộng, đi ch�n kh�ng, đẩy một c�i c�y lưỡi bằng gỗ do một cặp b� k�o.

Mark Twain sống bảy mươi lăm năm sung sướng v� mất năm 1910 ở Connecticut. �ng viết hai mươi ba cuốn s�ch: nhiều cuốn ng�y nay đ� qu�n t�n, nhưng c� hai cuốn: Huckleberry Finn v� Tom Swayer sẽ bất hủ v� được tr�n t�ng h�ng thế kỷ nữa. Hễ tr�n đời c�n thanh ni�n th� người ta c�n đọc hai cuốn đ� m� �ng đ� viết do kinh nghiệm của bản th�n �ng. �ng viết n� ư? Kh�ng? N� ph�t từ đ�y l�ng �ng ra.

Mark Twain sanh tại một căn nh� c� hai ph�ng nhỏ ở Floride, xứ Missouri. Ph�ng �ng ở tồi t�n đến nỗi một chủ trại t�n thời ng�y nay cũng kh�ng chịu nu�i b� hoặc g� trong đ�. T�m người sống trong hai ph�ng tối: bảy người trong gia đ�nh v� một người tớ g�i. Mới sinh ra �ng rất yếu ớt. Rồi khi �ng lớn l�n lần lần, th�n mẫu �ng phải lo lắng cho �ng nhiều hơn hết thảy những người kh�c trong gia đ�nh họp lại. �ng rất ưa kh�i h�i, gh�t học, chỉ th�ch ra bờ s�ng Mississipi nh�n những c� lao b� mật, những b� mảng từ từ tr�i v� d�ng nước cuồn cuộn chảy ra biển. C� khi �ng ngồi tr�n bờ s�ng mơ mộng h�ng giờ.

�ng su�t chết đuối ch�n lần. Trong khi chơi với bạn, giả l�m mọi, l�m ăn cướp, trong khi v� coi những c�i hang, ăn trứng r�a, ngồi tr�n mảng tr�i theo d�ng s�ng, �ng đ� thu thập được những kinh nghiệm v� gi� về cảnh vật v� t�nh t�nh để sau n�y trứ t�c.

�ng được di truyền t�i h�i hước của th�n mẫu (...) Năm �ng mười hai tuổi, th�n phụ �ng mất. �ng hối hận v� đ� kh�ng nghe lời cha, l�u lổng chứ kh�ng chịu học, rồi �ng kh�c, tự tr�ch m�nh.

Th�n mẫu �ng r�n an ủi �ng. �t h�m sau �ng tập sự trong một nh� in để vừa kiếm tiền vừa học th�m.

Hai năm sau, �ng th�nh một ấn c�ng. Một buổi chiều, đi ngo�i phố ở ch�u th�nh Hannibal, �ng lượm được một trang x� trong cuốn s�ch v� bay tr�n đường.

Việc tầm thường đ� đ� thay đổi hẳn đời �ng. Trang giấy đ� kể chuyện Jeanne d'Arc bị qu�n Anh giam trong ngục ở Rouen. Đọc xong, l�ng �ng rung động v� sự t�n nhẫn của qu�n Anh. �ng kh�ng hề biết Jeanne d'Arc l� ai, chưa hề được nghe t�n đ�. Nhưng từ h�m ấy, �ng đọc bất kỳ s�ch b�o n�o n�i về vị nữ anh h�ng ấy. Trong gi� nữa đời, �ng nghi�n cứu về Jeanne d'Arc, rồi viết một cuốn nhan đề l� Hồi tưởng Jeanne d'Arc. C�c nh� ph� b�nh cho cuốn đ� k�m xa những cuốn kh�c của �ng, nhưng �ng coi n� l� một t�c phẩm hay nhất �ng đ� viết. �ng biết rằng nếu k� t�n thật, độc giả sẽ tưởng lầm l� một t�c phẩm h�i hước, n�n �ng phải k� t�n kh�c.

�ng rất vụng về trong việc h�n vốn l�m ăn, bỏ tiền v�o đ�u th� lỗ đ�, cho n�n năm năm mươi t�m tuổi nợ đ�a ra. M� �ng lại đương đau nữa, sức đ� suy. �ng c� thể tuy�n bố l� ph� sản rồi khỏi phải trả nợ, v� hồi đ� khắp xứ bị nạn kinh tế khủng hoảng, nhưng kh�ng, �ng nhất định trả hết nợ bằng c�ch viết s�ch v� đi khắp thế giới diễn thuyết trong năm năm. Tới đ�u c�ng ch�ng cũng hoan ngh�nh �ng nhiệt liệt, ph�ng diễn thuyết �ng rộng tới mấy cũng kh�ng đủ chứa hết th�nh giả. Khi đ� trả hết nợ, �ng viết: "B�y giờ tinh thần t�i mới được y�n lại kh�ng bị như c� vật nặng đ� l�n n� nữa. B�y giờ l�m việc mới th�ch, chứ kh�ng thấy l� một cực h�nh nữa".

�ng cưới được một thiếu nữ m� �ng y�u ngay từ l�c mới tr�ng thấy tấm h�nh của c�. Hai �ng b� thương nhau lắm. S�ch �ng viết đều do b� xuất bản. Ban ng�y viết được trang n�o th� tối đến, �ng đặt tr�n một c�i kệ gần đầu giường b� để b� đọc trước khi đi ngủ. B� sửa cho văn nh� hơn v� ho�n to�n tinh x�c, �ng lu�n lu�n theo � b�.

�ng rất sợ l�m thất lạc bản thảo n�n cấm người ở g�i lau b�n viết của �ng. �ng thường lấy phấn vạch một đường tr�n s�n để ngăn một khu vực kh�ng cho chị ở bước v�o.

Đ�y l� bốn h�ng chữ �ng khắc l�n mộ ch� c� Susy con g�i �ng, m� nếu đem khắc l�n mộ ch� �ng th� cũng rất hợp.

Một trời ấm �p m�a h�, chiếu d�u dịu ở đ�y nh�.

Gi� ấm �p phương Bắc, thổi nh� nhẹ ở đ�y nh�.

Cỏ xanh phủ l�n, �m �i ngủ đi, �m �i ngủ đi!

Xin ch�c ai an giấc, an giấc, an giấc.

