Dứa trộn ngũ sắc tràn không khí xuân

[khieman]

(tiếp theo)

Chú thích:

[1] Tên của phóng sự 3 kỳ trên báo Tuổi Trẻ: “Những bông hoa trên tuyến lửa”, (22/24-12-2006).

[2] Minh Lợi, “Orchidées des forêts brûlées” [Phong lan của rừng cháy]”, Sur la piste Ho Chi Minh [Trên đường mòn Hồ Chí Minh], Hanoi, Editions en Langues Etrangères, 1982, tr. 176-192.

[3] Svetlana Alexievitch, La guerre n’a pas un visage de femme [Chiến tranh không có gương mặt đàn bà], Paris, Presses de la Renaissance, 2004, tr. 9.

[4] Zineb Ali Ben Ali, “Les femmes et leur corps dans la guerre : refus de mémoire et ‘traces’ littéraires” [Phụ nữ và thân xác họ trong chiến tranh: chối từ ký ức và ‘dấu vết’ văn học], Hội thảo Lịch sử phản biện và công dân, trường hợp lịch sử Pháp – Algérie, ENS-LSH, Lyon, 20-22 tháng 6 năm 2006.

[5] Kim Anh, “Nước mắt ngày hội ngộ…”, Tuổi Trẻ (21-4-2005).

[6] Đồng Sỹ Nguyên, Đường xuyên Trường Sơn, hồi ức, Hà Nội, Nxb Quân Đội Nhân Dân, 2001 (xuất bản lần hai), tr. 47. Suốt hồi ký, Đồng Sỹ Nguyên kể lại các viếng thăm bộ đội, dân công, thành viên TNXP trên đường mòn Hồ Chí Minh, xem: tr. 262, 272, 273, 328, 343.

[7] Chứng cứ của Hoàng Công Ánh trong Laurence Jourdan, Les oubliées de la piste Ho Chi Minh [Những cô gái bị lãng quên của đường mòn Hồ Chí Minh], Sunset Press, 2003, 53 mn (phim tài liệu). Hoàng Công Ánh hiện điều hành ủy ban liên lạc cựu TNXP tỉnh Thái Bình.

[8] Lê Cao Đài, C’était au Tây Nguyên [Tây Nguyên ngày ấy], tr. 104. Xem thêm nguyên bản bằng tiếng Việt Lê Cao Đài, Tây Nguyên ngày ấy (Hồi ký Tây Nguyên), in lần thứ ba, Hà Nội, Nxb Công An Nhân Dân, 2005.

[9] Xem, ví dụ: Xuân Vũ, Xương trắng Trường Sơn, Los Alamitos, CA, Nxb Xuân Thu, 1989, tr. 82, 88, 94…

[10] Trần Chinh Vũ, “Des bourricots sur la cordillère” [Những con lừa trên núi], Trên đường mòn Hồ Chí Minh, tr. 152.

[11] Lê Cao Đài, Tây Nguyên ngày ấy, tr. 286 (muỗi), tr. 309 (côn trùng).

[12] Nguyễn Văn Đệ, Một thời oanh liệt của nữ TNXP, tr. 86. Khẩu phần này tương đương 66 gram gạo mỗi bữa ăn tức là nửa chén cơm. Xem ví dụ tương tự: Văn Tùng & Nguyễn Hồng Thanh (chủ biên), Lịch sử TNXP Việt Nam, tr. 320.

[13] Nguyễn Văn Đệ, Một thời oanh liệt của nữ TNXP, tr. 89. Nguyễn Văn Đệ kể chuyện Nguyễn Thị Hồng Nương hái 22 loại rau rừng.

[14] Lê Cao Dai, Tây Nguyên ngày ấy, tr. 286, 327.

[15] Nguyễn Văn Đệ, Một thời oanh liệt của nữ TNXP, tr. 88.

[16] Lê Cao Đài, Tây Nguyên ngày ấy, tr. 100.

[17] Thái Bình, “Hoa thiếu nữ giữa rừng Trường Sơn”, Tuổi Trẻ (23-12-2003).

[18] Ngay cả nếu việc ăn thịt người không được đưa ra trong các nguồn tài liệu của tôi, một câu hỏi cấm kỵ như vậy có thể đáng đặt ra với sự thận trọng liên quan đến những vấn đề khó đề cập.

