40 Gương Thành Công

[anbinh]

40 Gương Thành Công

Dale Carnegie
Nguyễn Hiến Lê dịch


Gương 001

Somerset Maugham

Theo bạn, kịch nào có giá trị nhất từ trước? Có lần, các nhà phê bình nổi danh về kịch đã bầu kín ở Nữu Ước để lựa lấy mười kịch có giá trị nhất thì kịch Hamlet đứng đầu sổ. Kịch đó viết cách đây trên ba trăm năm. Rồi kịch thứ nhì không phải là kịch Macbeth, hoặc kịch Vua Lear, kịch Nhà buôn ở Venice, mà là kịch Mưa. Vâng, kịch Mưa, một kịch diễn sự chiến đấu dông tố giữa Tình dục và Tôn giáo, một kịch soạn theo một chuyện ngắn của Somerset Maugham.

Kịch Mưa đã đem lại cho Maugham bốn chục ngàn Anh Kim, mà ông không mất chút công nào để soạn nó.

Việc xảy ra như vầy: Ông viết môt truyện ngắn nhan đề là Sadie Thomson. Viết xong, ông chẳng nhớ gì tới nó nữa. Nhưng một đêm John Colton lại chơi nhà ông, và Colton muốn có cái gì đọc để vỗ giấc ngủ, Maugham bèn đưa cho Colton ấn cảo truyện đó.

Colton say mê đọc, kích thích lạ lùng. Ông nhẩy xuống sàn đi đi lại lại, tưởng tượng ra như thấy truyện đã diễn thành kịch, một kịch sau này sẽ bất hủ.

Sáng hôm sau, ông chạy tìm Somerset Maugham, bảo:"Truyện này viết thành một kịch hay được. Tôi đã nghĩ về nó suốt đêm hôm qua. Báo đời! Biểu cho người ta đọc cái gì để dễ ngủ, mà làm cho người ta không chợp mắt lấy được một phút!".

Nhưng Maugham vẫn thản nhiên đáp:

- Viết thành kịch ư? Một kịch bệnh hoạn thì được. Rồi đem diễn được trong sáu tuần lễ. Không đáng để ý tới. Thôi đi.

Và chính kịch mà ông không thèm để ý tới đó đã đem lại cho ông bốn chục ngàn Anh Kim.

Kịch viết xong, nhiều gánh hát từ chối. Họ tin chắc rằng sẽ thất bại. Chỉ có Sam Harris chịu nhận. Ông sở dĩ nhận là có ý cho một đào trẻ tên là Jeanne Eagels đóng. Nhưng người quản lý gánh hát không chịu, muốn lựa một đào có danh hơn.

Rốt cuộc, Jeanne Eagels cũng được đóng và nàng thành công. Kịch diễn bốn năm rưỡi một lần, lần nào cũng có nàng và lần nào rạp cũng đông nghẹt.

Somerset Maugham đã viết nhiều tiểu thuyết có danh như Of Human Bondage, The Moon and Six-pence và The Painted Veil, khoảng hai chục kịch hay. Nhưng chính kịch trứ danh nhất của ông thì, ông lại không viết.

Bây giờ nhiều người coi ông là một thiên tài, nhưng hồi mới bắt đầu viết, ông thất bại luôn mười một năm. Nhà văn đã kiếm được hai trăm ngàn Anh kim đó, trong mười một năm ấy chỉ kiếm được mỗi một Anh kim.

Nhiều lúc đói, ông muốn xin một chân trong tòa soạn một nhà báo nào đó để có một số tiền nhất định mỗi tháng, nhưng không ai nhận ông cả. Ông bảo: "Kiếm không được việc tôi đành phải tiếp tục viết như vậy". Lúc đó ông đã đậu bằng cấp y khoa bác sĩ, họ thôi thúc ông bỏ truyện ngắn, truyện dài đi mà làm thuốc ra toa cho tấm thân đỡ cơ cực. Nhưng không có gì làm ông thay đổi quyết định sắt đá của ông là lưu danh lại trên những trang Văn học sử Anh.

Bod Ripley, nổi danh về cuốn Believe it or not, có lần bảo tôi:"Một người có thể làm việc như mọi không ai biết đến, trong mười năm rồi nổi danh trong mười phút". Lời đúng với Ripley và cả với Maugham.

Lần đầu tiên Somerset Maugham được nổi danh là do một ngẫu nhiên. Một kịch nào đó thất bại và ông bầu một gánh hát kiếm một kịch bản khác để thay. Chủ ý ông chưa muốn kiếm một kịch được hoan nghênh, chỉ muốn kiếm một kịch cũ cũ nào đó diễn đỡ, đợi ngày gặp được một kịch có chân giá trị. Vậy ông tìm bậy trong tủ của ông, xem ra may được một kịch nào chăng, và rút ra một kịch của Somerset Maugham, nhan đề là Lady Frederick. Kịch đó ông nhét vào tủ đã mấy năm rồi, nhớ đã đọc qua, và biết là chẳng hay ho gì, nhưng diễn tạm được ít tuần. Ông bèn cho diễn. Và phép mầu đã hiện ra. Kịch Lady Frederick thành công rực rỡ. Khắp thành phố London, ai cũng nói tới. Từ hồi Oscar Wilde tới nay, chưa có kịch gia nào làm cho người Anh vui thích như vậy.

Tức thì hết thẩy các ông bầu hát ở Luân Đôn tranh nhau xin kịch của Somerset Maugham. Ông lục lọi các vở kịch cũ trong tủ ra, và chỉ trong vài tuần, ba kịch của ông được đem diễn trong những rạp lớn.

Tiền tác giả chảy vô như suối. Các nhà xuất bản lăn xả vô xin ký giao kèo với vị thiên tài mới xuất hiện đó. Giấy mời của các hội bay tới như mưa, và sau mười năm sống trong bóng tối, Somerset Maugham bỗng được hoan nghênh trong các phòng khách sang trọng nhất.

Ông nói với tôi rằng không khi nào ông làm việc quá một giờ trưa, vì buổi chiều, óc ông như đặc lại. Ông viết dưới một mái hiên trên từng thượng biệt thự của ông ở Nice. Luôn luôn ông hút ống điếu và đọc sách triết lý khoảng một giờ rồi mới bắt đầu viết. Khi quân Đức chiếm nước Pháp, ông qua Nam Caroline viết trong một đồn điền.

--------------------------
Nguồn: VietShare.com

[anbinh]

Gương 021

Đề Đốc Byrd

Năm 1910 một thiếu ni�n ở Winchester (tiểu bang Virginia) ch�p nhật k�. Đọc truyện đề đốc Peary h�ng t�m gắng sức để tiến tới Bắc cực, em nhỏ mười hai tuổi đ� cao hứng viết v�o trong tập:

- T�i đ� quyết định sẽ l� người thứ nhất tới được Bắc cực.

V� tức th� em dự bị cho một cuộc mạo hiểm gay go đ�. Em vốn sợ lạnh, để tập chịu lạnh, em mặc những quần �o mỏng hơn v� bỏ lu�n chiếc b�nh t�. Sau em nhỏ tới được bằng phi cơ v� l� người thứ nhất tới Nam cực. T�n của em như bạn đ� đo�n được, l� Richard Evelyn Byrd.

Đề đốc Byrd nghĩ rằng những khoảng băng tuyết m�nh m�ng ở Nam cực lần lần thu lại v� hằng trăm ng�n mẫu đất hoang hiện nay băng phủ, một ng�y kia c� thể th�nh một miền ph� nguy�n dồi d�o v� c�ng. V� vậy �ng quyết t�m cắm cờ Hoa Kỳ tr�n đất đ� v� chiếm n� cho xứ sở �ng. � kiến của �ng c� thể đ�ng. Ch�nh t�i đ� thấy những mỏ than ở c�ch Bắc cực s�u trăm c�y số v� phần đ�ng c�c nh� địa chất học tin rằng c� những mỏ than vĩ đại v� c� lẽ cả những mỏ dầu lửa nữa ở gần Bắc cực.

Đời Đề đốc Byrd l� một tấm gương rực rỡ của một em nhỏ c� l�ng cao vọng kh�ng hề lay chuyển, v� thắng được những trở ngại nhiều v� kể để l�m được những việc lớn.

N� cho ta thấy r� gi� trị thực tế của một mục đ�ch độc nhất. Kẻ n�o ngay từ nhỏ đ� vạch một mục đ�ch lớn v� suốt đời kh�ng rời bỏ quyết định chủ yếu đ� th� c� việc g� m� l�m kh�ng được!.

Trước hết, Byrd du lịch để coi c�c miền xa lạ. Hồi mười bốn tuổi �ng đ� đi v�ng quanh địa cầu, m� đi một m�nh! Rồi �ng trở về nh�, v� trường đại học, nhưng học th� �t m� luyện c�c m�n đấu quyền, vận lộn, đ� banh th� nhiều. �ng chơi hăng qu� đến nỗi g�y một ch�n, bể xương mắt c�, th�nh t�n tật m� thủy qu�n cho �ng l� kh�ng hợp c�ch n�n miễn dịch �ng. Bạn thử tưởng tượng: chưa đầy ba chục tuổi bị miễn dịch v� kh�ng đủ sức... biết bao người trong địa vị �ng đ� ch�n nản, tự cho l� đời m�nh bỏ đi rồi!

Nhưng Byrd kh�ng chịu thua. �ng tuy�n bố rằng một người kh�ng cần đứng được mới l�i nổi phi cơ, v� d� ch�n �ng c� tật, mắt c� g�y n�t, �ng vẫn c� thể l�i phi cơ như thường. Nghĩ vậy, �ng tập l�i phi cơ, bị ba tai nạn, c� lần m�y bay của �ng đ�m v�o một chiếc m�y bay kh�c, nhưng rốt cuộc �ng cũng lấy được bằng cấp phi c�ng.

Lu�n lu�n khao kh�t mạo hiểm, �ng n�ng l�ng được bay tr�n những khoảng băng tuyết ở Bắc cực, nơi m� từ trước chưa phi c�ng n�o d�m bay tới. Nhưng �ng bị người ta từ chối mấy lần.

Trước hết, �ng định th�m hiểm bằng một kh� cầu m�y, chiếc Shenandoah khi bay thử, chiếc kh� cầu đ� đ�m bổ xuống đất, tan n�t. Rồi �ng xin ch�nh phủ cho ph�p bay thử để ho�n th�nh một phi cơ c� thể vượt Đại T�y Dương. Ch�nh phủ từ chối v� �ng t�n tật.

�ng lại năn nỉ người ta cho ph�p �ng cầm l�i một chiếc trong đo�n phi cơ m� Amundsen t�nh d�ng để bay tr�n miền băng gần Bắc cực. Người ta lại từ chối nữa, lần n�y v� l� do �ng đ� c� gia đ�nh. Mấy lần thất vọng li�n tiếp như vậy rồi cuối c�ng lại th�m c�i tin rằng Thủy qu�n miễn dịch �ng lần nữa, cũng vẫn v� c�i ch�n c� tật của �ng.

Chắc chắn l� sở Thủy qu�n kh�ng thể lầm được, nhưng Byrd c� quan niệm lố lăng n�y, l� �c s�ng kiến, l�ng can đảm v� tr� th�ng minh quan trọng hơn một c�i ch�n l�nh mạnh. �ng vận động, kiếm được những nh�m tư nh�n chịu bỏ tiền gi�p c�ng việc th�m hiểm của �ng v� tức th� �ng phi�u lưu, l�m cả thế giới ngạc nhi�n. �ng vượt Đại T�y Dương, l�n tới Bắc cực, liệng một chiếc cờ Hoa Kỳ xuống, rồi xuống Nam cực, cắm một chiếc cờ Hoa Kỳ kh�c.

V� khi �ng trở về xứ sở th� hai triệu người hoan h� �ng cuồng nhiệt c� phần hơn d�n La M� hoan h� C�sar thắng Pomp�e nữa.

V� rốt cuộc, ch�nh phủ Hoa Kỳ tặng chức Đề đốc cho con người m� mười bốn năm trước bộ Hải qu�n đ� ch� l� t�n tật v� cho miễn dịch.

[anbinh]

Gương 022

Winston Churchill

T�i lu�n lu�n ngạc nhi�n về điều n�y, nhiều việc xảy ra nghe chẳng c� g� quan trọng cả m� sau lại l�m thay đổi cả lịch sử. Chẳng hạn, bốn năm trước khi Nội chiến bộc ph�t, trong năm kinh khủng 1857, một người t�n l� Leonarl Jerome đầu cơ ở Wall Street m� kiếm được một trăm ng�n Anh kim. Việc đ� trừ Leonard Jerome, c� ai cho l� quan trọng đ�u. Vậy m� b�y giờ nhớ lại, ta thấy n� ảnh hưởng rất lớn đến lịch sử hiện đại. V� nếu người đ� Leonard Jerome kh�ng đầu cơ được số tiền lớn đ�, th� c� lẽ Winston Churchill kh�ng sinh ra đời: Leonard Jerome ch�nh l� �ng nội của Churchill.