[anbinh]

Gương 016

Andrew Carnegie

Song th�n �ng Andrew Carnegie ngh�o tới nỗi khi sanh �ng kh�ng c� tiền mời y sĩ hay c� mụ. �ng bắt đầu kiếm ăn, l�nh mỗi giờ c� hai xu, sau g�y được một gia t�i l� bốn trăm triệu Mỹ kim.

Một lần t�i c� cơ hội lại thăm nơi ch�n nhau cắt rốn của �ng ở Dunfermline, xứ Ecosse. Nh� chỉ c� hai ph�ng: ph�ng dưới l� xưởng dệt của th�n phụ �ng, ph�ng tr�n g�c nhỏ x�u, tối tăm, thấp, s�t m�i, l�m chỗ ăn ngủ cho gia đ�nh.

Khi gia đ�nh Carnegie tới Ch�u Mỹ, th�n phụ Andrew dệt khăn trải b�n v� đem b�n dạo từng nh�. B� th�n �ng giặt mướn tại nh� v� kh�u gi�y cho một người thợ gi�y. Andrew chỉ c� mỗi một chiếc �o sơ mi m� b� th�n �ng giặt rồi ủi mỗi tối, khi �ng đi ngủ rồi. B� cụ l�m việc từ mười s�u đến mười t�m giờ mỗi ng�y, v� Andrew rất y�u qu� cụ. Khi �ng hai mươi hai tuổi �ng hứa với mẹ rằng mẹ c�n sống th� �ng kh�ng lấy vợ. �ng giữ được lời hứa đ�. Ba chục năm sau khi cụ quy ti�n rồi, �ng mới lập gia đ�nh. L�c đ� �ng đ� năm mươi hai tuổi, v� năm s�u mươi hai tuổi �ng mới sanh cậu con một. Hồi nhỏ �ng n�i ho�i với b� cụ:

- M�, sau n�y con sẽ gi�u c� để m� c� �o lụa bận, c� người ở để sai v� c� ri�ng một chiếc xe để đi.

�ng thường bảo nhờ b� cụ m� �ng th�ng minh, c� nhiều khả năng v� l�ng y�u mẹ đ� l� nguy�n động lực gi�p �ng th�nh c�ng rực rỡ. Khi cụ mất, �ng đau khổ trong nửa th�ng, mỗi lần nhắc đến t�n cụ l� �ng nghẹn ng�o, kh�ng n�n lời. Một lần �ng trả hết nợ cho một b� gi� xứ Ecosse để b� n�y lấy lại được căn nh� đ� cầm cố cho người kh�c, chỉ v� b� giống b� cụ th�n sinh ra �ng.

Ai cũng cho rằng Andrew Carnegie l� �ng vua th�p m� �ng kh�ng biết ch�t g� về sản xuất th�p. H�ng trăm ng�n người l�m việc cho �ng chắc chắn hiểu kỹ thuật đ� hơn �ng. Như �ng biết d�ng người, v� đức n�y đ� l�m cho �ng h�a ra gi�u c�. Ngay từ hồi nhỏ �ng đ� tỏ ra c� thi�n tư xuất ch�ng, trong nghệ thuật tổ chức v� l�nh đạo, l�m cho người kh�c vui l�ng gi�p m�nh.

C� lần ở Ecosse, hồi c�n b� �ng bắt được con thỏ c�i. �t l�u sau thỏ c�i sinh được một bầy con, nhưng �ng kh�ng c� g� để nu�i ch�ng. �ng nảy ra một � t�i t�nh: �ng bảo trẻ con h�ng x�m hễ kiếm đủ rau để nu�i thỏ th� �ng lấy t�n mỗi đứa đặt cho một con thỏ. Kế hoạch đ� kết quả lạ l�ng.

Về sau, Carnegie d�ng thuật t�m l� đ� trong c�ng việc l�m ăn. Chẳng hạn �ng muốn b�n đường rầy cho c�ng ty xe lửa Pennsylvania Railroad. Hội trưởng c�ng ty hồi đ� l� J. Edgar Thomson. Andrew Carnegie cho cất ở Pittsbung một xưởng lớn d�t mỏng th�p m� �ng đặt t�n l� "xưởng th�p J.Edgar Thomson". Tất nhi�n l� �ng Thomson kho�i ch� v� bằng l�ng mua liền những đường rầy của xưởng mang t�n m�nh.

Hồi đầu, Andrew Carnegie l�m một anh đưa điện t�n ở Pittsbung. Mỗi ng�y l�nh được năm cắc m� �ng đ� lấy l�m m�n nguyện lắm. Nhưng �ng kh�ng biết ch�u th�nh Pittsbung v� sợ mất việc n�n phải học thuộc l�ng t�n v� địa chỉ của tất cả c�c h�ng trong khu vực bu�n b�n.

�ng chỉ th�m l�m điện t�n vi�n thực thụ, th�m muốn chết đi, v� buổi tối �ng học chữ mo�c, s�ng tới sớm để tập đ�nh tin. Một buổi s�ng c� tin quan trọng đặc biệt. Ở Philadelphie người ta gọi Pittsbung, gọi mấy lần m� chưa c� điện t�n vi�n n�o tới. Andrew Carnegie chạy lại, nhận tin, chuyển tin v� tức th� được nhắc l�n ch�n điện t�n vi�n, lương gấp đ�i. Sau n�y �ng th�ch kể lại lần th�nh c�ng đầu ti�n đ�. Một bạn th�n của �ng t�m tắt lu�n l� trong truyện th�nh một c�u ngộ nghĩnh dưới đ�y m� ch�ng ta n�n ngẫm nghĩ kỹ:

"Muốn trở n�n một người ra sao th� phải h�nh động như đ� l� con người ấy".

Nghị lực kh�ng c� g� thắng nổi v� l�ng cao vọng ph�ng t�ng của Andrew Carnegie l�m cho nhiều người để � tới �ng. C�ng ty Pennsylvania Railroad dựng một đường d�y th�p tư, Andrew Carnegie được c�ng ty d�ng l�m điện t�n vi�n rồi �t l�u sau l�nh chức thư k� ri�ng của Gi�m đốc ph�n khu.