[19] Huỳnh Thị Tiếp, “Tôi chỉ lo lắng một điều…”, Con đường huyền thoại, tập II, Nxb Phương đông, 2005, tr. 199.

[20] Nguyễn Văn Đệ, Một thời oanh liệt của nữ TNXP, tr. 82. Xem thêm lời kể của các nhân chứng: Dân Hồng, Đường Trường Sơn theo lời kể của một nữ chiến sĩ TNXP, tr. 36; Đồng Sỹ Nguyên, Đường xuyên Trường Sơn, tr. 261.

[21] Nguyễn Văn Đệ, Một thời oanh liệt của nữ TNXP, tr. 83.

[22] Dương Thu Hương, Tiểu thuyết vô đề, tr. 64. Xem thêm nguyên bản bằng tiếng Việt: Dương Thu Hương, Tiểu thuyết vô đề, Stanton, CA, Văn Nghệ, tr. 68.

[23] Dân Hồng, Đường Trường Sơn theo lời kể của một nữ chiến sĩ TNXP, tr. 8.

[24] Nguyễn Văn Đệ, Một thời oanh liệt của nữ TNXP, tr. 82.

[25] Nguyễn Văn Đệ, Một thời oanh liệt của nữ TNXP, tr. 82-83.

[26] Văn Tùng & Nguyễn Hồng Thanh (chủ biên), Lịch sử TNXP Việt Nam, tr. 256

[27] Xem tường trình của Hoàng Công Ánh về điều kiện sống của nữ TNXP trong Những cô gái bị lãng quên của đường mòn Hồ Chí Minhcủa Jourdan, DVD, phút thứ 22.

[28] Lê Thi và những người khác, Thể dục vệ sinh với TNXP, Tổng cục Thể dục Thể thao xuất bản, 1973, tr. 151-154, đặc biệt là đoạn nói về “Kinh nguyệt và vệ sinh kinh nguyệt”.

[29] “Kinh nguyệt và vệ sinh kinh nguyệt”, Thể dục vệ sinh với TNXP, tr.153-154

[30] Nguyễn Văn Đệ, Một thời oanh liệt của nữ TNXP, tr. 82.

[31] Nguyễn Văn Đệ, Một thời oanh liệt của nữ TNXP, tr. 81-82.

[32] Văn Tùng & Nguyễn Hồng Thanh (chủ biên), Lịch sử TNXP Viet Nam, tr. 320.

[33] Cao Tiến Lê, “Bruits nocturnes” [Tiếng đêm], in Trên đường mòn Hồ Chí Minh, Hanoi, Editions en Langues Etrangères, 1982, tr. 115. Xem nguyên bản bằng tiếng Việt trong: Bùi Việt Thắng (tuyển chọn, giới thiệu) Truyện ngắn hay về chiến tranh, [tập II], Hà Nội, Nxb Văn Học, 2006, tr. 182-194.

[34] Dương Thu Hương, Tiểu thuyết vô đề, tr. 8.

[35] Dương Thu Hương, Tiểu thuyết vô đề, tr. 78.

[36] Về hiện tượng này, xem thêm truyện ngắn của nhà văn Võ Thị Hảo “Người sót lại của rừng cười”, trong tập truyện ngắn cùng tên, Hà Nội, Nxb Phụ Nữ, 2005, tr. 87-107. Cũng xêm thêm sự phân tích sâu sắc của truyện ngắn này do Đoàn Cầm Thi viết trong bài “Femme, fantasme et guerre” [Phụ nữ, ảo ảnh và chiến tranh], La Revue des ressources, tạp chí nghiên cứu văn học trên mạng (http://www.larevuedesressources.org/spip.php?article770), truy cập ngày 2 tháng 4 năm 2007.

[37] Nguyễn Văn Đệ, Một thời oanh liệt của nữ TNXP, tr. 80.

[38] Đồng Sỹ Nguyên, Đường xuyên Trường Sơn, tr. 260-261. Xem thêm Thiếu tướng Phan Khắc Hy, phó tư lệnh đoàn 559: Thái Bình, “Hoa thiếu nữ giữa rừng Trường Sơn”, Tuổi Trẻ (23-12-2003).

[39] Lê Cao Đài, Tây Nguyên ngày ấy, tr. 143. Xem thêm: Văn Tùng & Nguyễn Hồng Thanh (chủ biên), Lịch sử TNXP Việt Nam, tr. 320.