Được số tiền một triệu hai trăm ng�n Anh kim, Loenard Jerome mua một phần h�n lớn trong tờ Times ở Nữu Ước, lập hai trường đua lớn ở Mỹ, du lịch khắp thế giới, giao du với hạng qu� tộc Anh. V� kết quả l� người con g�i mỹ miều, c� duy�n của cụ, c� Jenny Jerome cưới nh� qu� ph�i Randolph Churchill. V� do cuộc h�n nh�n đ� m� Churchill ra đời v�o ng�y 30 th�ng mười một năm 1874, trong một l�u đ�i nổi danh nhất ở Anh, l�u đ�i Benheim.

Đời của Winston Churchill mới hoạt động, kỳ dị l�m sao!

Tr�n ho�n vũ t�i kh�ng thấy một người n�o kh�c m� cuộc đời gồm được nhiều k�ch th�ch, nhiều mạo hiểm, nhiều nỗi vui v� hứng th� như đời �ng. Tr�n một phần ba thế kỷ, �ng nắm quyền h�nh gh� gớm trong tay, ảnh hưởng lớn v� c�ng. Năm 1911, �ng l� quan văn đứng đầu Hải qu�n Anh. Tr�n một phần ba thế kỷ, �ng tạo n�n anh h�ng v� thời thế.

Ngay từ hồi b�, Winston Churchill đ� muốn l� một qu�n nh�n, suốt ng�y b�y trận. Sau �ng tốt nghiệp trường v� bị Sandhurt. Trong mấy năm �ng đăng l�nh, chiến đấu với kỵ binh cầm thương của Bengale (Ấn Độ), chiến đấu với Kitchener ở sa mạc Soudan, chiến đấu với qu�n FuzzWuzzies.

Từ năm 1900, �ng đ� nổi danh v� liều lĩnh, can đảm, nổi danh tới nỗi mới hai mươi s�u tuổi đ� được bầu v�o nghị viện.

Việc xảy ra như vầy: Năm 1899, �ng xung phong qua Nam Phi, l�m th�ng tin vi�n lấy tin tức về chiến tranh Boer cho tờ Morning port, lương hai trăm rưỡi Anh kim mỗi th�ng. Lương đ� cao, nhưng �ng l�nh n� cũng đ�ng, v� �ng l� một th�ng tin vi�n nổi danh nhất trong lịch sử Anh. Kh�ng những �ng ch�p tin gởi về, m� �ng c�n tạo ra tin tức nữa, nghĩa l� tiến s�u v�o khu vực của địch, trong một toa xe v� trang bị tấn c�ng bằng đại b�c, rồi bị qu�n Boer bắt, nhốt kh�m, rồi �ng vượt ngục, l�m cho qu�n Boer ph�t đi�n l�n, v� để một t� binh trong h�ng qu� ph�i Anh trốn tho�t.

Ra khỏi ngục, �ng c�n phải vượt mấy trăm c�y số tr�n địa phận của địch c� l�nh Boer g�c c�c đường xe lửa v� cầu, �ng đi bộ hoặc trốn trong c�c toa chở h�ng, ngủ trong rừng, trong đồng l�a hoặc mỏ than, ngụp trong đồng lầy, qua s�ng. �ng đi qua những c�nh đồng Ch�u Phi, trong bầy k�n k�n bay lượn tr�n đầu chỉ đợi �ng mệt qu�, gục xuống l� ch�ng tha hồ mổ, rỉa.

Truyện vượt ngục của �ng đ� l� tuyệt hay rồi. M� �ng lại c�n viết cho độc giả m� nữa. B�i �ng đăng tr�n tờ Morning post năm 1900 c� tiếng vang dữ dội, người Anh n�o cũng hăm hở, th�nh k�nh đọc. �ng được họ coi l� vị anh h�ng của d�n tộc. C� người đem truyện �ng đặt th�nh lời ca: h�ng vạn người bu lại nghe �ng diễn thuyết, v� �ng được nhiệt liệt bầu v�o Nghị viện v� hoạt động v� danh tiếng của �ng.

Ch�m ng�n của �ng l�: "Kh�ng bao giờ chạy trốn nguy hiểm". Năm 1921, �ng qua Mỹ để diễn thuyết bốn mươi lăm lần, mỗi lần được hai trăm hai mươi Anh kim. Nhưng c�ng ty C�ng an Scotland Yard thấy c� thể nguy tới t�nh mệnh �ng, cho �ng hay c� một bọn người bất m�n ở nhiều nơi trong đế quốc Anh đ� họp nhau ở Mỹ th�nh một hội m� ty C�ng an gọi l� Hội �m S�t, �ng tượng trưng cho c�c nh� cầm quyền Anh, rất c� thể bị ch�ng bắn trong khi đi khắp nơi diễn thuyết ở Mỹ. Mặc dầu được ty C�ng an cho hay như vậy, �ng cũng cứ đi. Khi tới một tỉnh miền T�y Hoa Kỳ, c� người b�o cho �ng rằng v�i hội vi�n trong Hội �m S�t đ� mua giấy v�o nghe. Trưởng ty C�ng an đ� hoảng, ra lệnh b�i bỏ cuộc diễn thuyết, nhưng người tổ chức cuộc diễn thuyết kh�ng chịu. Churchill bảo người n�y:"h�nh động như �ng l� phải. Thấy nguy hiểm, kh�ng bao giờ được quay lưng chạy. Nếu chạy th� nguy hiểm tăng l�n gấp đ�i, c�n nếu như mạnh bạo x�ng lại n�, th� n� giảm đi được một nữa. Đừng bao giờ trốn c�i g�. Bất kỳ c�i g�!"

Đ� kh�ng trốn nguy hiểm, Churchill c�n thường t�m n�. Khi �ng đứng đầu Hải qu�n Anh, �ng c� được khoảng mười hai chiếc m�y bay vừa lớn vừa nhỏ. Hồi đ� v�o năm 1911, m�y bay mới xuất hiện được t�m năm, cho n�n l�i phi cơ kh�ng kh�c g� giỡn với tử thần, vậy m� Churchill cũng nhất định đ�i l�i lấy, mấy lần bị tai nạn su�t chết. Ch�nh phủ phải ra lệnh cấm, �ng kh�ng nghe. �ng th�ch c�i nguy hiểm đ� v� muốn biết r� về phi cơ v� �ng ti�n đo�n rằng phi cơ sẽ c�ch mệnh chiến thuật. Hải qu�n Anh c� kh�ng lực mạnh mẽ l� nhờ c�ng của �ng.

Một đức t�nh si�u ph�m của �ng nữa l� t�nh quả quyết gang th�p, nhờ v�o gi�o dục của �ng. Hồi trẻ �ng l� một sinh vi�n rất tầm thường. �ng gh�t tiếng La-tinh, tiếng Hy Lạp, gh�t To�n học, v� Ph�p văn. �ng tin chắc rằng trước hết phải th�ng tiếng Anh đ� rồi mới học ngoại ngữ, v� tất nhi�n l� �ng c� l�. Nhưng v� �ng khinh Ngoại ngữ, v� to�n ph�p, n�n �ng ngồi gần cuối lớp trong ban dự bị v�o đại học. V� đ�y mới l� điều lạ: con người gh�t to�n sau l�m gi�m đốc ng�n khố quốc gia, giữ nền t�i ch�nh của Anh trong bốn năm.

Ba lần thi v� trường v� bị Sandhurst rớt cả ba. Lần thứ tư mới đậu.

Rồi một h�m, sau khi tốt nghiệp hai trường Harrow v� Sandhurst - hai trường lớn nhất ở Anh, �ng thấy một điều - m� nhiều sinh vi�n tốt nghiệp ở đại học ra đ� thấy - l� m�nh thực ra chẳng biết ch�t g� cả. L�c đ� �ng hai mươi hai tuổi, l�m sĩ quan trong qu�n đội Anh ở Ấn Độ, tức th� �ng quả quyết tự học, viết thư về cho th�n mẫu ở Anh, xin người gởi qua những s�ch về tiểu sử danh nh�n, lịch sử triết l� v� kinh tế. Trong khi c�c bạn sĩ quan ngủ để tr�nh c�i n�ng nung người ban trưa, th� �ng nghiến ngấu đọc đủ c�c s�ch từ Platon tới Gibbon v� Shakespeare. �ng bỏ mấy năm luyện lối văn s�ng sủa v� b�ng bẩy m� ta thấy trong c�c diễn văn v� t�c phẩm của �ng, một lối văn h�ng hồn v� du dương. Vốn ăn n�i vụng về, �ng đ� tự luyện cho th�nh một nh� h�ng biện hạng nhất cổ kim.

Khi giữ chức thủ tướng, �ng l�m việc từ mười bốn tới mười bảy giờ mỗi ng�y, mỗi tuần �ng thường việc cả bảy ng�y. Ngay b�y giờ �ng c�n l�m việc hăng h�i, v� c�c thư k� của �ng kh�ng được nghỉ tay. �ng l�m việc được như vậy nhờ vừa l�m vừa nghỉ, v� nghỉ trước khi mệt. Mười giờ rưỡi s�ng �ng mới dậy, nhưng ba giờ trước khi dậy, �ng ngồi dựa lưng ở giường, miệng ngậm một điếu x� g� lớn, k�u điện thoại, đọc thư cho thư k� ch�p, đọc b�o, c�c bản ph�c tr�nh v� điện t�n. Rồi �ng mới đứng dậy đi cạo r�u bằng một con dao cạo kiểu cũ.

Một giờ trưa �ng ăn cơm, ngủ một giờ, rồi l�m việc. Năm giờ lại leo l�n giường, ngủ nữa giờ. Ăn bữa tối xong, �ng thường l�m việc tới nữa đ�m.

Một loạt diễn văn của �ng đ� gom v�o một cuốn nhan đề l� Trong khi nước Anh ngủ. Trong mấy năm, khi m� phần nhiều ch�nh kh�ch Anh ngủ, ho�n to�n qu�n đại chiến n� sắp ch�m đắm thế giới, th� �ng cảm thấy nguy cơ Hitler. Trong s�u năm, từ 1933 đến 1939, gần như ng�y n�o �ng cũng la rằng Đức quốc đương t�i v� trang, rằng Hitler đương đ�ng xe tăng, chế đại b�c, phi cơ, dự định thả bom xuống nước Anh, đ�nh đắm t�u Anh v� chiếm thế giới. �ng đ� thấy trước tất cả những điều đ�: nếu nước Anh nghe lời ti�n đo�n của �ng m� tăng binh bị để sẵn s�ng đương đầu với nguy cơ th� đại chiến thứ nh� c� lẽ chỉ l� một ảo mộng của một kẻ đi�n.

[anbinh]

Gương 023

Henry J. Kaiser

Nh� kinh doanh đ� xuất đầu lộ diện mau nhất trong đại chiến vừa rồi l� Henry J. Kaiser. Kh�ng phải l� qu�n nh�n m� gi�p cho qu�n đội Hoa Kỳ chiến thắng, th� c�ng đ�, �t ai hơn �ng. Trước chiến tranh, t�n tuổi �ng c� mấy ai biết tới, nhưng chỉ trong v�i năm, những x� nghiệp m�nh m�ng của �ng ph�t triển lạ l�ng. �ng c� tới bảy xưởng lớn đ�ng t�u, l�m việc đ�m ng�y kh�ng nghỉ để cung cấp cho qu�n đội những t�u chở h�ng, t�u dầu, khu trục hạm v� h�ng kh�ng mẫu hạm. �ng cũng c� một xưởng chế tạo m�y bay khu trục v� nhiều bộ phận rời.

�ng x�y cất v� điều khiển một xưởng lớn sản xuất rất nhiều ma-nh�-di, thứ kim thuộc cực nhẹ, trọng yếu bực nhất trong thời chiến tranh đ�.

Khi �ng kh�ng kiếm ra được số th�p cần d�ng nữa, �ng dựng ngay một xưởng nấu th�p, xưởng đầu ti�n ở ph�a t�y d�y n�i Đ�, c� đủ l� luyện sắt v� m�y d�t kim loại. Rồi �ng mua một mỏ sắt để c� đủ quặng d�ng, lại mua nhiều mỏ than để c� đủ than đốt l�.