Một ng�y nọ, một việc bất ngờ đưa �ng l�n con đường gi�u sang. Một người ngồi b�n cạnh �ng trong toa xe lửa đưa cho �ng coi bản đồ một kiểu toa mới, c� chỗ nằm m� người đ� mới vẽ xong. Hồi đ� ghế nằm chỉ l� những băng d�i đ�ng v�o hai b�n h�ng toa chở h�ng. Bản đồ mới giống kiểu toa ng�y nay. Carnegie c� �c s�ng suốt đặc biệt của người Ecosse. �ng hiểu rằng s�ng kiến đ� hứa hẹn được nhiều. �ng vay tiền, h�n th�m một phần vốn quan trọng v�o x� nghiệp, được hưởng những số lời lớn v� năm �ng hai mươi lăm tuổi, nội việc h�n vốn đ� đ� đem cho �ng năm ng�n Mỹ kim mỗi năm.

Một l�n kh�c, một chiếc cầu c�y tr�n đường hỏa xa ch�y v� sự giao th�ng phải ngưng trệ trong nhiều ng�y. L�c đ� Andrew Carnegie l�m gi�m đốc một ng�nh trong c�ng ty. �ng hiểu rằng những cầu c�y sẽ bị loại v� th�p sẽ l� vật liệu trọng dụng. �ng vay tiền, lập một c�ng ty l�m những cầu sắt, v� tiền lời �n �n v� mau qu�, l�m �ng gần hoa cả mắt.

�ng m� c�i g� l� c�i đ� biến th�nh v�ng. �ng l�n như diều. Vận may, một vận may kh�ng thể tưởng tượng được b�m riết lấy �ng. �ng với v�i người bạn mua một c�i trại gi� bốn chục ng�n Mỹ kim, ở giữa một khu c� mỏ dầu lửa, tại Pennsylvanie v� chỉ trong một năm lời được một triệu Mỹ kim. Khi con người quỉ quyệt đ� hai mươi bảy tuổi th� lợi tức mỗi tuần đ� được ng�n Mỹ kim rồi, m� mười lăm năm trước chỉ kiếm được hai cắc rưỡi mỗi ng�y.

Việc dưới đ�y xảy ra năm 1862, Lincoln đương l�m Tổng Thống. Nội chiến đương dữ dội. Sắp c� nhiều sự thay đổi lớn. Bi�n giới mở rộng ra. Miền T�y xa x�i bắt đầu được khai ph�. Những đường xe lửa sẽ đặt khắp trong nước. Nhiều th�nh thị lớn sẽ dựng l�n. Ch�u Mỹ lảo đảo trước một kỷ nguy�n mới m� hồn.

V� Andrew Carnegie, với những l� nấu th�p phun kh�i v� lửa của �ng, bị l�i cuốn trong ngọn thủy triều đương dựng đ�, �ng dựng được gia t�i khổng lồ ngo�i sức tưởng tượng.

Vậy m� �ng kh�ng phải l� hạng người l�m chết bỏ, �ng th�ch la c�. �ng bảo rằng những người cộng t�c với �ng biết nhiều hơn �ng, v� ch�nh những người đ� kiếm tiền cho �ng. Người Ecosse c� t�nh biển lận. �ng l� người Ecosse m� lại kh�ng biển lận khi chia lời. �ng để c�c cộng t�c với �ng hưởng chung, v� chắc chắn �ng l� người đ� g�y cho nhiều người nhất th�nh triệu ph�. Trong đời �ng, �ng chỉ được học c� bốn năm, vậy m� �ng viết t�m cuốn s�ch về du k�, tiểu sử, cảo luận v� bi�n khảo kinh tế. �ng tặng s�u chục triệu Mỹ kim cho c�c thư viện c�ng cộng v� s�u mươi t�m triệu nữa cho c�ng việc cải thiện gi�o dục.

�ng thuộc hết thảy những b�i thơ của Robert Burns v� c� thể đọc thuộc l�ng trọn bộ những kịch Macbeth, Vua Lear, Romeo v� Juliet, Nh� bu�n ở Venice của Shakespeare.

�ng kh�ng theo một t�n gi�o n�o cả m� tặng bản ng�n đ�n ống cho c�c gi�o đường.

�ng đ� tặng tới ba trăm s�u mươi lăm triệu Mỹ kim. C�c nhật b�o tổ chức những cuộc thi v� thưởng người n�o chỉ được cho �ng c�ch hữu �ch nhất để ti�u hết đống v�ng của �ng, v� �ng đ� tuy�n bố rằng chết gi�u l� chết nhục.

[anbinh]

Gương 017

Enrico Caruso

Khi Enrico Caruso mất năm 1921, hồi bốn mươi t�m tuổi, h�ng triệu người buồn rầu, v� giọng h�t của thời đại đ� bặt hẳn từ ng�y đ�. �ng đ� tắt nghỉ trong tiếng vỗ tay khen �ng ở khắp thế giới văng vẳng b�n tai �ng. �ng l�m việc qu� sức, bị cảm h�n nhẹ, nhưng �ng coi thường kh�ng th�m chữa, v� suốt s�u th�ng �ng can đảm chống cự với thần chết, trong khi một triệu t�n đồ y�u �ng cầu nguyện cho �ng qua khỏi.

Giọng h�t m� hồn của Caruso kh�ng phải l� do trời cho m� l� phần thưởng của nhiều năm gắng sức, ki�n nhẫn luyện tập, giữ vững quyết định.

Mới đầu giọng �ng nhỏ qu�, nhẹ qu� đến nỗi thầy dạy h�t bảo �ng:"Anh kh�ng thể h�t được. Anh kh�ng c� giọng. Anh h�t như tiếng gi� thổi v�o cửa l� s�ch vậy".

Trong nhiều năm giọng �ng vỡ ra v� một lần �ng bị th�nh giả hu�t c�i. �t người đ� được uống cạn ly rượu th�nh c�ng như �ng, vậy m� hồi danh thịnh nhất, nhớ lại ng�y xưa đ� thất bại, �ng thường đau đớn đến sa lệ.

M� �ng mất khi �ng mười hai tuổi v� từ đ�, bất kỳ đi đ�u, �ng cũng mang theo một tấm h�nh của b� cụ.

