Người anh hng
Thi nhn trong thơ Trần Quang Khải
Trần Quang Khải, tự Chiu Minh, sinh vo ma đng năm Tn Sửu (1241), l con trai thứ ba Trần Cảnh (Trần Thi Tng). Dưới triều Trần Thnh Tng, ng giữ chức Tướng quốc thi y, tước Đại vương; được thăng chức Thượng tướng Thi sư dưới triều vua Nhn Tng. Cng với Trần Quốc Tuấn, Trần Quang Khải cũng l một nhn vật trọng yếu của vương triều, đ đng gp nhiều cng sức vo sự nghiệp dựng nước v giữ nước, đặc biệt l trong cuộc khng chiến chống xm lược Nguyn - Mng (1284 - 1288), ng đ tham gia trận phản cng lớn, đnh tan qun giặc ở Hm Tử v Chương Dương, giải phng Thăng Long.
Trần Quang Khải l người học rộng, biết nhiều, văn v song ton, ngoi ra ng cn l một nh ngoại giao, nh thơ c ti.
Trong số cc thi sĩ - chnh khch thời Trần, Trần Quang Khải c lẽ l người để lại cho người đọc một ấn tượng tươi tắn m su đậm. Trước hết, tuy chỉ cn lại vẻn vẹn c 10 bi thơ thi (Trong 10 bi thơ ny th c một bi Đề đền Bạch M, chỉ được chp trong Việt điện u linh tập, một bi Hạ Hồ Thnh trng Trạng nguyn, e khng đng, v một bi Đề d thự trng với bi Tĩnh Bang cảnh vật của Trần Tung trong Thượng Sĩ ngữ lục. Điều kiện tư liệu hiện nay chưa cho php khẳng định dứt khot vấn đề tc giả đch thực của cc bi đ), song, thơ ng bi no cũng mang cốt cch khong đạt của một thi nhn cỡ lớn. Trần Quang Khải c lm thơ x giao th tạc cũng l ci th tạc khng cần phải gắng gượng hay khch so, m tri lại dung dị, tự nhin, hiếm người c được:
Nhất đm tiếu khoảnh ta phn quệ,
Cộng xướng th gian, tch đối sng.
(Tống Bắc sứ Si Trang Khanh) (Tức Si Thung)
(Vừa ni cười đ m thoắt đ ngậm ngi dứt o,
Tiếc những lc hai giường đối diện, xướng họa cng nhau).
V Trần Quang Khải c ngắm nhn đồng qu trong tư cch một vị chủ nhn trang trại th vẫn l ci nhn đột xuất, tnh tứ khc thường:
D thự tn khai, cảnh vật tn,
Phương phi đo l, tứ thời xun.
Nhất thanh ngư địch, thanh lu nguyệt,
Kỷ phiến nng thoa, bch lũng vn.
(Đề d thự)
(Trang trại mới mở, cảnh vật thật mới mẻ,
Đo mận tốt tươi, xun suốt cả bốn ma.
Một tiếng so trẻ chăn tru, xanh thm mặt trăng trn lầu,
Vi tấm o tơi nng phu, biếc hẳn đm my dưới lũng).
Sau nữa, ấn tượng tươi tắn của chng ta đối với Trần Quang Khải - thi nhn cn ở chỗ, ta biết tc giả những vần thơ khong đạt ny l một vị Thi sư Thượng tướng, cng với Trần Quốc Tuấn l hai nhn vật đứng đầu hng văn v hng v, đ từng gp nhiều cng lao hiển hch vo cng cuộc dựng nước v giữ nước đời Trần. L con trai thứ ba vua Trần Thi Tng, em ruột Trần Thnh Tng, sinh năm 1241 v mất năm 1294, với tước Chiu Minh vương, Trần Quang Khải đ thực sự đng một vai tr chủ chốt trong triều chnh nh Trần suốt nhiều năm thng, kể từ khoảng mươi năm sau cuộc khng chiến chống Nguyn lần thứ nhất (1258). Rng r gần hai thập nin tạm gọi l ha bnh m kỳ thực l chuẩn bị lực lượng rất khẩn trương ấy, với cương vị một ng quan đầu triều, Trần Quang Khải đ ra sức cho chống về nội trị, ngoại giao, đưa vương triều Trần vượt qua nhiều thử thch, nhất l những cuộc đấu tr mệt nhọc, căng thẳng với đm sứ giả Nguyn Mng. Những bi thơ ng lm trong cc dịp ny cũng giống như những bi thơ tiếp sứ của Trần Nhn Tng v nhiều người khc, c ci mềm mỏng, nhn nhường về lời lẽ, n l một sch lược nhất qun trong quan hệ nhiều đời giữa nước ta với cc đế chế phương Bắc vốn lun lun tự thị vo ci "lớn", ci "khỏe" của mnh:
Khẩu hm uy phc qun bao biếm,
Thn bội an nguy quốc trọng khinh.