�ng v� c�c hội vi�n của �ng dự v�o c�ng việc vớt c�c t�u Nhật đ�nh đắm ở Tr�n Ch�u Cảng, x�y nhiều căn cứ hải qu�n cho phi cơ ở Wake Island, Midway v� Guam, lại x�y một phần đại lộ qu�n sự tiến về Alaska lập ở xứ n�y nhiều phi trường cho nh� binh, nhiều đ�i ph�t thanh, đ�o nhiều giếng dầu, dựng một nh� m�y lọc dầu. Đặt s�u trăm c�y số ống dẫn dầu ở miền cực Bắc, v� x�y nhiều cống ngăn tr�n kinh Panama.

�ng c� xưởng chế tạo xi măng lớn nhất thế giới. �ng đ� lưu lại một c�ng tr�nh lớn l� x�y ba c�i dập quan trọng nhất thế giới: đập Boulder tr�n s�ng Calorado, đập Bonneville tr�n s�ng Columbia ở Oregon (nhiều kỹ sư cho rằng kh�ng thể n�o x�y đập n�y được), v� cũng tr�n s�ng đ�, đập vĩ đại Grand-Coulee.

Henry Kaiser th�nh một trong những chủ nh�n �ng c� danh nhất Ch�u Mỹ. Nhưng v� �ng th�n mật với mọi người n�n người thường đều coi c�i con người lớn, mập v� h�i đ� như bạn b� vậy. Người ta y�u �ng v� �ng giản dị, vui vẻ v� hăng h�i.

Trước chiến tranh �ng chưa hề đ�ng một chiếc tam bản n�o gọi l� c�. Vậy m� chỉ trong bốn năm �ng th�nh một nh� đ�ng t�u nhiều nhất v� lớn nhất từ xưa tới nay.

�ng đ� c�ch mạng hẳn một trong những kỹ nghệ cổ nhất của lo�i người: kỹ nghệ đ�ng t�u. Hồi đ� người ta phải mất s�u th�ng mới đ�ng xong một chiếc t�u, m� xưởng Oregon của �ng chỉ mười ng�y l� giao được một chiếc Liberty Ship. Khi c�c thợ của �ng ở Californie hay tin đ�, họ thề với nhau phải ph� kỷ lục ấy cho được. Họ can đảm bắt tay v�o việc, v� chiếc Robert E. Peary m� lườn được lắp đ�ng nữa đ�m chủ nhật, ho�n to�n đ�ng xong v� thả xuống nước chiều thứ năm. Vậy, một c�ng việc hồi trước l�m trong s�u th�ng, c� khi trọn một năm, th� b�y giờ chỉ l�m trong bốn ng�y rưỡi.

Tất nhi�n, lần đ� chỉ l� một th� nghiệm, một sự ganh đua, chứ kh�ng thể bắt thợ tuần n�o cũng gắng sức như vậy được, nhưng h�ng của �ng cũng tiếp tục đ�ng được những chiếc Liberty Ship trong một th�ng l� xong, từ khi lắp lườn đến khi thả xuống nước.

�ng th�ch l�m tận lực như vậy, sống m�nh liệt trong cơn lốc bất tận. �ng rất ham bắt tay v�o những việc m� c�c nh� chuy�n m�n cho l� thực h�nh kh�ng được.

Khi �ng đề nghị đ�ng t�u theo c�ch d�y chuyền, �ng c� biết ch�t g� về c�ch đ� đ�u. Từ trước �ng chỉ được thăm mỗi xưởng đ�ng t�u, nhưng �ng nghĩ rằng. Kh�ng biết ch�t g� về những kh� khăn trong nghề đ� c� lẽ lại l� c�i lợi nhất cho �ng. �ng nhất định kh�ng chịu theo lối cổ truyền l� lắp lườn trước rồi mới lắp những bộ phận kh�c của t�u l�n c�i lườn đ�. Trong thời chiến tranh cần phải l�m mau hơn. �ng ra lệnh cho c�c kỹ sư sửa soạn một xưởng lớn gấp ba những xưởng thường, đủ chỗ cho h�ng ng�n thợ c�ng l�m tại đ� một l�c, v� cả ba phần của t�u, tức mũi, đu�i v� th�n t�u phải đ�ng c�ng một l�c ba chỗ kh�c nhau.

Khi đ�ng mọi bộ phận rồi, một c�i m�y cổ hạc vĩ đại lớn hơn những m�y d�ng từ trước tới nay rất nhiều, kẹp mỗi bộ phận, đem lại đặt v�o chỗ của n� ở trong t�u. Rồi người ta h�n kỹ những bộ phận đ� với nhau. �ng d�ng rất �t đinh t�n v� c�ch đ� chậm. Một s�ng kiến nữa của �ng l� lắp c�c bộ phận của t�u theo c�ch d�y chuyền như lắp xe hơi vậy. �ng v� đội kỹ sư của �ng lại c� � ph�ng ngược nhiều bộ phận, như c�i mui t�u chẳng hạn, để thợ c� thể l�m ở dưới, đỡ mệt hơn l� cứ phải đưa tay l�n trời m� l�m việc. Đ�ng xong th� một m�y cổ hạc sẽ lật �p n� lại rồi đưa đi, đặt v�o chỗ của n� trong t�u.

Ngay từ hồi nhỏ, Henry J. Kaiser đ� c� t�i tưởng tượng, đức nhiệt th�nh v� một tham vọng bền bĩ n� l�m cho �ng gi�u c� v� nổi danh. Tổ ti�n �ng l� người Đức, cha �ng l�m thợ gi�y, kh� nhọc m� kh�ng đủ nu�i một gia đ�nh bốn con. V� �ng l� con trai độc nhất trong nh�, �ng phải th�i học từ hồi mười một tuổi để kiếm tiền gi�p cha. �ng xin được một ch�n giao h�ng trong một cửa h�ng lớn ở Nữu Ước. Ban ng�y l�m cho người, nhưng ban đ�m th� l�m theo sở th�ch: hồi đ� �ng m� chụp h�nh. Thấy s�ch n�o ở thư viện c�ng cộng �ng cũng đọc nghiến ngấu. Rồi �ng xin được một ch�n gi�p việc cho một tiệm chụp h�nh tại ngoại � Lake Placid. �ng kh�ng coi c�ng việc �ng l�m l� một c�ng việc m� cho n� l� một tr� vui, một tr� chơi, một nỗi th�ch th�. �ng đem cả tấm l�ng hăng h�i của tuổi xanh v�o việc b�n m�y ảnh, việc rửa h�nh cho c�c nh� chơi ảnh. �ng lại in cả bưu thiếp c� d�n h�nh Lake Plaud để b�n. Sau ba năm �ng ho�n to�n l�m chủ cửa tiệm. Sau năm năm �ng mở th�m nhhững tiệm chụp h�nh kh�c ở Palm Beach v� Daytona Beach tại Floride. B�y giờ th� �ng kh�ng c� tới một c�i m�y chụp h�nh nữa.

Muốn kinh doanh những x� nghiệp lớn hơn, �ng bỏ nghề lu�n v� bổ nh�o tới miền duy�n hải t�y bắc Th�i B�nh Dương hồi đ� mới bắt đầu khai th�c. �ng đi ch�o h�ng cho c�ng ty Hawkeye Sand and Gravel ở Spokane, rồi th�nh hội vi�n của c�ng ty v� h�n một phần tiền lương v�o c�ng việc l�m ăn.

Một h�m �ng đi thăm một x� nghiệp ở Chicago khởi sự nhiều c�ng việc quan trọng cho th�nh phố Spokane. �ng muốn b�n một m�n h�ng cho x� nghiệp, m�n h�ng đ� l� sự hợp t�c của �ng: x� nghiệp d�ng �ng liền.

Khi �ng hai mươi ch�n tuổi, �ng bỏ địa vị l�m c�ng ra kinh doanh. Vốn �ng chỉ vỏn vẹn v�i c�i xe b� ệt cũ, �t c�i m�y trộn xi măng v� bốn con ngựa, hết thảy đều l� mua chịu. Nhưng �ng c�n những số vốn kh�c kh�ng hiển hiện bằng, song quan trọng nhiều hơn, l� tinh lực kinh nghiệm, tr� ph�n đo�n, l�ng hăng h�i v� một nghị lực bất biến, lu�n lu�n muốn tiến tới. Sau hai th�ng, �ng l�nh việc l�t đường, khoảng hai trăm năm chục ng�n Mỹ kim. L�c n�y �ng bắt đầu gi�u c�. Chỉ trong v�i năm x� nghiệp của �ng l�t cả ng�n c�y số đại lộ tr�n bờ biển Th�i B�nh Dương.

Nhưng �ng vẫn thường n�i rằng �ng kh�ng th�ch tiền. Thực vậy. �ng c�n th� giờ đ�u để ti�u tiền? �ng rất �t khi rảnh để đọc s�ch, coi h�t b�ng hoặc đi nghỉ m�t, th� giờ l�m việc của �ng c�n thiếu kia m�! V� �ng l�m việc rất hăng, c�ng l�m được nhiều c�ng th�ch. �ng c� một căn trong một kh�ch sạn ở Hoa Thịnh Đốn, một căn trong một kh�ch sạn kh�c ở Nữu Ước, ng�y n�o �ng cũng mất hằng giờ hội họp, tiếp điện thoại ở xa. Từ Đại T�y Dương tới Th�i B�nh Dương, tất cả những ph�ng giấy quan trọng của x� nghiệp �ng đều mắc điện thoại v�o chung một mạch điện để cho những người cộng t�c với �ng c� thể theo d�i v� dự v�o những cuộc thảo luận b�n t�nh của �ng trong c�ng việc l�m ăn. Ph� tổn tất nhi�n lớn lắm, mỗi năm tới hai trăm ng�n Mỹ kim tiền điện thoại. Điện t�n của �ng gởi tới c�c c�ng sở tới tấp như mưa, hoặc để biện hộ cho �ng, hoặc để hăm dọa ch�nh phủ, hoặc để xin việc n�y việc kh�c. �t khi �ng ngủ suốt đ�m qu� năm giờ. Người ta tự hỏi sống đời hoạt động cuồng nhiệt như vậy m� sao �ng kh�ng chết v� đau tim hoặc vi tr�ng phong.

�ng đ� cất một ng�i nh� nghỉ m�t ở bờ hồ Tahoe, trong d�y n�i Sierra Nevada, tại tr�n cao hai ng�n thước. C�ch thức x�y cất đặc biệt l� của �ng. �ng hấp tấp chở những xe ủi đất, những m�y đ�o đất, những m�y cổ hạc tới hồ Tahoe, �ng bắt những k�p thợ l�m việc ng�y đ�m dưới �nh đ�n giọi, để ph� rừng, vỡ đất, lắp vũng. �ng cất một ng�i nh� lớn bằng đ�, bốn biệt thự cho kh�ch khứa v� một c�i ụ để t�u, chỉ trong c� hai mươi t�m ng�y, cất n�ng nảy, hấp tấp như l� sợ nền văn minh sắp l�m nguy vậy. Đ� con người của �ng như vậy.

Trong suốt kỳ đại chiến vừa rồi, �ng chỉ sản xuất cho ch�nh phủ, nhiều người nghĩ rằng �ng tiến l�n được như vậy nhờ chiến tranh th� sau chiến tranh, do sự cạnh tranh của c�c x� nghiệp v� sự đảo lộn của c�c điều kiện kinh tế, �ng kh� giữ được địa vị, nhưng �ng vẫn hy vọng giữ được. �ng đ� lập một ph�ng t�m t�i nghi�n cứu gồm nhiều kỹ sư, b�c học, s�ng chế gia, kỹ thuật gia, chuy�n m�n gia, nh� n�o cũng c� �c l�m lớn, tr�ng rộng, v� cũng c� đủ t�i tưởng tượng để chế tạo những h�a phẩm mới, x�y dựng những kỹ nghệ mới, cho c�ng nh�n sau chiến tranh c�n được d�ng tới một mức cao.

�ng nghĩ rằng nếu d�ng những vật liệu nhẹ hơn th� c� thể đ�ng được những t�u chạy nhanh hơn, ph� tổn chở chuy�n nhẹ hơn v� cả ng�n người chưa đi du lịch bao giờ sẽ c� thể vượt biển được.

C�n về ng�nh xe hơi th� �ng n�i:"Thấy một chiếc xe nặng một ng�n năm trăm k� l� m� chỉ chở một người nặng bảy mươi lăm k� l�, t�i ngao ng�n lắm". �ng t�nh d�ng một kim thuộc cực nhẹ v� những chất dễ nặn để đ�ng những chiếc xe hơi chỉ nặng bằng một phần ba những xe hơi hiện thời, c�n m�y th� �ng cho chạy bằng dầu xăng chạy m�y bay.