B� cụ sanh hai mươi mốt lần m� chỉ nu�i được c� ba người con. Vốn qu� m�a cụ c� biết g� kh�c ngo�i sự l�m ăn kh� nhọc v� nhẫn nhục đau khổ, vậy m� cụ c� linh t�nh bảo rằng một người con trai của cụ c� thi�n t�i, danh tiếng sẽ vang lừng, v� kh�ng c� việc n�o �ch lợi cho con, m� cụ kh�ng l�m, d� phải hy sinh rất lớn. Caruso thường vừa kh�c vừa n�i: "M� t�i nhịn mua gi�y d�p, đi ch�n kh�ng, để t�i c� tiền học h�t".

Hồi �ng mới mười tuổi, th�n phụ �ng bắt �ng th�i học, cho �ng v�o l�m trong một xưởng. Mỗi tối, sau khi l�m việc xong, �ng học đ�n, nhưng m�i đến năm hai mươi mốt tuổi, �ng mới được vui vẻ ca h�t từ gi� xưởng.

Người ta cho �ng h�t trong một qu�n c� ph�, kh�ng chịu trả c�ng �ng m� chỉ cho �ng ăn bữa tối. �ng vồ ngay lấy cơ hội ấy.

Sau c�ng �ng được h�t trong một nhạc kịch trường. Lần đ� mới thực l� lần may mắn đầu ti�n của �ng. Trong l�c diễn thử, �ng bị k�ch th�ch qu�, th�nh thử giọng �ng bể ra như những mảnh k�nh. �ng thử đi thử lại mấy lần, nhưng kết quả chỉ tai hại, �ng kh�c mướt, chạy về nh�.

Lần đầu ra s�n khấu, �ng lảo đảo, tới nổi th�nh giả hu�t c�i phản đối. Lần đ� �ng chỉ đ�ng một vai tạm để thay thế vai ch�nh. Một tối, vai ch�nh th�nh l�nh đau m� �ng kh�ng c� mặt ở rạp. Người ta bảo đi t�m �ng khắp đường phố. Sau c�ng người ta thấy �ng trong một tiệm rượu, gần say khướt. Hay tin, �ng chạy một mạch về rạp, tới nơi �ng hết hơi, người n�ng bừng v� rượu v� v� kh�ng kh� trong ph�ng thay quần �o. Rồi th�nh l�nh tr�i đất quay như chong ch�ng. V� khi Caruso bước ra s�n khấu, �ng h�t bậy bạ như đi�n, cả rạp nhao nhao l�n phản đối.

Sau buổi h�t đ�, �ng bị đuổi. H�m sau �ng đau l�ng qu�, thất vọng qu�, muốn tự tử.

Trong t�i chỉ c�n mỗi một đồng, đủ để mua một chai rượu. Ng�y h�m đ� �ng nhịn đ�i. V� đ�ng l�c �ng đương nghĩ n�n tự tử c�ch n�o th� một người nhạc kịch trường sai tới đẩy cửa bước v�o, la:

- Caruso! Về rạp ngay đi! Th�nh giả kh�ng muốn nghe ca sĩ đ� nữa. Họ hu�t c�i đuổi hắn ra khỏi s�n khấu rồi. Họ la đ�i anh ra. Đ�i anh cho kỳ được!

Caruso đ�p:

- Đ�i t�i! Họ kh�ng hở? Tại sao lại đ�i t�i? Họ c� biết t�n t�i l� g� đ�u m� đ�i t�i?

- Họ kh�ng biết t�n anh thật. N�n họ bảo gọi c�i anh say rượu h�m qua ra. Th� l� anh chứ c�n ai nữa!

Khi Enrico Caruso mất, �ng c� mấy triệu bạc. Chỉ ri�ng một việc h�t để người ta thu thanh v�o đĩa, �ng cũng kiếm được bốn trăm ng�n Anh kim rồi. Nhưng v� nhớ lại cảnh ngh�o hồi b�, n�n �ng mới cần kiệm ghi hết thảy những chi ph� bất kỳ lớn nhỏ v�o một cuốn sổ cho tới khi �ng chết.

C� lẽ ph�t vui nhất trong đời �ng l� l�c �ng được bồng đứa con g�i �ng lần đầu. �ng n�i đi n�i lại ho�i rằng �ng chỉ cần đợi khi n�o con g�i �ng lớn một ch�t, chạy lăng xăng trong nh�, v� mở được cửa ph�ng �ng m� v� l� �ng m�n nguyện rồi. V� một h�m, ở �, �ng đứng b�n cạnh chiếc dương cầm, th� sở nguyện của �ng thực h�nh được: con g�i �ng chạy v�, �ng bồng n� l�n, rồi nước mắt d�ng d�ng, �ng n�i với vợ: "M�nh c�n nhớ kh�ng, anh chỉ mong mỏi được thấy l�c n�y?".

Kh�ng đầy một tuần sau �ng mất.

[anbinh]

Gương 018

Dorothy Dix

Theo � bạn, k� giả n�o c� nhiều độc giả nhất? T�i th� cho rằng k� giả đ� l� một người đ�n b� sung sướng nhất Hoa Kỳ, v� đ� gi�p cho đủ hạng người giải quyết những vấn đề t�nh cảm của họ. Đ� bao l�u nay, b� l� người mẹ, l� gi�o sĩ rửa tội cho h�ng triệu người đau khổ, cả đ�n �ng lẫn đ�n b�. Chưa c� ai đ� tr�nh cho đồng b�o được nhiều vụ li dị, đ� cứu vớt được nhiều gia đ�nh như b�.

T�n b� l� Elizabeth Meriwether Gilmer. Bạn chưa nghe n�i về b� ư? C� chứ! Đ� nghe n�i nhiều lần rồi, nghe t�n Dorothy Dix nhiều lần rồi chứ! Dorothy Dix ch�nh l� b�. Hồi mới cầm viết, b� lựa b�t hiệu đ� v� b� th�ch n�, m� cũng v� b� muốn kỷ niệm một người mọi t�n l� Dix đ� hầu hạ gia đ�nh b� l�c b� c�n nhỏ.

Vậy b� k� t�n Dorothy Dix dưới những b�i đăng trong hai trăm tờ nhật b�o, để cho h�ng triệu độc giả khắp thế giới đọc, từ Lu�n Đ�n tới Ch�u �c, từ Nữu Ước tới Nam Mỹ v� Nam Phi Ch�u.