Cảm chc tứ hiền qun phiếm i,
Hảo vi non dực Việt thương sinh.
(Tống Bắc sứ Si Trang Khanh, L Chấn Văn đẳng).
(Miệng ni lời oai phc thay vua m khen ch,
Thn mang theo sự an nguy quan hệ đến việc lớn nhỏ của nước nh.
Dm xin cầu chc bốn vị sứ giả hiền ti c lng yu thương rộng lớn,
Ra sức che chở cho con dn nước Việt).
Nhưng hết sức mềm mỏng đấy - v c thể khng km thn tnh nữa kia đấy - m vẫn giữ được hin ngang cứng cỏi sau từng chữ từng cu, n l ci tư thế bnh đẳng của chủ đối với khch, ci phong thi đng hong của những con người lun lun tự chủ được mnh:
Tống qun quy khứ độc bng hong,
M thủ xm xm chỉ đế hương.
Nam Bắc tm linh huyền phản bi,
Chủ tn đạo vị phiếm ly trường.
Nhất đm tiếu khoảnh, ta phn quệ,
Cộng xướng th gian, tch đối sng.
Vị thẩm h thời trng đổ diện,
n cần c thủ tự huyn lương.
(Tống Bắc sứ Si Trang Khanh)
(Tiễn ng ra về, mnh ti luống những bng khung,
Ngựa xăm xăm hướng về nẻo qu hương nh vua.
Nỗi lng Nam Bắc lưu luyến trn ngọn cờ người ra đi,
Tnh chủ khch dạt do trong chn rượu gi biệt.
Vừa ni cười đ m thoắt đ ngậm ngi dứt o,
Tiếc những lc hai giường đối diện, xướng họa cng nhau.
Biết bao giờ lại được gặp mặt,
Để nắm tay n cần kể nỗi hn huyn).
Thế rồi, khi tnh thế x tắc khng cn ti no ngăn được cuộc xm lăng o ạt của lũ giặc Mng Tht, Trần Quang Khải lập tức cởi o phng văn, khoc o tướng sĩ, dẫn đầu một đạo qun, ra đi. V cứ thế, dưới quyền tiết chế của quốc cng Trần Quốc Tuấn, ng xng pha trận mạc khắp nơi, hết Nghệ An ra Thăng Long, lại đi cc trấn pha bắc... cho đến ngy ton thắng.
Ci tấm lng hăng hi bất kỳ việc g cũng khng từ nan, cũng thung dung nhận lấy v lm hết mnh đ, Trần Quang Khải giữ được cho mi đến gi. V ci nt dung dị m khong đạt, ho hng trong con người ng cũng vậy, vẫn l một cốt tnh đặc sắc lm trẻ trung mi ngi bt của nh thơ. Bi thơ Cảm xun c lẽ lm t lu trước lc mất l biểu hiện kết hợp cả hai mặt khong đạt v hăng hi ni trn.
Vũ bạch ph mai tế nhược ti,
Bế mn ngột ngột tọa thư si.
Bn phần xun sắc nhn sai qu,
Ngũ thập suy ng dĩ tự tri.
Cố quốc tm ty phi điểu quyện,
n ba hải khot tng ln tr.
Sinh bnh đởm kh lun khun tại,
Giải đảo đng phong ph nhất thi.
(Cảm xun, I)
(Lm rm mưa bụi gội hoa mai,
Khp chặt phng thơ ngất ngưởng ngồi.
Gi nửa phần xun cam bỏ uổng,
Tới năm chục tuổi biết suy rồi.
Mơ mng nước cũ chim bay mỏi,
Khơi thẳm nguồn n, c kh bơi.
Đảm kh ngy no ry vẫn đ,
Đ nghing ngọn gi đọc thơ chơi!)
(Ng Tất Tố dịch)
Cn tiếp.
H n - Trần Quốc Vượng
http://vnthuquan.net/truyen/truyen.a...83a3q3m3237ntn