�ng cũng hy vọng chế tạo được nhiều phi cơ chắc chắn cho những b� gi� cũng d�m leo l�n v� cực rẻ cho c�c �ng gi� cũng d�m bỏ tiền ra mua.

Quả thật �ng l� người lạc quan. �ng n�i: Kỹ thuật tiến m�nh liệt, như một c�i nồi s�i s�ng sục. Kh�ng thể ngồi đ� l�n nắp của n� được, n� sẽ văng ta ra bốn phương trời, tan t�nh như ph�o.

[anbinh]

Gương 024

Charles Dickens

C�ch nay gần đ�ng trăm năm, v� gần đ�ng v�o ng�y lễ Gi�ng Sinh, một cuốn s�ch nhỏ được xuất bản ở Lu�n Đ�n, một tiểu thuyết sau n�y th�nh bất hủ. Nhiều người cho cuốn đ� l� "cuốn s�ch nhỏ c� gi� trị nhất thế giới". Khi cuốn đ� ph�t h�nh, những người Anh quen nhau m� gặp nhau tr�n đường Strand hoặc Pall Mall đều hỏi nhau: "�ng đ� đọc cuốn đ� chưa?". V� ai cũng đ�p:"C�, t�i đọc rồi, cầu Trời ph� hộ cho �ng ấy".

Nội ng�y đầu, s�ch đ� b�n được một ng�n cuốn. Trong nữa th�ng, s�ch b�n được mười lăm ng�n cuốn. Rồi từ đ� s�ch t�i bản kh�ng biết bao nhi�u lần, được dịch ra gần đủ c�c thứ tiếng. �t năm sau, J.P. Morgan mua bản thảo bằng một gi� kh�ng tưởng tượng được; v� hiện nay bản thảo ấy nằm chung với những bảo vật v� gi� kh�c, trong ph�ng triển l�m mỹ thuật của �ng ở Nữu Ước m� �ng gọi l� thư viện của �ng.

Cuốn s�ch nổi danh khắp thế giới đ� l� cuốn g�? L� cuốn Christmas Carol (B�i h�t lễ Gi�ng Sinh) của Charles Dickens.

Charles Dickens th�nh nh� văn viết nhiều nhất v� được độc giả th�ch nhất trong văn học sử Anh; vậy m� khi �ng bắt đầu viết, �ng sợ bị người ta chế nhạo tới nỗi phải l�n l�t đi bỏ bản thảo đầu ti�n của m�nh v�o th�ng thư trong đ�m tối để kh�ng ai thấy sự cả gan của m�nh.

Khi truyện �ng viết được xuất bản, �ng hai mươi hai tuổi, �ng vui sướng qu� đỗi, đi lanh thang kh�ng mục đ�ch trong phố phường, lệ chảy ướt đầm mặt.

Người ta kh�ng trả cho �ng một xu nhỏ n�o về truyện đ�. V� t�m truyện sau đem cho �ng được bao nhi�u tiền, bạn thử đo�n xem? Kh�ng c� một đồng n�o hết. Ho�n to�n kh�ng. Nhưng �ng vẫn cố gắng viết, lấy sự s�ng t�c l�m lẽ sống ở đời. Sau c�ng khi người ta chịu trả tiền, th� �ng cũng chỉ được l�nh một ng�n phiếu l� một Anh kim cho mỗi truyện. V�ng, �ng chỉ được l�nh một Anh kim về truyện đầu; nhưng truyện cuối của �ng đ� đem lại cho người thừa kế �ng ba Anh kim một chữ tức c�i gi� cao nhất từ hồi khai thi�n lập địa đến nay, chưa t�c giả n�o được l�nh! Ba Anh kim mỗi chữ!(1)

Phần đ�ng nh� văn, chết rồi th� chỉ trong v�ng năm năm l� kh�ng ai biết tới, nhớ tới t�n tuổi của m�nh nữa.

C�n Dickens mất đ� s�u mươi ba năm m� c�c nh� xuất bản vẫn trả cho người kế thừa �ng tr�n bốn vạn Anh kim về truyện Đức Ch�a Jesus, một cuốn s�ch nhỏ �ng viết ri�ng cho c�c con �ng đọc.

Trong khoảng trăm năm nay, tiểu thuyết của Charles Dickens b�n mạnh một c�ch kỳ dị. Chỉ thua t�c phẩm của Shakespeare v� Th�nh Kinh. Cả tr�n s�n khấu lẫn tr�n m�n ảnh, những tiểu thuyết đ� lu�n lu�n được hoan ngh�nh.

Trong suốt đời �ng, �ng chỉ đi học kh�ng đầy bốn năm, vậy m� �ng viết mười bảy tiểu thuyết c� danh nhất bằng tiếng Anh. Song th�n �ng điều khiển một trường học, nhưng �ng kh�ng hề tới trường đ�, v� trường mở cho thiếu nữ, v� treo một bảng đồng c� h�ng chữ: "Trường của b� Dickens" nhưng sự thực th� trong cả th�nh Lu�n Đ�n chẳng c� lấy được một thiếu nữ n�o lại đ� học.

M� số nợ th� mỗi ng�y một cao, một tăng l�n. Chủ nợ kiện, rủa, đập b�n. Rốt cuộc, bất b�nh qu�, họ l�m cho th�n phụ Dickens phải v�o kh�m.

Tuổi thơ của Dickens thực l� ngh�o khổ v� thương t�m, thương t�m cũng chưa đ�ng, phải n�i l� bi thảm. Mới mười một tuổi đầu th� cha bị nhốt kh�m, gia đ�nh t�ng quẫn qu�, kh�ng c� g� ăn; cho n�n mỗi buổi s�ng, ch�ng phải lại tiệm cầm đồ cầm v�i đồ lặt vặt c�n lại trong nh�. Ch�ng phải b�n cả những cuốn s�ch ch�ng n�ng niu, b�n mười cuốn m� chỉ c� những cuốn đ� l� l�m bạn với ch�ng th�i, ngo�i ra kh�ng ai chơi với ch�ng hết. Sau n�y ch�ng n�i:"Khi t�i b�n những cuốn đ�, t�i thấy muốn đứt ruột".

Sau c�ng b� th�n của Dickens dắt theo bốn người con v�o kh�m ở với chồng. Mỗi buổi s�ng, khi mặt trời mọc ch�ng v�o kh�m ở với gia đ�nh suốt ng�y. Đến tối ch�ng về căn ph�ng ảm đạm ở g�c thượng, s�t n�c nh�, ngủ với hai đứa nhỏ kh�c. Cảnh của ch�ng l�c đ� như cảnh địa ngục. Sau ch�ng xin được việc d�n nh�n l�n những ve thuốc nhuộm đen trong một kho đầy những chuột. Th�ng đầu l�nh được �t đồng, ch�ng mướn một ph�ng kh�c, một c�i hang nhỏ tối tăm cũng ở g�c thượng s�t n�c với một đống m�n gối dơ ở trong một g�c; vậy m� Dickens bảo rằng c�i hang đ� đối với ch�ng"kh�ng kh�c g� cảnh thi�n đ�ng".

Dickens tả nhiều cảnh linh động về đời sống ho�n to�n hạnh ph�c trong gia đ�nh. Nhưng h�n nh�n của �ng l� một sự thất bại, một sự thất bại buồn rầu, bi thảm.

�ng sống hai mươi ba năm với một người vợ m� �ng kh�ng thương. B� vợ sanh được mười người con. Cảnh ngh�o khổ cứ mỗi năm một tăng. Khắp thế giới ngưỡng mộ �ng m� trong nh� �ng, to�n l� cảnh đứt ruột. Sau c�ng, đau khổ qu� lắm, kh�ng chịu nỗi nữa, �ng phải l�m một việc m� hồi đ� coi l� động trời: �ng đăng ngay tr�n mặt b�o của �ng một tờ bố c�o n�i rằng hai vợ chồng �ng kh�ng sống với nhau nữa (...)

Dickens l� người được nhiều người y�u, ngưỡng mộ nhất thời �ng. Lần thứ nh� �ng qua thăm Mỹ, d�n ch�ng sắp h�ng, đứng run rẩy mấy giờ trong gi� để đợi mua giấy v� nghe �ng diễn thuyết.

Ở Brooklyn, d�n ch�ng đốt ph�o mừng, v� trải đệm tr�n đường ngồi suốt đ�m, kh�ng sợ bị cảm phong, cảm h�n, kh�ng sợ bị sưng phổi, để đợi mua v�. V� khi v� b�n hết, h�ng trăm người phải về kh�ng, bất b�nh lắm, l�m n�o động cả l�n.

Văn học sử đầy những danh nh�n t�nh t�nh tr�i ngược nhau, nhưng x�t kỹ th� Charles Dickens c� lẽ l� người lạ l�ng nhất trong giới nh� văn.

[anbinh]

Gương 025

Connie Mack

Bạn đ� nghe t�n Cornelius Mc. Gillicuddy? Chắc chắn c�, v� về m�n d� cầu, �ng l� người nổi danh nhất. Từ năm 1883, �ng th�nh một nh� nghề, l�c th� chơi, l�c th� điều khiển. Người ta gọi �ng l� Connie Mack, v� trong giới d� cầu, ai cũng mến �ng.

�ng l� người c� c�ng nhất với m�n d� cầu. Khi �ng v� nghề th� m�n đ� l� một tr� chơi t�n nhẫn, ồn �o, xấu xa. Nhờ những quy tắc v� gương tốt của �ng n� biến th�nh một m�n thể thao lương thiện, c� �ch, một m�n thể thao to�n quốc của một trăm rưởi triệu người.

�ng sanh năm 1862, hồi m� Lincoln l�m Tổng thống. Hiện nay �ng c�n chơi banh hay hơn nhiều thanh ni�n, mặc dầu �ng đ� chơi từ... năm n�o, ch�nh �ng cũng kh�ng nhớ nữa, chỉ biết l� tr�n bảy chục năm rồi.

Trong một cuộc phỏng vấn, �ng bảo t�i rằng đời �ng chỉ l� một vụ nghỉ d�i hạn. Lu�n lu�n �ng ngạc nhi�n tại sao người ta lại trả tiền cho bọn người lớn chơi một tr� chơi rất vui, l� tr� d� cầu kia chứ.

Năm �ng hai mươi tuổi th� th�n phụ �ng mất, �ng phải v� l�m trong một xưởng đ�ng gi�y để nu�i gia đ�nh. Mỗi tuần �ng l�nh được mười Mỹ kim v� �ng phải đi bộ năm c�y số s�ng chiều để tiết kiệm một cắc xe đem về đưa cho mẹ.

�ng gh�t đ�ng gi�y v� chỉ th�ch d� cầu, v� �ng đ� quyết định một c�ch kh�n l� l�m c�i g� m�nh th�ch để kiếm ăn. Nhưng b� cụ kh�ng muốn vậy, b� cụ tức giận, m� kh�ng phải v� l� v� cả gia đ�nh tr�ng cậy ở �ng, m� �ng đ�ng gi�y c�n c� tiền c�ng nhất định, chứ chơi d� cầu th� c� ai trả cho �ng xu n�o kh�ng? Kh�ng, tuyệt nhi�n kh�ng. Vậy th� trong nh� lấy g� chi ti�u? Ng�y nay mỗi lần nhớ lại hồi đ�, �ng Connie cũng tự hỏi m�nh sao lại liều lĩnh như vậy.

Mới đầu nhập đội East Brookfield trong li�n đo�n Massachusetts. Kh�ng người n�o trong đội được l�nh lương v� đội kh�ng kiếm được tiền đều đều. Lại coi khỏi phải trả tiền. Họ chơi tr�n một khu đất hoang v� khi chạy họ thường đạp nhầm những vỏ hộp, mảnh sắt, y�n ngựa qu� r�ch. Chơi xong họ xin tiền kh�n giả nhưng họ chưa ch�a n�n ra th� đ�m đ�ng đ� tan như tuyết dưới �nh nắng. Mỗi chiều thứ bảy, Connie cũng chia được �t cắc bạc m� kh�n giả thương t�nh liệng v�o n�n. Chỉ được vậy th�i. Khi n�o quĩ của đội ngh�o qu� th� đội tổ chức một hội đồng qu� v�o coi phải trả tiền.