C�ch đ�y �t l�u, t�i h�n hạnh được uống tr� với b� ở New Orleans, b� kể chuyện về tuổi thơ, về sự gi�o dục của b� trong mười năm, sau cuộc nội chiến. Th�n phụ b� c� một trại nu�i ngựa giống ở bi�n giới Tennessee v� Kentucky. Gia đ�nh b� l� một gia đ�nh cổ ở phhương Nam v� chiến tranh m� sa s�t. B� n�i:

- Ch�ng t�i sống kỳ cục lắm, ngh�o kh�ng ra ngh�o, sang kh�ng ra sang. Ng�i nh� cũ của ch�ng t�i đẹp lắm, chung quanh c� những c�nh đồng cỏ mơn mởn, b� v� cừu mập �, nhởn nhơ b�n cạnh những c�nh đồng trồng l�a v� b�ng vải. Ăn th� ch�n dĩa bằng bạc. Như tiền th� kh�ng c�.

B� bận những đồ bằng len nh�, dệt ở h�ng x�m. B� th�ch kể rằng v� nu�i của b� l� một con ngựa c�i để đua, v� gi� v� bệnh tật n�n được thả ở trước nh�. B� n�i th�m:

- T�i biết cưỡi ngựa trước khi đi học. Ba t�i đặt t�i l�n lưng ngựa, t�i n�u chặt bờm ngựa trong khi n� ăn cỏ. Khi n�o n� luồng qua một sợi d�y thừng mắc quần �o hoặc một c�nh c�y l� t�i bị hất xuống đất. T�i la h�t cho tới khi c� người chạy ra bồng t�i l�n, đặt t�i tr�n lưng ngựa.

Một chị v� da đen dạy c�ch ăn n�i cư xử cho b� v� chị em b�. Trong bữa cơm, chị ta đứng sau lưng b�, r�nh như một t�n l�nh g�c. V� ph�c m� l�u ăn hoặc bốc đồ ăn hoặc kh�c th�, cốp! Bị c� tr�n đầu liền.

- Ăn uống cho đ�ng ho�ng. Đừng l�m như những thằng nhỏ mất dạy da trắng đ� nữa!

Ba đứa nhỏ phải chơi một m�nh, l�m lấy đồ chơi m� chơi. Nhưng chơi với ch� v� ngựa, th� vị biết bao! B� n�i:

- Ch�ng t�i được tự do như chim tr�n trời vậy. Kh�ng bị b� buộc g� hết. Muốn đi đ�u th� đi, l�m g� th� l�m. Ch�ng t�i thắng y�n cương rồi cho ngựa chạy phi v� rừng, đằng sau l� một bầy ch� sủa vang trời. Ch�ng t�i biết hết cả những b� mật của rừng, những chỗ chim c�n c�t trốn ở đ�u, chim ưng l�m tổ ở đ�u, thỏ giấu con ở đ�u. Ch�ng t�i cũng biết chỗ n�o c� tr�i l� dại v� m�a thu tới, chỗ n�o c� những hạt dẽ ngon nhất. L�ng tự tin của ch�ng t�i tăng l�n rất mau, v� ch�ng t�i biết xoay sở lấy, biết biển b�o khi gặp nỗi kh� khăn.

Đ�y l� một điều lạ l�ng nhất về b�. Ch�nh một �ng cụ gi� gần như đi�n, đ� dạy b� được nhiều điều rất qu�. �ng cụ đ� l� bạn cũ của �ng nội b� v� sống trong nh� b� như người th�n. Kh�ng những cụ dạy b� tập đọc m� c�n hướng dẫn b� y�u những s�ch qu� trong tủ s�ch nh� nữa. B� n�i:

- Chưa đầy hai mươi tuổi, t�i đ� thuộc l�ng Shakespeare, Scott, Dickens, t�i đ� đọc Smollet, Fielding v� Richardson. Kh�ng c� s�ch để trẻ em đọc, t�i đ�nh nhai đại những s�ch kh� ti�u nhất nhưng bổ �ch của người lớn. V� l�c n�o t�i cũng thấy sung sướng được đọc những s�ch đ�.

B� đi học trường nh� nước rất �t.

Cha t�i cho t�i lại học trường c� Alice hay c� Jenny kh�ng phải v� c�c c� ấy dạy giỏi m� chỉ v� th�n phụ c�c c� ấy đ� c� c�ng lao với xứ sở, hoặc l�m đại t� dưới quyền chỉ huy của tướng Beauregard, hoặc đ� tử trận ở Gettysburg. L�m sao được? Đ� cũng l� một c�ch gi�p c�c c� ấy sống.

Trước khi biết bảy lần bảy l� bốn mươi ch�n, b� đ� leo c�y giỏi như một con s�c v� cưỡi ngựa t�i như một ch� n�i. Sự thật b� chỉ được học trong những s�ch cũ của th�n phụ để lại.

Rồi năm mười t�m tuổi, b� về nh� chồng, t�nh sống cuộc đời y�n ổn như mọi thiếu phụ kh�c trong trường hợp đ�. Nhưng một bi kịch xảy ra, v�i b� trong một tai biến về hai phương diện gia đ�nh v� t�i ch�nh. Mới cưới nhau được �t l�u, chồng b� th�nh một người t�n tật, một phế nh�n. B� phải săn s�c chồng, nu�i chồng cho tới khi chồng chết, trong ba mươi lăm năm đằng đẳng. L�c đ� b� kh�ng biết l�m sao kiếm đủ nu�i th�n m�nh, đừng n�i l� nu�i chồng nữa. B� lo lắng qu�, h�a đau, phải tới Gulf Coast ở Mississipi để dưỡng sức.

Lần đi xa nh� đ� đ� l�m thay đổi hẳn đời b�. Trong khi nghỉ ngơi tr�n bờ biển, b� viết một truyện ngắn kể một việc xảy ra trong gia đ�nh b� hồi nội chiến. Song th�n b� sợ những đồ qu� bằng bạc bị l�nh phương Bắc cướp mất, sai một t�n n� lệ đem ch�n ở b�n mộ tổ ti�n. Hắn ch�n xong c�n l�m ph�p ph� thủy yếm cho kẻ trộm khỏi tới gần. B� b�n truyện đ� cho một b� h�ng x�m l�m chủ nhiệm một tờ nhật b�o lớn nhất miền Nam, tờ Picayune ở New Orl�ans. Người ta trả b� ba Mỹ kim v� d�ng b� l�m ph�ng vi�n trong t�a soạn. Như vậy b� chỉ kiếm được năm Mỹ kim mỗi tuần, vừa đủ cho hai �ng b� sống, nhưng nhờ viết ph�ng sự m� sau n�y b� nổi danh khắp trong nước.