[40] Nguyễn Văn Đệ, Một thời oanh liệt của nữ TNXP, tr. 86.

[41] Nguyễn Văn Đệ, Một thời oanh liệt của nữ TNXP, tr. 54-55.

[42] Lê Cao Đài, Tây Nguyên ngày ấy, tr. 204-205, 361-362.

[43] Trường hợp người thanh niên mà Lê Cao Đài kể ngày 12/5/1966; Xem: Lê Cao Đài, Tây Nguyên ngày ấy, tr. 79-80.

[44] Lê Cao Đài, Tây Nguyên ngày ấy, tr. 72.

[45] Nguyễn Văn Đệ, Một thời oanh liệt của nữ TNXP, tr. 55.

[46] Lê Cao Đài, Tây Nguyên ngày ấy, tr. 103.

[47] Nguyễn Gia Nùng, “Les routes restent ouvertes” [Đường vẫn mở], in Face aux bombes, reportages [Trong đạn bom. Phóng sự], Hanoi, Editions en Langues Etrangères, 1969, tr. 40.

[48] Minh Lợi, “Phong lan của rừng cháy”, tr. 176-177. Trong Tiểu thuyết vô đề, Dương Thu Hương nêu một cảnh tương tự, trong đó những người lính phấn kích kéo nhau đến xem cô gái xinh đẹp sẽ làm hướng dẫn cho họ (tr. 220-221).

[49] Đỗ Chu, “Les échos de la forêt” [Tiếng vọng của rừng], Trên đường mòn Hồ Chí Minh, tr. 83, 86.

[50] Cao Tiến Lê, “Tiếng đêm”, Trên đường mòn Hồ Chí Minh, tr. 107.

[51] Lê Cao Đài, Tây Nguyên ngày ấy, tr. 174.

[52] Cả một nền văn học lãng mạn về chiến tranh được làm sống lại từ khi ấn hành quyển nhật ký của Đặng Thùy Trâm. Liên quan đến hiện tượng này xem: Nguyễn Mạnh Trinh “Khi người chết sống lại…”, www.phusa.net (truy cập ngày 29-9-2006); Trần Trung Đạo, “Những người đi tìm tổ quốc”, www.talawas.org (truy cập ngày 24-3-2006).

[53] Thái Bình, “Hoa thiếu nữ giữa rừng Trường Sơn”, Tuổi Trẻ (23-12-2003).

[54] Nguyễn Văn Đệ, Một thời oanh liệt của nữ TNXP, tr. 88.

[55] Mark Lane, Conversations with Americans, New York, Simon & Schuster, 1970. Tiếng Pháp, Xem: Mark Lane, Les soldats américains accusent [Những người lính Mỹ tố giác], Paris, François Maspéro, Cahiers libres 238-239, 1972, tr. 43, 49, 81, 92, 138-139, 163-164, 195-196 (dẫn chứng hãm hiếp và tra tấn phụ nữ).

[56] Nguyễn Gia Nùng, “Đường vẫn mở”, tr. 41-42.

[57] Nguyễn Văn Đệ, Một thời oanh liệt của nữ TNXP, tr. 259. Văn sĩ nổi tiếng Dương Thu Hương thuộc một nhóm văn công lưu động trong thời kỳ chiến tranh.

[58] Đinh Thị Hợi, Những cô gái bị lãng quên của đường mòn Hồ Chí Minh, 2003.

[59] Hoàng Nguyên (thực hiện), “Nhà thơ Phạm Tiến Duật: Gửi người thanh niên hôm nay”, Quân Đội Nhân Dân (6-7-2006).

[60] Lần tái bản gần đây, xem: Lê Minh Khuê, “Những ngôi sao xa xôi”, trong Truyện ngắn hay về chiến tranh [tập II], tr. 111-132.

[61] Huỳnh Thị Tiếp, “Tôi chỉ lo lắng một điều…”, trong 1- Con đường huyền thoại, tập II, tr. 199.

[62] Phạm Tiến Duật, trích dẫn trong John Prados, The Blood Road. The Ho Chi Minh Trail and the Vietnam War, New York, John Wiley & Sons, Inc., 1998, tr. 194.

(mời đọc tiếp phần 4)