...Vậy th� b� quyết th�nh c�ng của Connie Mack trong việc điều khiển d� cầu l� ở đ�u? Eddie Collins người đ� chơi l�u năm trong đội của �ng, biết r� b� quyết đ�. Collins b�y giờ l� ph� hội trưởng v� nh� d�u dắt Li�n đo�n Boston, bảo rằng Connie th�nh c�ng kh�ng nhờ sự hiểu biết rộng thuật chơi d� cầu m� nhờ hiểu l�ng người. �ng biết hướng dẫn, khuyến kh�ch bạn đồng đội. Kh� m� kiếm được một người tr�n khắp thế giới c� t�i gi�p người kh�c d�ng hết khả năng của họ như �ng.

�ng gốc g�c ở �i Nhĩ Lan, cho n�n người ta c� thể ngờ rằng đ� l� một thi�n tư của �ng. Nhưng sự thực th� ba năm đầu trong nghề, �ng đ� thất bại thảm hại. Đội của �ng đứng h�ng thứ s�u, rồi thụt xuống h�ng thứ bảy, sau c�ng xuống h�ng cuối. Connie Mack kh�c người ở chỗ kh�ng cho rằng thất bại l� tại c�c bạn chơi dở. �ng tự nhận lỗi về m�nh, v� �ng kh�ng biết điều khiển. Sau ba năm d�u dắt một đội d� cầu rất quan trọng �ng xin th�i, trở về chơi trong đội Milwaukee để c� th� giờ v� cơ hội nghi�n cứu vấn đề n�y: l�m sao cho người trong đội chơi như � muốn của �ng.

Rồi �ng lại v�o những đội quan trọng hơn, kh�o d�u dắt v� lập được những đội chơi hay nhất thời đ�. Trước khi đội danh tiếng New York Yankees ra đời, th� kh�ng đội n�o chiếm được nhiều giải v� địch trong xứ v� giải v� địch thế giới như của �ng.

T�i lớn nhất của �ng l� gợi được l�ng hăng h�i của người kh�c. Bạn hỏi t�i bằng c�ch n�o ư? C� g� đ�u? �ng bẩm sinh c� l�ng y�u người. �ng rất tự nhi�n. Mỗi lời �ng đều ph�t từ đ�y l�ng ra. �ng n�i với t�i:

- Lu�n lu�n t�i r�n t�m một lời để khen mỗi bạn.

Kh�ng khi n�o �ng l�m cho c�c bạn �ng thất vọng. �ng r�n d�ng lời khuy�n, như khuyến kh�ch, chứ kh�ng chỉ tr�ch, rầy la, để họ chơi hay hơn. Đ�y l� một th� dụ: Khi Eddie Collins mới ở trường ra nhập đội Athletics th� chưa biết g� về thuật nh�o v�o banh, Connie bảo Eddie:

- Anh đ� thấy Cobb nh�o v�o banh chưa? Hắn nh�o kh� đấy phải kh�ng?

Eddie đ� thấy lần n�o đ�u, nhưng từ đ� để � nhận x�t, tập t�nh mỗi ng�y, mỗi giờ cho được như Cobb v� rốt cuộc th�nh ra chơi giỏi v�o hạng nhất.

Connie cũng cho biết một quy tắc rất quan trọng nữa trong việc d�u dắt người l� kh�ng bao giờ vạch lỗi của ai trước mặt những bạn kh�c hoặc người lạ. �ng n�i:

- Chỉ tr�ch ai trước mặt người kh�c th� kh�ng g�y được thiện ch� m� chỉ g�y l�ng phản động.

Lại th�m kinh nghiệm dạy �ng rằng phải đợi �t nhất l� hai mươi bốn giờ rồi mới n�n vạch lỗi lầm cho c�c bạn đồng đội. Mới đầu �ng kh�ng h�nh động như vậy, hễ trận n�o thua th� �ng chỉ tr�ch bằng giọng chua ch�t ngay khi c�c bạn mới chơi xong v� đương thay đồ. Sau �ng thấy rằng mới ở s�n banh ra, �ng kh� giữ được miệng lắm, n�n quyết định chơi xong về nh� liền, đợi h�m sau mới gặp c�c bạn v� thảo luận.

�ng cũng tr�nh sự bắt người kh�c l�m theo � �ng m� để c�c cầu thủ gi� tự giải quyết vấn đề của họ t�y � họ. �ng nhận thấy rằng điều tốt cho người n�y kh�ng nhất định tốt cho người kh�c.

Chẳng hạn năm 1913, sau khi ăn giải v� địch trong xứ rồi m� c�n l�u mới m�n m�a chơi, �ng định cho hai cầu thủ, Plank v� Benoder nghỉ ngơi trước khi dự v�o cuộc tranh giải v� địch thế giới. �ng cho họ nghỉ mười ng�y để họ tự � muốn l�m g� th� l�m.

M� họ l�m g�? Benoder vẫn luyện d� cầu, ng�y n�o cũng tới s�n tập dợt hoặc dạo chơi chung quanh s�n. Plank tr�i lại, kh�ng m� tới tr�i banh, về trại ruộng ở gần Gettysburg để c�u c� v� thơ thẩn. Hai người đ� l� những cầu thủ l�o luyện, họ biết n�n l�m c�ch n�o th� c� lợi cho họ. Nhờ vậy khi tranh giải v� địch thế giới, họ rất sung sức, chơi rất hay.

Mặc dầu �ng l� nh� d�u dắt vẻ vang nhất trong lịch sử d� cầu, cũng đ� c� nhiều lần �ng chịu nỗi cay đắng thất bại: trong t�m năm liền, đội �ng đứng hạng ch�t, chưa c� nh� d�u dắt n�o như vậy m� cũng chưa c� nh� n�o trong t�m năm thua t�m trận.

�ng c� lo lắng về điều đ� kh�ng? B�y giờ th� kh�ng, nhưng �ng th� rằng hồi mới v�o nghề, mỗi khi thua li�n tiếp l� �ng mất ăn mất ngủ. Rồi một h�m �ng hết lo, h�m đ� c�ch đ�y hai mươi lăm năm. T�i t� m� muốn biết �ng l�m c�ch n�o. �ng đ�p:

- C� g� đ�u. T�i thấy rằng lo lắng ho�i như vậy sẽ c� hại cho nghề d�u dắt của t�i. T�i tin rằng nếu t�i cứ tiếp tục lo lắng như hồi đ� th� b�y giờ t�i đ� ngoẻo rồi. T�i đ� hiểu như vậy l� đi�n, v� t�i r�n sức tập trung tư tưởng v�o việc t�m c�ch thắng trong những cuộc đấu sau đến nỗi kh�ng c�n th� giờ nghĩ ngợi về những thất bại đ� qua nữa. Nhiều người tới bốn chục tuổi l� sa lầy v�o ao t� th�i quen; m� Connie Mack tới t�m chục tuổi c�n r�n tr�nh tật đ�, đến nổi mỗi ng�y �ng đổi đường đi tới ph�ng giấy, kh�ng chịu d�ng quen một con đường n�o. �ng cho rằng sở dĩ �ng sống l�u, kh�ng t�n tật m� sung sướng l� nhờ nhiều yếu tố:

�ng được di truyền một thể chất mạnh mẽ.

�ng lại nghỉ ngơi nhiều. Đ�m ngủ mười giờ m� chiều vẫn ngủ th�m một giấc ngắn nữa. Nếu đội banh của �ng chơi tr�n s�n nh� th� �ng về ph�ng giấy ri�ng, kh�a cửa lại, cắt điện thoại ngủ nửa giờ.

Sau c�ng �ng ăn uống rất điều độ, r�n giữ cho đừng ốm qu� hoặc mập qu�. Đ�i khi �ng cũng uống rượu. Nhưng c� lần trong một cuộc hội họp gia đ�nh, c� đ�ng đủ người con v� mười s�u đứa ch�u, �ng vui vẻ uống hai ly "cốc tay"; người nh� tr�ch đ�a �ng qu� ch�n, �ng cầm ly la ve ở tr�n b�n, n�i:

- C�c người coi n�y, l�o uống ly n�y l� ly cuối c�ng đ�y.

Năm đ� l� năm 1937. Từ hồi ấy �ng kh�ng hề nhấp một ch�t rượu n�o nữa.

Sanh từ hồi nội chiến(1) m� b�y giờ Connie Mack vẫn chưa t�nh chuyện nghỉ ngơi. �ng bảo:

- T�i kh�ng gi�u c� g�. T�i chưa thể nghỉ được, c�n phải tiếp tục l�m việc. Nhưng khi n�o m� t�i lẩn thẩn, kể lại ho�i một chuyện th� t�i sẽ về vườn. L�c đ�, t�i biết rằng t�i đ� gi� rồi.

[anbinh]

Gương 026

Howard Thurston

C�ch đ�y nửa thế kỷ, trong một đ�m lạnh, một đ�m đ�ng kh�n giả từ trong rạp Mc.Vicker ở Chicago �a ra đường. Họ vui vẻ, cười n�i v� đ� được coi nh� ảo thuật danh tiếng Alexander Herrmann l�m tr�.

Một em nhỏ đứng tr�n vỉa h�, lạnh run l�n, rao b�n tờ Chicago Tribune. Thực tội nghiệp cho em: kh�ng c� �o lạnh, kh�ng c� nh�, m� cũng kh�ng c� tiền để mướn một c�i gường nữa. Đ�m đ�, khi kh�n giả đ� về hết, em lấy b�o quấn v�o người rồi ngủ tr�n một c�i r� l� bằng sắt để hưởng nhờ một ch�t hơi n�ng của l� đặt dưới hầm, trong một lối đi ph�a sau rạp.

Vừa đ�i vừa lạnh, em nằm, tự nguyện sau n�y sẽ th�nh một nh� ảo thuật. Em mơ ước được kh�n giả vỗ tay khen, được mặc �o l�t bằng l�ng th� v� được những thiếu nữ đứng đợi em ở cửa rạp. V� em thề rằng khi n�o đ� th�nh một nh� ảo thuật nổi danh, em sẽ trở về diễn ở rạp đ�.

Em nhỏ đ� l� Howard Thurston v� hai chục năm sau em thực h�nh được đ�ng sở nguyện. Khi diễn xong, Thurston đi v�ng ra sau rạp v� t�m được t�n m�nh khắc tại đ� hồi c�n l� một trẻ b�n b�o đ�i, kh�ng nh� kh�ng cửa.

L�c chết, v�o năm 1936, Thurston đ� th�nh �ng vua trong nghề ảo thuật. Trong bốn chục năm cuối c�ng, �ng mấy lần đi khắp thế giới, tới đ�u cũng l�m kh�n giả say m� v� t�i �ng. Hơn s�u chục triệu người coi �ng diễn v� �ng kiếm được gần 400.000 Anh kim.

Hồi �ng gần mất, t�i được coi �ng diễn một lần. Diễn xong, �ng v� ph�ng thay đồ v� kể cho t�i nghe h�ng giờ về đời sống đầy chuyện ly kỳ lạ l�ng kh�ng k�m những ảo thuật của �ng.

L�c nhỏ, c� lần �ng bị cha đ�nh đập t�n nhẫn v� �ng cho ngựa chạy mau qu�. �ng tức giận, bỏ nh� ra đi. Cha mẹ �ng tưởng �ng chết, m�i năm năm sau mới được tin tức về �ng.

M� lạ l�ng l� sao �ng kh�ng bị giết, v� �ng đi lang thang, đeo v�o những xe chở h�ng, ăn xin, ăn cắp, ngủ trong lẫm l�a, trong đống cỏ kh� hoặc trong những nh� hoang. �ng bị bắt mười hai lần, bị săn đuổi, chửi rủa, đ�nh đập, liệng từ tr�n xe xuống đất, c� lần người ta nhắm �ng m� bắn nữa.

�ng th�nh một ch� n�i, một t�n cờ bạc. Năm mười bảy tuổi, �ng tr�i tới Nữu Ước, trong t�i kh�ng c� một xu m� kh�ng quen thuộc một ai. Rồi một việc xảy tới. �ng len lỏi v�o một đ�m đ�ng nghe một nh� truyền gi�o giảng đạo.

�ng cảm động qu�, từ hồi nhỏ chưa lần n�o k�ch th�ch như lần đ�. �ng thấy những tội lỗi của �ng. V� �ng bước lại b�n thờ, nước mắt r�ng r�ng tr�n m�, �ng xin v� đạo. Hai năm sau, t�n du thủ du thực hồi trước đ� đứng ở một g�c đường tại Chinatown để giảng đạo.

Hồi đ� �ng sướng v� c�ng, vừa l�m việc vừa học đạo. �ng mười t�m tuổi. Trước kia �ng chưa được đi học tr�n s�u th�ng; nhờ coi những chữ ghi tr�n c�c xe chở h�ng, v� tr�n đường xe lửa, rồi hỏi bạn c�ch đọc m� lần lần biết đọc. Nhưng �ng kh�ng biết viết, kh�ng biết to�n, cũng kh�ng biết đ�nh vần. Th�nh thử bấy giờ, ng�y th� �ng phải học đạo ở trường Bible School, v� học tiếng Hi Lạp, học m�n vạn vật, đ�m th� phải học đọc, học viết, học to�n.