C�ng việc đầu ti�n của b� l� mỗi chủ nhật viết một b�i d�i khuy�n bảo phụ nữ về đời t�nh cảm của họ đối với chồng con.

Phần đ�ng nữ sĩ viết một lối văn cầu kỳ. Họ r�n d�ng một b�t ph�p c� vẻ th�ng th�i, độc đ�o để tỏ ra m�nh hơn người, họ muốn tự tạo một tư c�ch "thượng đẳng". Dorothy Dix tr�i lại, viết rất giản dị, th�nh thử nữ độc giả th�ch ngay. B� kh�ng cần tự tạo một tư c�ch giả tạo, ch�nh b� đ� c� một tư c�ch ch�n thực, mạnh mẽ của một phụ nữ Mỹ sống giữa thi�n nhi�n v� những truyền thống của một gia đ�nh cổ phương Nam. Một x� hội c�ng rập theo đời sống mới nhất luật bao nhi�u th� lại c�ng trọng những người c�n giữ được c�i � nhị, tự nhi�n của cổ nh�n bấy nhi�u. Ở thời đại n�y, nhiều người nhờ b� quyết đ� m� th�nh c�ng trong nghề viết văn, nghề l�m b�o, truyền thanh, h�t b�ng, diễn kịch...

Những b�i của Dorothy Dix được hoan ngh�nh nhiệt liệt. William Rodolp Hearst lu�n lu�n t�m những t�i ba mới, tặng b� những số tiền lớn để b� viết cho tờ Evening Journal ở Nữu Ước. B� cần tiền lắm nhưng kh�ng bỏ chủ b�o cũ, v� ch�nh nhờ tờ Picayune m� b� đ� học được nghề viết b�o. Vả lại l�c đ� chủ tờ Picayune đau, cần b� ở lại gi�p việc. V� vậy b� kh�ng nhận lời William Rodolp Hearst, nhưng năm 1901, khi chủ b�o cũ mất, b� qua viết tờ Evening Journal. Trong hai chục năm sau chẳng những b� giữ mục T�m t�nh m� c�n viết nhiều b�i ph�ng sự lớn để đứng về phương diện nh�n đạo m� ph� b�nh những tin tức k�ch th�ch nhất, như vụ xử lớn về h�nh sự. Chẳng hạn b� viết ph�ng sự vụ xử Harry K. Thaw, nh� triệu ph� ở Pittsburg đ� giết kiến tr�c sư nổi danh nhất Nữu Ước l� Stanford White(...) B� thuật lại vụ Hall Mills, một tội đại h�nh b� mật nhất của thế kỷ XX.

Th�nh thử một thiếu nữ rất giản dị, m� hồi hai mươi tuổi c�n qu� m�a, chưa đi xe lửa qu� s�u lần, chưa đi coi h�t hoặc ra th�nh thị qu� hai lần, sống trong một trại hẻo l�nh ở Kentucky, nay đ� th�nh một k� giả nổi danh nhất Nữu Ước.

Người ta thường hỏi b� c� phải ch�nh b� viết những bức thư k� t�n độc giả rồi lại tự đ�p tr�n mục "Thư t�m t�nh" kh�ng. B� đ�p:

- Đ�u c� vậy! Cần g� phải thế? Mỗi ng�y t�i nhận được từ một trăm tới một ng�n bức thư của độc giả m�!

Những bức thư đ� l� những t�i liệu lạ l�ng về l�ng người. Người ta kh�ng giấu giếm g� cả, cởi hết l�ng với b�. Đọc n�, b� biết được hơn ai hết những thắc mắc của con người thời n�y.

B� được c�c trường Đại học Tulane v� Oglethorpe tặng nhiều vinh h�m, nhưng v� b� kh�ng c� con, n�n những vinh h�m đ� kh�ng l�m cho b� vui bằng khi nhận được những h�ng chữ như vầy của thanh ni�n đau khổ, hoang mang: "T�i trọng b� hơn m� t�i, t�i biết rằng b� hiểu t�i..."

[anbinh]

Gương 019

Zane Grey

Zane Grey đ� chiến đấu với cơ h�n v� thất vọng để chiếm được một địa vị trong h�ng những tiểu thuyết gia nhiều độc giả nhất đương thời. V� �ng chiến đấu như vậy khi �ng sống trong một ng�i l�ng nhỏ.

C�c nh� b�o ng�y nay trả �ng vạn rưỡi Anh kim để �ng viết cho một truyện, m� hồi đầu th� mỗi cuốn của �ng b�n kh�ng được ba đồng. C�c nh� xuất bản n�i rằng lu�n ba năm nay mỗi năm trung b�nh b�n được tr�n một triệu cuốn của Zane Grey, nhưng hồi mới viết, �ng thất bại phải sống trong cảnh đ�i r�t.

Th�n phụ �ng chỉ muốn �ng học nghề nha y m� �ng th� cho l�m nha y chẳng hơn g� thợ mỏ. Nhưng lệnh cha, �ng đ�u d�m c�i, cho n�n �ng phải học nghề nhổ răng, v� mở một ph�ng nhổ răng cho thi�n hạ trong nhiều năm.

Trong khi tay �ng nhổ răng cấm, răng nanh th� �c �ng chỉ nghỉ đến c�ng việc kh�c, đến việc viết truyện.

Năm th�ng tr�i qua, �ng c�ng thấy kh�ng chịu nổi bi kịch h�ng ng�y của �ng. �ng khinh tởm nghề của �ng m� cứ s�ng s�ng phải đ�nh xe tới ph�ng nhổ răng, như một t�n n� lệ bị người ta quất, bắt phải ch�o thuyền tới ngục tối vậy.