Sau �ng quyết định l�m một nh� truyền đạo chuy�n về y học, v� sắp v� trường đại học Pennsylvania th� một việc nhỏ xảy ra l�m đời �ng thay đổi hẳn.

Đi từ Massachusetts tới Philadelphia, �ng phải đổi xe lửa ở Albany. Trong khi đợi xe, �ng v� một rạp h�t coi Alexander Herrmann diễn tr� ảo thuật. �ng từ trước vẫn th�ch ảo thuật, n�n lần đ� muốn được n�i chuyện với Herrmann. �ng lại kh�ch sạn, mướn một ph�ng s�t ph�ng của Herrmann, �ng đặt tai v�o lỗ kh�a nghe ng�ng, đi đi lại lại ở h�ng lang, r�n thu hết can đảm để g� cửa, nhưng kh�ng d�m.

S�ng h�m sau, �ng theo nh� ảo thuật ra ga, v� đứng tr�n tr�n ng� Herrmann, vừa kinh, vừa sợ. Herrmann đi Syracuse; �ng th� phải tới Nữa Ước, v� đ�ng lẽ mua giấy đi Nữu Ước, th� �ng lại mua lầm giấy đi Syracuse.

Sự lầm lộn đ� thay đổi đời �ng, l�m �ng đ�ng lẽ l� một nh� truyền gi�o th� th�nh một nh� ảo thuật.

Hồi �ng đương thịnh, �ng l�m tr� m� kiếm được mỗi ng�y hai trăm Anh kim (...)

�ng bảo rằng nhiều người biết về ảo thuật cũng bằng �ng. Vậy, �ng th�nh c�ng l� nhờ c�i g�?

Nhớ �t nhất l� hai điều. Điều thứ nhất, �ng c� t�i đem c� t�nh của �ng l�n s�n khấu. �ng hiểu bản t�nh của con người, v� �ng cho rằng đức đ� cũng quan trọng như sự hiểu biết về ảo thuật. Mỗi cử động của �ng cả khi �ng đổi giọng hoặc khi �ng ngước mắt, đều được �ng t�nh to�n kỹ lưỡng từ trước, v� l�m đ�ng l�c, kh�ng sai một phần gi�y.

Điều thứ nh� l� �ng y�u kh�n giả. Trước khi k�o m�n, �ng nhảy nh�t ở hậu trường s�n khấu, cho th�m phần hăng h�i... V� lu�n lu�n tự nhủ: "T�i y�u kh�n giả, t�i muốn l�m họ vui. T�i sung sướng. T�i sung sướng".

�ng biết rằng nếu �ng kh�ng sung sướng th� kh�ng l�m cho người kh�c vui th�ch được.

[anbinh]

Gương 027

Đại T� Robert Falcon Scott

T�i chưa thấy truyện n�o k�ch th�ch hơn, c� những n�t anh h�ng m� bi thảm hơn đời đại t� Robert Falcon Scott, người thứ nh� đ� tới Nam cực. C�i chết của �ng v� hai bạn �ng ở Ross c�n l�m cho nh�n loại cảm động.

Tin �ng mất tới nước Anh v�o một buổi chiều nắng r�o th�ng hai 1913. C�y ky ph� lam nở đầy b�ng ở vườn Regent Park. D�n tộc Anh cho�ng v�ng như tin Nelson mất ở Trafalgar thời trước.

Hai mươi hai năm sau, nước Anh dựng một viện kỷ niệm Scott, một viện khảo cứu lưỡng cực, viện thứ nhất về loại đ� tr�n thế giới. Ngay tr�n cửa viện c� một h�ng chữ: "Người t�m những b� mật của Nam Cực v� Người đ� t�m thấy những b� mật của Thượng Đế".

Scott bắt đầu cuộc th�m hiểm ở Terra Nova, v� từ khi tầu �ng tiến v�o c�i băng tuyết l� sự rủi ro cứ theo riết, quấy ph� �ng ho�i.

Những ngọn s�ng vĩ đại đập v�o t�u đ�nh tr�i hết những h�ng h�a ở tr�n boong xuống biển. H�ng tấn nước biển �o �o như sấm, cuồn cuộn chảy v�o hầm t�u. Nước tr�n cả v�o l� lửa đốt nồi s�p de. M�y bơm h�a v� dụng. V� mấy ng�y như vậy, chiếc t�u h�ng dũng cứ lăn ở giữa những l�n s�ng, tr�n mặt biển tung t�e, kh�ng c�ch g� cứu được.

Nhưng sự rủi ro n�o đ� hết đ�u. Đ� mới chỉ l� những bước đầu.

�ng đem theo mấy con ngựa nhỏ khỏe mạnh đ� quen chịu lạnh ở miền băng tuyết xứ Sib�rie; nhưng l�c đ� ch�ng hấp hối, d�y dụa tr�n băng tuyết, cẳng th� gẫy v� thụt xuống hố; th�nh thử �ng phải bắn cho ch�ng chết.

Tới ch� cũng vậy. �ng dắt theo to�n l� giống ch� mạnh khỏe ở Yukon, m� ch�ng h�a ra như khờ dại, cứ nhắm mắt chạy tr�n bờ những lỗ nẻ trong băng.

Th�nh thử Scott v� bốn người bạn đồng h�nh phải thay ngựa, thay ch�, k�o một chiếc xe lướt tuyết nặng nửa tạ, thui thủi tr�n đường tới Nam cực. Ng�y lại ng�y, họ mắm m�i mắm lợi tiến trong c�nh đồng băng tuyết, hổn hển đẩy hoặc k�o, nghẹt thở v� kh�ng kh� lạnh v� lo�ng ở một nơi cao, c�ch mặt biển ba ng�n thước.

Vậy m� họ kh�ng ph�n n�n. V� ở cuối con đường đau khổ đ�, họ sẽ thấy sự th�nh c�ng, sẽ thấy Nam cực huyền b�, nằm y�n lặng từ hồi khai thi�n lập địa tới nay. Nam cực, nơi m� kh�ng c� lấy một sinh vật, cả đến b�ng một con hải �u lạc bầy cũng kh�ng c�.

V� tới ng�y thứ mười bốn, họ tới được Nam cực. Nhưng họ sửng sốt v� đau l�ng l�m sao! Trước mặt họ, ở đầu một c�y gậy, một miếng vải r�ch phất phới bay trong gi� lạnh. Họ nh�n kỹ th� l� một ngọn cờ, ngọn quốc kỳ của Na Uy, Amundsen, người Na Uy, đ� tới trước họ! Th�nh thử, sau mấy năm dự bị, sau mấy th�ng đau khổ, họ đ� thất bại chỉ v� trễ mất năm tuần lễ.

Ch�n nản, họ trở về.

Cuộc chiến đấu l�m ly tr�n đường về đ�ng l� một kh�c ng�m đoạn trường. Gi� lạnh buốt tới xương, �o họ đầy tuyết v� r�u họ đ� băng. Họ lảo đảo t�: mỗi vết thương đưa họ tới gần c�i chết hơn một ch�t. Trước hết, sĩ quan Evans, người lực lưỡng nhất trong đo�n, trượt ch�n, t�, đầu đập v�o băng, chết tươi.

Rồi tới đại t�Oates đau. Ch�n �ng bị lạnh qu�, nứt ra. �ng đi kh�ng nổi. �ng biết rằng m�nh l�m chậm việc hồi hương của c�c bạn. Cho n�n, một đ�m �ng l�m một việc chỉ thần th�nh mới l�m nổi. Giữa cơn d�ng tuyết gầm th�t, �ng rời bạn b�, đi ra ngo�i trời để chết cho c�c bạn sống.

Kh�ng l�m bộ anh h�ng, cũng kh�ng tỏ vẻ quan trọng, �ng b�nh tĩnh bảo c�c bạn: "T�i ra ngo�i một ch�t". Rồi �ng đi lu�n. Kh�ng ai t�m thấy x�c chết c�ng của �ng. Nhưng hiện nay một đ�i kỷ niệm được dựng tại chỗ �ng ra đi, tr�n đ�i c� h�ng chữ: Ở khoảng n�y, một vị trượng phu anh h�ng đ� l�a đời.

Scott v� hai bạn c�n lại lảo đảo tiến. Họ kh�ng c�n ra vẻ con người nữa. Mũi, ng�n tay, ch�n đều nứt nẻ v� lạnh. V� ng�y mười ch�n th�ng hai năm 1912, nghĩa l� mười lăm ng�y sau khi họ rời Nam cực, họ cắm trại lần cuối c�ng. Họ c�n đủ than để nấu hai ch�n tr�, v� đủ thức ăn cho hai ng�y. Họ tin rằng họ sẽ tho�t chết v� chỉ c�n khoảng hai chục c�y số nữa l� tới một chỗ m� họ đ� ch�n thức ăn trong l�c đi. R�n sức: gh� gớm th� tới được.

Th�nh l�nh tai nạn th� thảm xảy ra.

Từ ch�n trời, một cơn d�ng tuyết g�o th�t, �o �o thổi tới, mạnh tới nỗi cắt ngang những chỏm băng. Tr�n tr�i đất kh�ng c� sinh vật n�o tiến trong cơn d�ng tuyết đ� m� sống nổi. Scott v� hai bạn đ�nh ngừng bước, nằm trong lều mười một ng�y nghe d�ng gầm. Thức ăn đ� hết. Tất chết. Họ biết rằng họ phải chết.

C� một c�ch để chết, một c�ch �m �i. Họ mang theo nha phiến để ph�ng những l�c cần phải chết như l�c n�y. Nuốt một ph�n lượng lớn l� họ nằm đ�, lơ mơ mộng th�ch th� rồi ngủ lu�n.

Nhưng họ kh�ng th�m d�ng nha phiến. Họ quyết nh�n thẳng v�o c�i chết một c�ch trượng phu đặc biệt của nước Anh thời cổ.

Trong giờ cuối c�ng của đời �ng, Scott viết một bức thư tả cảnh chết cho �ng James Barrie. Thức ăn hết đ� l�u. Thần chết đ� lởn vởn ở trong lều. Vậy m� Scott viết:"Nếu �ng nghe được ch�ng t�i ca vang cả lều th� l�ng �ng chắc cũng vui vui".

T�m th�ng sau, một ng�y nọ, trong khi mặt trời Nam cực y�n lặng chiếu s�ng cảnh băng tuyết lấp l�nh, m�nh m�ng, một đo�n người kiếm được thi h�i của ba vị anh h�ng đ�.

Người ta ch�n ba vị ở ngay chỗ ba vị l�a trần, ch�n dưới một th�nh gi� l�m bằng hai c�i pa tanh cột với nhau. V� tr�n nấm mồ chung đ�, người ta viết những vần thơ n�y của Tennyson:

C� t�nh b�nh tĩnh của những t�m hồn anh h�ng,

Th� mặc dầu thời vận, số mạng l�m cho yếu nhưng ch� vẫn mạnh.

Để phấn đấu, t�m t�i, thấy, chứ kh�ng chịu khuất phục.

[anbinh]

Gương 028

Al Smith

Năm mươi t�m năm trước, một người l�i xe cam nh�ng chết ở Nữu Ước. �ng ta qu� qu�n ở �i Nhĩ Lan, đ� đau từ l�u, phải bỏ nghề l�i xe m� l�m nghề g�c đ�m. Khi �ng mất, nh� ngh�o tới nỗi bạn b� phải g�p nhau mỗi người một �t mua cho �ng cỗ quan t�i. �ng để lại vợ g�a v� hai con. B� vợ mơ mộng những chuyện xa x�i, quyết ch� cho con đi học, tới đ�u hay tới đ�. B� xin được một việc trong một h�ng l�m d� v� l�m mười giờ một ng�y. Mặc dầu vậy, tiền c�ng kh�ng đủ ăn, b� phải đem đồ ở h�ng về nh� l�m th�m tới mười, mười một giờ đ�m. Th�nh thử người mẹ đ� l�m quần quật mười bốn mười lăm giờ một ng�y để nu�i con.

Đ�ng thương t�m l�m sao! B� kh�ng v�n được tấm m�n tương lai để m� thấy trước rằng một ng�y kia người con nhỏ của b� l�m Thống Đốc tiểu bang Nữu Ước, kh�ng phải một lần m� l� bốn lần, l�u hơn hết thảy những Thống Đốc trước.

Đ�ng thương t�m l�m sao! Người đ� kh�ng thể thấy trước rằng năm 1928, con b� l� ứng cử vi�n của đảng D�n Chủ để tranh chức Tổng thống.

Đ�ng thương t�m l�m sao! B� kh�ng được biết trước rằng ng�y m�ng 5 th�ng 5 năm 1944, tờ b�o New York Times gọi con b� l� "c�ng d�n được nhiều người mến nhất ở Nữu Ước".

V� Al.Smith ch�nh l� người con cưng của th�nh phố lớn nhất ch�u Mỹ (...)

Một lần t�i hỏi �ng đi học được bao l�u. �ng ngập ngừng một ch�t rồi n�i: "Để t�i t�nh - để t�i t�nh...T�i kh�ng nhớ r� lắm. T�i sanh năm 1873, t�i đo�n rằng t�i được đi học khoảng bảy hay t�m năm, nhưng t�i kh�ng chứng thực được điều đ�. T�i kh�ng được bằng cấp n�o hết m� cũng kh�ng c� tấm giấy n�o chứng tỏ rằng t�i đ� đi học".

V�ng, Alfred Emmanuel Smith kh�ng c� miếng giấy n�o chứng tỏ rằng �ng đ� đi học, nhưng �ng c� những tờ giấy chứng tỏ rằng �ng được s�u trường đại học lớn, trong số đ� c� trường Columbia v� trường Harvard, tặng �ng học vị danh dự v� những th�nh c�ng xuất ch�ng của �ng về ch�nh trị v� l�ng hy sinh của �ng cho nh�n loại.

T�i hỏi �ng c� buồn v� lẽ kh�ng được v� đại học kh�ng. �ng đ�p kh�ng. �ng bảo rằng người n�o muốn tiến l�n những bực cao trong ch�nh giới th� phải c� t�i đắc nh�n t�m, phải biết c�ch cư xử ở đời, m� �ng cảm thấy rằng c� lẽ khi v�c đồ ở c�c chợ tại đường Fulton v� khi l�m thừa ph�t lại trong t�m năm, �ng đ� học được về c�ch xử thế nhiều hơn l� nếu �ng học trong một trường đại học.

Hồi mười tuổi, �ng ở trong nhạc đội nh� thờ, m�a lạnh cũng phải dậy sớm từ năm giờ để hầu lễ v�o s�u giờ.

Năm hai mươi hai tuổi, �ng b�n b�o ở bến t�u. L�c rảnh �ng chơi d� cầu ở dưới gầm cầu Brooklyn Bridge... Nhưng �ng th�ch nhất l� được l�i xe cứu hỏa. �ng chỉ mong được l�m l�nh cứu hỏa, n�n sống chung với l�nh cứu hỏa, ca m�a cho họ vui. V� khi c� chu�ng k�u cấp cứu th� �ng chụp lấy b�nh c� ph� v� hộp b�nh lu�n lu�n để sẵn ở cửa sổ, can đảm leo l�n xe cứu hỏa khi xe bắt đầu ph�ng trong th�nh phố (...)

Năm �ng mười bốn tuổi, một việc xảy ra, định hướng cho đời �ng. �ng thắng được một cuộc tranh biện trong trường. Sự th�nh c�ng đ� đưa �ng l�n s�n khấu v� l�m tăng l�ng tự tin của �ng. �ng được mời v�o hội Saint James Players, một hội t�i tử diễn kịch để gi�p c� nhi viện. �ng th�nh c�ng. Kh�n giả th�ch nụ cười v� thi�n t�i của �ng.

Chẳng bao l�u �ng th�nh ng�i sao v� linh hồn của hội. �ng th�ch cuộc đời s�n khấu đ� qu�! N� đưa �ng qua một thế giơi kh�c. Ban ng�y �ng l�m mười hai giờ ở chợ c� Fulton Street để l�nh mỗi tuần tr�n hai Anh kim; Nhưng ban đ�m �ng sống trong c�i thế giới s�n khấu rực rỡ �nh đ�n v� phấn son. Ban đ�m �ng th�nh một anh h�ng, một nghệ sĩ, l�ng nở ra khi kh�n giả vỗ tay khen. �ng đ�ng những vai quan trọng nhất trong c�c kịch May Blossom, The Confederate Spy, the Ticketof Leaveman v� The Almighty Dollar. Nhờ kinh nghiệm tr�n s�n khấu, �ng tập được t�i ăn n�i dễ d�ng v� tự nhi�n trước th�nh giả, t�i chỉ huy một đ�m đ�ng. �t l�u sau �ng diễn thuyết về ch�nh trị, tr�n một chiếc xe cam nh�ng, giữa đ�m quần ch�ng ở c�c g�c đường. Hồi đ�, �ng l� một người lao động, l�m chật vật trong một xưởng chế tạo m�y bơm ở Brookly; nhưng trong khi �ng ngồi ăn b�nh của b� th�n �ng l�m v� g�i mang theo tới h�ng, �ng đ� mơ mộng một ng�y kia được bầu l� nghị sĩ tiểu bang Nữu Ước. Mộng đ� sau thực hiện được, nhưng �ng c�n phải trải qua một thời l�m thừa ph�t lại.

Trong t�m năm �ng viết tr�t k�u người ta đi hầu t�a. Nhờ c�ng việc đ�, �ng tiếp x�c với đủ hạng người, từ anh b�n b�nh, b�n thịt tới c�c nh� l� t�i ở Wall Street. �ng học được nhiều kinh nghiệm về bản chất con người v� tập được t�nh nhẫn nhục chịu sự ngược đ�i v� hai chục phần trăm những người �ng đem tr�t tới, tố c�o v� nguyền rủa �ng.

Th�ng gi�ng năm 1904, khi �ng tới Albany l�nh chức nghị vi�n viện lập ph�p, �ng ba chục tuổi. Trong ba chục năm đ� �ng chưa lần n�o ngủ ở kh�ch sạn. Đ�m ấy �ng lại kh�ch sạn, v� ph�ng v� đọc một tờ b�o ra buổi chiều, đăng tin một đ�m ch�y tại một kh�ch sạn Chicago l�m nhiều người chết. Trời lạnh, nhiệt kế biểu xuống tới mười s�u độ dưới số kh�ng. Đọc những chi tiết r�ng rợn về đ�m ch�y, �ng kh�ng khỏi nghĩ tới những người m� �ng thấy chất củi trong l� sưởi kh�ch sạn �ng ở. Một kh�ch sạn bằng gỗ. �ng ở tr�n từng lầu thứ bảy. Nếu ch�y th� kh�ng c� c�ch n�o tho�t được. �ng thống đốc tương lai của Nữu Ước kh�ng ham c�i nạn bị chết ch�y, nhất l� trong đ�m đầu ti�n �ng ở kh�ch sạn, cho n�n �ng đ�nh thức một người bạn để chơi b�i ti�u khiển với �ng tới năm giờ s�ng. Rồi hai người mới thay phi�n nhau ngủ, cứ mỗi người ngủ một giờ rồi dậy canh cho người kia ngủ, để khỏi bị chết ch�y.

Mấy năm đầu ở Albany �ng đi�n đầu v� những c�ng việc trong viện Lập ph�p. �ng hết sức nghi�n cứu c�c dự �n về luật m� chẳng hiểu g� cả, v� những dự �n đ� d�i d�ng, rắc rối v� tối tăm đối với �ng, như thể viết bằng tiếng Ấn Độ. Lại th�m người ta giao cho �ng những trọng tr�ch m� �ng chưa biết ch�t g�, người ta bầu �ng v�o Ủy ban về Ng�n h�ng m� �ng chưa hề tới một ng�n h�ng n�o, trừ phi để giao tr�t k�u một v�i chủ ng�n h�ng đi hầu t�a. Người ta lại bầu �ng v�o Ủy ban về L�m sản m� �ng cũng chưa hề đặt ch�n v�o một khu rừng n�o. Sau khi l�m việc ở viện Lập ph�p mười lăm th�ng �ng thất vọng đến nổi muốn bỏ. Nhưng �ng kh�ng bỏ, chỉ v� một lẽ l� nếu chịu thua th� sẽ mắc cỡ với mẹ v� bạn b�, sau c�ng �ng tự nhủ: "M�nh đ� thắng được trong những vấn đề kh�c th� sẽ thắng được trong vấn đề n�y".

Từ đ� trở đi �ng l�m việc mười s�u giờ một ng�y, nghi�n cứu c�c dự �n, c�ch thức thảo luật. Người ta bảo �ng l� người thứ nhất kh�ng khi n�o chịu chấp thuận một đạo luật n�o m� kh�ng đọc v� hiểu kỹ mỗi khoản trong đ�, dầu n� c� đến cả ng�n khoản. �ng nhất định d�ng tiền của những người đ�ng thuế cũng kỹ lưỡng như ti�u tiền của �ng. Nếu bộ n�o cần một người thư k� th� �ng đ�i biết thư k� đ� v�o hạng n�o, sẽ l�m c�ng việc g� v� tại sao lại phải cần d�ng đến họ.

Ch�n năm sau khi tới Albany, �ng l�m chủ tịch viện D�n biểu của tiểu bang v� chắc chắn biết nhiều về việc nước hơn bất cứ người n�o kh�c, n�n mọi ch�nh kh�ch phải kh�m phục �ng.

Hỏa hoạn tai hại ph�t ở một xưởng tại Nữu Ước năm 1911, l�m cho �ng cũng như mọi người kinh khủng: 148 nạn nh�n bị ch�y th�nh than, phần đ�ng l� đ�n b� v� trẻ con, c� nhiều người nhảy từ từng lầu thứ bảy xuống đất, chết tan xương. Từ đ� Al Smith th�nh lập một thập tự qu�n chiến đấu cho những điều kiện l�m việc được ho�n hảo hơn; �ng gi�p được nhiều trong việc cải thiện luật lao động của tiểu bang Nữu Ước, trừ hỏa hoạn, trừ c�i tệ bắt trẻ con l�m việc trong c�c nh� m�y, bắt thợ l�m việc cả bảy ng�y mỗi tuần, v� tệ trả c�ng rẻ mạt, �ng đặt ra những luật để giảm tai nạn, v� cải thiện vệ sinh cho c�ng nh�n. Những luật x� hội đ� được nhiều tiểu bang kh�c v� nhiều nước phỏng theo.

Bốn chục năm trước, khi Tom Foley đưa Al. Smith v�o viện Lập ph�p, c� khuy�n Al. Smith: "Anh Al, anh đừng bao giờ hứa một điều g� m� anh kh�ng giữ được, v� c� n�i điều g� th� lu�n lu�n phải cho đ�ng sự thực".

Chẳng những Al. Smith n�i đ�ng sự thực m� c�n chiến đấu cho sự thực bất kỳ ở trong địa vị n�o.

[anbinh]

Gương 029

H. G. Wells

Gần bảy mươi lăm năm trước, một bọn trẻ em đương chơi tr�n đường ngoại � Lu�n Đ�n, th� một tai nạn xảy ra. Một trong những đứa lớn nhất nắm lấy một đứa nhỏ, t�n l� Bertie Wells, rồi li�ng l�n trời nhưng khi đứa nhỏ rớt xuống, đứa lớn kh�ng đỡ, th�nh thử đứa nhỏ gẫy ch�n.

Trong mấy th�ng Bertie nằm quằn quại tr�n giường, với một vật nặng cột v�o ch�n. Nhưng xương kh�ng l�nh. Phải gỡ ra b� lại. Đau đớn gh� gớm. Em b� Bertie la hoảng, tưởng chết được.

Tai nạn đ� bi thảm, nhưng Bertie sống được v� nhờ n� m� sau th�nh một nh� văn nổi tiếng nhất thế giới. B�t danh của �ng kh�ng phải l� Bertie m� l� Herbert George Wells, hoặc H. G. Wells. Chắc bạn đ� đọc v�i cuốn của �ng? �ng viết tr�n bảy mươi lăm cuốn: v� ch�nh �ng nhận rằng tai nạn gẫy ch�n đ� c� lẽ l� điều hay nhất cho �ng. Sao vậy? Tại �ng phải nằm nh� trọn một năm v� kh�ng l�m được việc g� kh�c n�n đ�nh nghiến ngấu bất kỳ cuốn s�ch n�o �ng kiếm được. Kết quả th�nh ra �ng th�ch đọc s�ch, th�ch văn chương. �ng bị k�ch th�ch. �ng cảm hứng. �ng nhất định vượt l�n khỏi cảnh tầm thường v� vị ở chung quanh. C�i ch�n gẫy đ� đ� đổi hướng cho đời �ng.