Sau khi quyết định l�m một nh� văn, �ng bỏ nghề nha y, dọn về một l�ng nhỏ để c� thể sống kiệm tiện, vừa săn bắn, c�u c� kiếm ăn, vừa tập viết.

�ng kh� nhọc h�ng th�ng, c� khi trọn một năm để viết một truyện, sửa đi sửa lại, đổi t�nh tiết, đổi nh�n vật. Viết xong, �ng đọc lớn tiếng từ đầu tới cuối, giọng hăng h�i. �ng thấy hay lắm, tin chắc rằng m�nh sắp th�nh một văn h�o. Khốn nỗi, ngo�i �ng ra, chẳng ai tin như vậy cả. Trong khắp xứ, kh�ng một nh� xuất bản n�o chịu mua truyện của �ng.

�ng đem hết t�m tr� v� th� giờ để viết lu�n trong năm năm đằng đẳng, v� trong năm năm ấy �ng kh�ng kiếm được lấy một xu. Chơi d� cầu trong một đội nh� nghề th� thỉnh thoảng lại kiếm được �t nhiều, c�n viết tiểu thuyết th� tuyệt nhi�n kh�ng.

Một h�m �ng đương t�m c�ch b�n một tiểu thuyết th� gặp đại t� Buffalo. Đại t� muốn kiếm một người biết viết l�ch đi theo qua miền T�y để ch�p du k�. Zane Grey vồ ngay lấy cơ hội, nghĩ sắp được sống một cuộc đời phi�u lưu m� m� mẫn cả t�m thần.

Sống s�u th�ng với bọn cao bồi v� c�c bẫy ngựa rừng ở miền T�y, �ng trở về nh�, viết tiểu thuyết nhan đề The last of the Plainsmen. Lần n�y �ng chắc chắn c� người mua b�n gởi bản thảo cho nh� xuất bản Harper v� đợi hai tuần, kh�ng thấy tin tức g�, �ng n�ng l�ng qu�, chạy lại hỏi nh� đ�.

Người ta trả bản thảo, n�i: "Ch�ng t�i �n hận lắm, nhưng đọc hết cuốn m� kh�ng thấy ch�t g� chứng tỏ rằng �ng c� thể viết tiểu thuyết được". L�ng �ng tan n�t. �ng cho�ng v�ng. Cuốn đ� l� cuốn thứ năm bị từ chối. C� ai cầm gậy đập mạnh v�o đầu �ng, cũng kh�ng l�m �ng điếng người bằng. Loạng choạng xuống thang g�c, �ng phải b�u chặt một cột đ�n cho khỏi t�, v� bản thảo kẹp ở n�ch, �ng dựa cột nước mắt chảy d�ng d�ng.

�ng về nh�, đau đớn thất vọng. �ng đ� sống nhờ b� vợ c� ch�t của ri�ng, nhưng sau năm năm hết nhẵn tiền rồi m� nh� lại th�m một đứa con thơ nữa. Hai vợ chồng ch�n nản qu�. Nhưng b� vợ cũng r�n khuyến kh�ch �ng thử viết th�m một truyện nữa. L�c đ� v�o cuối đ�ng. L� sưởi nhỏ qu�, kh�ng đủ ấm, tay �ng c�ng lại, cứ viết được năm ph�t lại phải mở l�, đưa hai b�n tay lại gần ngọn lửa để sưởi.

Suốt m�a đ�ng đ� v� cho tới m�a h� năm sau, �ng cặm cụi viết tiểu thuyết đ�, v� khi viết xong, �ng lại mang đến nh� xuất bản Harper. Cuồng loạn v� thất vọng, �ng y�u cầu �ng gi�m đốc nh� đ� đem về nh� v� đ�ch th�n đọc gi�m cho �ng. Hai ng�y sau, Zane Grey trở lại, �ng gi�m đốc cười, n�i: "Nh� t�i thức gần trọn đ�m h�m qua để đọc tiểu thuyết �ng, khen l� hay. Vậy ch�ng t�i xuất bản cho �ng".

Nhan đề truyện đ� l� Heritage of the Desert. (Di sản của sa mạc). S�ch ra được hoan ngh�nh nhiệt liệt.

Vậy sau mấy năm ngh�o khổ v� thất bại. Zane Grey đ� th�nh một nh� văn kiếm được nhiều tiền nhất v� một tiểu thuyết gia được nhiều người đọc nhất đương thời. V� từ hồi đ�, �ng đ� xuất bản khoảng s�u chục truyện v� độc giả đ� mua của �ng tr�n mười lăm triệu cuốn.

[anbinh]

Gương 020

Frank Woolworth

Năm hai mươi mốt tuổi, Barbara Hutton l�m một tiệc đ�i kh�ch. Kh�ng kh� trong nh� đầy �m nhạc du dương v� c�c danh ca bực nhất h�t l�n những b�i t�nh tứ. N�ng mới hưởng được một gia t�i khoảng hai chục triệu Mỹ kim th� ngại g� m� kh�ng tiếp t�n một c�ch sang trọng?

Hai chục triệu Mỹ kim đ� ở đ�u ra? Thưa, do chứng chi ti�u lặt vặt của h�ng triệu người Mỹ.

N�ng l� ch�u nội �ng Frank Woolworth v� mỗi lần một người Mỹ ti�u một cắc trong một cửa h�ng "gi� độc nhất của Woolworth" th� một phần số tiền đ� v�o trong t�i của thiếu nữ mỹ miều t�c hung hung đ�.

Frank Woolworth đ� l�m c�ch n�o để g�y gia t�i đồ sộ đ�? Thưa bạn, l� nhờ �ng được một điều may từ hồi mới khởi sự l�m ăn: điều may đ� l� �ng ngh�o. Ngh�o l�m cho bước đầu kh� khăn. Muốn c� một t�i sản trung b�nh th� tất nhi�n l� sinh trong một gia đ�nh gi�u lợi hơn l� sinh trong một gia đ�nh ngh�o. Nhưng nếu muốn c� một t�i sản phi thường, một gia sản khổng lồ, th� vấn đề lại kh�c. Cần phải c� một �c thực tế, một nghị lực, một l�ng hăng h�i đặc biệt, m� những đức t�nh đ� rất �t khi thấy trong hạng người khởi sự l�m ăn một c�ch dễ d�ng.