H. G. Wells l� một trong những nh� văn m� tiền nhuận b�t cao nhất. Nhờ c�y b�t, c� lẽ �ng đ� kiếm được hai trăm ng�n Anh kim; nhưng hồi nhỏ �ng đ� khốn đốn trong cảnh bần h�n. Th�n phụ �ng l� một nh� nghề chơi cầu "Cricket" v� mở một tiệm đồ gốm, bu�n b�n lỗ l�, cửa h�ng rung rinh muốn sập. H. G. Wells sanh trong một ph�ng nhỏ tại cửa tiệm đ�. Bếp ở trong một c�i hầm, tối om dơ d�y m� �nh s�ng chỉ lọt v�o được nhờ một lỗ nhỏ c� lưới sắt ở tr�n trần. Sau n�y nhớ lại tuổi thơ ấu, �ng c�n thấy r� �ng hồi đ� ngồi trong bếp tối m� nghe tiếng ch�n người lướt tr�n lưới sắt tr�n đầu. �ng tả những bước ch�n đ� v� chỉ cho ta c�ch nh�n gi�y m� x�t người ra sao.

Sau c�ng tiệm đồ gốm sập. Gia đ�nh �ng tuyệt vọng. Th�n mẫu �ng phải xin l�m quản gia cho một điền chủ lớn ở Sussex. Tất nhi�n, b� cụ phải sống chung với bọn đầy tớ. H. G. Wells thường thường tới thăm mẹ, v� bắt đầu được biết qua đời sống của hạng thượng lưu Anh do hạng t�i tớ kể lại.

T�c giả bộ Đại cương Lịch Sử Thế Giới (The Outline of History) Hồi mười ba tuổi đ� bắt đầu gi�p việc cho một người b�n nỉ. �ng phải dậy từ năm giờ s�ng, qu�t dọn cửa h�ng, nh�m lửa, l�m việc như mọi người bốn giờ một ng�y. Thực l� vất vả, n�n �ng khinh gh�t đời đ� lắm. Cuối th�ng, chủ tiệm tống cổ �ng ra v� �ng đầu t�c b� x�, quần �o xốc xếch m� lại hay quấy rầy.

Sau khi �ng xin được việc trong một tiệm b�o chế. V� cũng chỉ được một th�ng l� bị tống cổ ra nữa.

Sau c�ng �ng v�o l�m một tiệm nỉ kh�c. �ng cần phải kiếm ăn, n�n lần n�y r�n chịu đựng được l�u hơn một ch�t. Nhưng hễ vắng mặt người g�c, l� �ng lẩn xuống hầm để học Herbert Spencer.

Sau hai năm, �ng kh�ng chịu được đời đ� nữa, cho n�n một buổi s�ng chủ nhật, kh�ng đợi ăn điểm t�m, bụng rỗng, �ng đi hơn ba chục c�y số về với b� cụ. �ng đi�n cuồng. �ng năn nỉ b� cụ. �ng kh�c l�c. �ng thề rằng nếu phải ở lại trong tiệm đ� nữa th� �ng sẽ tự tử.

Rồi �ng viết một bức thư d�i, cảm động cho thầy học cũ kể lể rằng �ng khốn khổ, đứt ruột, chỉ muốn chết cho rảnh.

V� �ng v� c�ng ngạc nhi�n khi nhận được thư của thầy học cũ cho �ng một chỗ dạy học.

�ng cuống cuồng l�n! Đời �ng đ� tới một kh�c quẹo kh�c.

Nhưng H. G. Wells về gi�, thường kể bằng giọng trong v� lớn của �ng rằng những năm d�i đằng đẳng l�m vất vả, cực khổ ở tiệm b�n nỉ, thực ra l� c�i phước cho �ng. �ng bẩm sinh biếng nh�c, v� chủ tiệm đ� tập cho �ng chịu kh� nhọc l�m lụng.

Sau �t năm dạy học, một tai nạn xảy đến th�nh l�nh như bom nổ. Việc xảy ra như sau. �ng đương đ� banh, đương hăng h�i th� bị x� t�, người ta giẫm l�n người �ng, �ng gần chết. Một tr�i thận của �ng n�t nghiến ra v� phổi b�n mặt lủng. M�u xối ra, �ng xanh m�t. C�c b�c sĩ hết hy vọng; v� trong mấy th�ng, �ng nằm m� lo sợ sẽ kh�ng sao tho�t chết được. Trong mười hai năm sau, mười hai năm gh� gớm, �ng b�m lấy đời sống, th�n gần như t�n tật; nhưng ch�nh trong mười hai năm đ�, �ng đ� luyện được một c�i t�i l�m �ng nổi danh khắp thế giới.

Năm năm trường �ng viết như đi�n như cuồng. S�ch, b�i b�o, tiểu thuyết �ng viết ra hồi đ� đều nhạt nhẽo, vụng về. V� �ng c� đủ lương tri để nhận thấy điều đ�. Cho n�n viết xong, �ng đốt hết.

Sau c�ng, mặc dầu gần như t�n tật, �ng xin được một chỗ dạy học kh�c. Trong lớp sinh vật học, c� một nữ sinh xinh đẹp. T�n n�ng l� Catherine Robbins. N�ng mảnh khảnh, ốm yếu. M� �ng cũng ốm yếu, mảnh khảnh. Cả hai đều kh�ng hy vọng g� sống l�u, đều muốn nắm lấy tức th� tất cả những hạnh ph�c m� họ c� thể t�m được. Thế l� họ cưới nhau.

Vệc đ� xảy ra c�ch đ�y khoảng năm chục năm; lạ thay, Wells đ� kh�ng chết, lại c�n mạnh l�n, th�nh một người đầy sinh lực, v� mỗi năm gọt đẽo được hai cuốn s�ch dầy, những cuốn s�ch m� �nh s�ng chiếu tỏa l�n khắp thế giới cho tới khi �ng mất, năm 1946.

Trong �c �ng bừng bừng những � mới. �ng thường nửa đ�m thức dậy ch�p tư tưởng của �ng v�o một cuốn sổ tay. V� con người biếng nh�c bị một chủ tiệm b�n nỉ tống cổ ra v� bất lực đ�, đ� th�u thập được biết bao t�i liệu trong những cuốn sổ tay, gi� c� d�ng để viết s�ch ho�i trong một trăm rưỡi năm cũng kh�ng hết.

�ng c� t�i ngồi ở đ�u cũng viết được: trong ph�ng viết của �ng ở Lu�n Đ�n, trong toa xe lửa hay dưới b�ng một c�y d� tr�n bờ Địa Trung Hải m� m�u nước xanh m� hồn.

�ng mướn hai biệt thự ở Nice, một l�m chỗ viết, một l�m nơi tiếp kh�ch. �ng viết suốt ng�y, chỉ chuyện tr� với kh�ch buổi tối, v� hết thảy bạn b� đều mến �ng.

[anbinh]

Gương 030

Anh Em Mayo

Nếu một cơn d�ng tố kh�ng t�n ph� một thị trấn ở Minnesota cuối thế kỷ trước th� c� lẽ nh�n loại kh�ng được hưởng một ph�t minh v�o hạng quan trọng nhất trong lịch sử y học.

Thị trấn bị t�n ph� đ�, Rochester, ng�y nay nổi danh nhờ hai anh em Mayo, hai nh� giải phẫu c� t�i nhất ở Hoa Kỳ. Hai �ng ở Rochester v� ph�t minh của b�c sĩ C. H. Mayo đ� gi�p y học trị được v�i thứ bệnh thần kinh. Hiện nay �ng c�n tiếp tục nghi�n cứu ph�t minh đ�. �ng đ� t�m được một thứ thuốc ti�m v� mạch m�u, l�m thay sự tuần ho�n v� do đ� �c được b�nh tĩnh lại.

Hai anh em �ng được khắp thế giới bết t�n. Nhiều y sĩ từ Ba L�, Lu�n Đ�n, B� Linh, La M�, Leningrad, Đ�ng Kinh tới Rochester để học phương ph�p của hai �ng. Mỗi năm s�u ng�n bịnh nh�n đ� v� phương cứu chữa lại dưỡng đường Mayo với tấm l�ng tin tưởng như t�n đồ h�nh hương tại đất th�nh.

Vậy m� như t�i đ� n�i, nếu d�ng tố kh�ng t�n ph� miền Middle West ở cuối thế kỷ trước th� thế giới c� lẽ kh�ng bao giờ được nghe t�n hai anh em Mayo v� cũng kh�ng biết phhương thuốc của hai �ng.

Khi b�c sĩ Mayo, th�n phụ của hai �ng, tới lập nghiệp ở Rochester v�o khoảng giữa thế kỷ trước, th� nơi đ� c� kh�ng đầy hai ng�n d�n. Ng�y đầu cụ chữa bệnh cho một con b� v� một con ngựa. Khi d�n da đỏ nổi loạn, cụ nổ s�ng m�t để hạ ch�ng rồi đợi kh�i s�ng tan hết, cụ đi khắp b�i chiến trường ch�n cất những người chết v� săn s�c những người bị thương. Th�n chủ của cụ ở rải r�c tr�n năm chục c�y số trong đồng cỏ Mimesda. Phần đ�ng họ sống trong những nh� v�ch tr�t b�n. Họ ngh�o qu�, kh�ng c� tiền trả cụ, m� cụ cũng vẫn nữa đ�m đi thăm bệnh cho họ; c� khi phải m� đường trong những cơn b�o tuyết m� mịt tới nỗi, giữa ban ng�y, đưa tay ra trước mặt cũng kh�ng tr�ng thấy.

Cụ c� hai người con, William v� Charles, tức hai anh em Mayo. Hai �ng vừa gi�p việc cho một tiệm b�o chế trong miền, c�n thuốc, t�n thuốc, ho�n thuốc, vừa theo học trường y khoa. Rồi một tai nạn xảy ra, l�m tương lai của �ng thay đổi hẳn. Một cơn d�ng tố t�n ph� c�nh đồng Minisota, như quỉ thần giận dữ muốn phạt d�n cư miền đ�. Cơn d�ng tới đ�u th� nh� cửa, c�y cối tan t�nh sụp đổ tới đ�. Ch�u th�nh Rochester bị cuốn đi như một cọng rơm. Hằng trăm ng�n người bị thương, hai mươi ba người chết. Lu�n mấy ng�y, ba cha con Mayo đi băng b�, mổ xẻ c�c nạn nh�n tr�n những nền nh� hoang t�n. B� Phước nhất Alfred, ở nh� tu Saint Francois thấy ba cha con Mayo tận t�m như vậy, cảm động hứa sẽ cất một dưỡng đường nếu họ chịu đứng ra tr�ng nom. Họ bằng l�ng v� khi kh�nh th�nh dưỡng đường Mayo năm 1889 th� b�c sĩ Mayo đ� bảy chục tuổi m� hai người con chưa l�m trong nh� thương n�o cả. Vậy m� ng�y nay �ng William Mayo người anh cả được coi l� nh� chuy�n m�n giỏi nhất về bệnh ung thư. Cả hai anh em đều nổi tiếng về khoa giải phẫu m� người n�o cũng khen người kia l� hơn m�nh. Hai �ng mổ xẻ rất nhanh, tới dưỡng đường bảy giờ s�ng v� mổ xẻ kh�ng ngừng tay mỗi ng�y bốn giờ cho từ mười lăm đến ba mươi bệnh nh�n. Vậy m� hai �ng vẫn tiếp tục học ho�i để cải thiện phương ph�p v� tuy�n bố rằng c�n phải học th�m nhiều. Cả th�nh phố Rochester sống nhờ dưỡng đường Mayo v� cho dưỡng đường Mayo. Xe hơi, xe � t� bu�t, mọi loại xe đều kh�ng b�p k�n trong th�nh phố đ�.

Đ� l� gương hai người thường d�n một tỉnh nhỏ, hai người kh�ng nghĩ đến tiền m� đ� g�y được một gia sản khổng lồ. Hai người kh�ng nghĩ đến danh vọng m� th�nh những nh� giải phẫu nổi danh nhất Hoa Kỳ.

Hai anh em �ng kh�ng cần lại Nữu Ước để l�m gi�u, cứ r�n luyện t�i của m�nh trong một th�nh phố nhỏ m� tự nhi�n được thần t�i tới g� cửa để thưởng c�ng.

Trong ph�ng kh�ch, tr�n b�n giấy, c� treo một tấm khung lồng c�u n�y: "Nếu �ng c� một vật m� thế giới đ�i hỏi th� �ng c� thể ở giữa rừng thẳm: lu�n lu�n người ta sẽ ph� rừng x�y đường v�o tới cửa nh� �ng". C�u đ� t�m tắt một luật bất di bất dịch của sự th�nh c�ng.