Cho n�n phần đ�ng c�c nh� tỷ ph� đều c� bước đầu gian nan. Frank Woolworth sống trong một trại ruộng gần Watertown v� ngh�o khổ tới nỗi mỗi năm phải đi đất s�u th�ng: m�a đ�ng gi� bấc lạnh như cắt m� kh�ng c� tiền mua một chiếc �o b�nh t� nữa.

Cảnh ngh�o gi�p �ng được nhiều việc lớn: n� g�y cao vọng cho �ng v� l�m �ng nhiệt t�m muốn tiến tới. �ng gh�t đời sống trong trại ruộng, muốn đi bu�n. Cho n�n năm hai mươi mốt tuổi, �ng đ�ng một con ngựa c�i gi� v�o một chiếc xe chạy tr�n tuyết rồi tới Carthage ở tiểu bang Nữu Ước, ngừng trước mỗi cửa h�ng để xin việc. Nhưng kh�ng ai muốn mướn �ng hết. �ng cục mịch qu�, chậm chạp qu�. Ai lại t�c kh�ng hớt m� �o th� để hở ngực.

Sau c�ng, một nh�n vi�n hỏa xa chịu d�ng �ng. Nh�n vi�n đ� ngo�i việc sở ra, c�n trử đồ tạp h�a trong một c�i kho. Frank Woolworth chịu l�m kh�ng c�ng để học nghề.

Sau �ng xin một ch�n trong một tiệm b�n đồ trang sức. Mặc dầu đ� hai mươi mốt tuổi, chủ tiệm kh�ng tin rằng �ng c� đủ tư c�ch để tiếp kh�ch. Người ta muốn giao cho �ng việc dậy sớm đốt lửa, qu�t cửa h�ng, lau k�nh, v� đi giao đồ. �ng kh�ng c� quyền đứng b�n, trừ những giờ đ�ng kh�ch, như buổi trưa, lại th�m chủ tiệm kh�ng muốn trả c�ng cho �ng trong s�u th�ng đầu. �ng đ�p rằng, trong mười năm l�m mướn ở trại ruộng, �ng đ� d�nh được năm chục Mỹ kim, tất cả gia t�i của �ng chỉ c� bấy nhi�u th�i, nhưng �ng bằng l�ng l�m kh�ng c�ng trong ba th�ng đầu v� c� số tiền đ� đủ ăn rồi, từ th�ng thứ tư trở đi th� �ng xin được l�nh mỗi ng�y năm cắc. Chủ tiệm bằng l�ng, tới khi �ng được l�nh mỗi ng�y năm cắc th� người ta bắt �ng l�m việc mười lăm giờ một ng�y, t�nh ra mỗi giờ v�o khoảng ba xu.

Sau c�ng �ng kiếm việc trong một h�ng kh�c, tiền c�ng mỗi tuần mười Mỹ kim, v� �ng phải ngủ dưới hầm, với một khẩu s�ng lục ở dưới gối để coi chừng kẻ trộm. Đời �ng l�c đ� như một cơn �c mộng. Chủ tiệm h�nh hạ �ng, đ�nh đập �ng, mắng �ng l� đồ v� dụng, r�t tiền c�ng xuống v� dọa tống cổ ra cửa. Frank Woolworth ho�n to�n thất vọng. Tin rằng kh�ng sao th�nh c�ng được, �ng về trại ruộng, thần kinh suy loạn v� suốt một năm chẳng l�m được việc g� cả.

Bạn thử tưởng tượng. Con người sau n�y th�nh nh� bu�n lớn nhất thế giới đ�, thất vọng tới nỗi bỏ � định l�m ăn m� đi về ruộng nu�i g�.

Rồi một h�m, �ng ngạc nhi�n v� c�ng, một người chủ cũ sai người kiếm �ng, muốn giao việc cho �ng. H�m đ� l� một ng�y th�ng ba, lạnh buốt, ở cuối thế kỷ trước. Mặt đất phủ tuyết d�y tới non một thước. �ng th�n sinh ra �ng chở khoai t�y ra chợ b�n, �ng leo l�n xe, ngồi tr�n đống khoai, ra Watertown, �ng sắp bước v�o một nghề n� đưa �ng tới cảnh gi�u sang, quyền thế ngo�i tất cả những hy vọng h�o huyền nhất của �ng.

B� quyết th�nh c�ng của �ng ở đ�u? Trước hết, �ng c� một �, một � mới mẻ. �ng mượn ba trăm Mỹ kim v� lập một cửa h�ng ở Nữu Ước tại đ� kh�ng c� một m�n g� b�n qu� năm xu. Mới đầu thất bại ho�n to�n. Mỗi ng�y kh�ng lời được tr�n hai Mỹ kim rưỡi. �ng mở bốn tiệm th� phải đ�ng cửa ba tiệm.

Nhưng lần đầu �ng th�nh c�ng. � đ� hay, c�ch thực h�nh cũng đ�ng, bấy nhi�u đủ cho �ng tin chắc rằng �ng sẽ thịnh vượng. Nhưng bấy nhi�u chưa đủ cho �ng th�nh một tỷ ph�, b� quyết th�nh tỷ ph� của Woolworth cũng như b� quyết th�nh tỷ ph� của Rockefeller, l� gom g�p vốn m� kh�ng phải đi vay, n�i một c�ch kh�c l� kiếm được lời th� đập cả v�o vốn.

Nhất định kh�ng chịu mang nợ, �ng cứ khuếch trương rất từ từ c�ng việc l�m ăn, trong mười năm đầu chỉ mở mười chi nh�nh th�i. Rốt cuộc, �ng th�nh một trong những người gi�u nhất Hoa Kỳ.

�ng cất một ng�i nh� cao nhất thời đ� l�m ph�ng giấy. �ng trả tiền mặt ng�i nh� đ� mười bốn triệu Mỹ kim, mua một c�i đ�n ống gi� năm trăm ng�n Mỹ kim, v� bắt đầu sưu tầm những di vật của N� Ph� Lu�n.

Hồi �ng trẻ v� ngh�o, chịu bao nỗi thất bại đến hết tin ở t�i m�nh nữa, th� b� cụ th�n sinh ra �ng qu�ng vai �ng bảo:

- Cứ vững ch�, con, thế n�o con cũng sẽ th�nh c�ng.